Bap new indd

Tayanısh túsinikler: aylanbalı teń ólshewli qozǵalıs, sızıqlı tezlik, burılıw 
múyeshi, radian, gradus, múyeshlik tezlik.
1. Radiusı 10 sm bolǵan aylanıwshı noqat teń ólshewli qozǵalıp, sheńberdiń yarımın 
10 s waqıt dawamında ótti. Onıń sızıqlı tezligin tabıń.
ω = 6,28 rad ≈ 0,26 rad
24  s s
υ = 9,42 m ≈ 0,4 m
24  s s
Δφ
υ = —
Δﬞs
Δt  ω = Δt
.
.

---

59
III bap. Aylanbalı teń ólshewli qozǵalıs
2. Jolda ketip baratırǵan velosiped yamasa avtomobildiń dóńgeleginiń qozǵa-lısın jerge 
salıstırǵanda aylanbalı qozǵalıs dep ataw múmkin be? Nelikten?
1. Dóńgelek aylanıwında 0,1 s dawamında 1 rad ǵa burıldı. Dóńgelektiń kósherinen 
5 sm, 10 sm hám 15 sm uzaqlıqtaǵı noqattıń sızıqlı tezligin tabıń. Dóńgelek qanday 
múyeshlik tezlik penen aylanadı?
2. Velosipedtiń dóńgeleginiń kósherinen eń uzaq noqatı 0,02 s dawamında 20 sm joldı 
basıp ótti. Velosipedtiń tezligin tabıń.
3. Saattıń 30 mm uzınlıqtaǵı minut tiliniń ushı 10 minutta 30
mm uzınlıqtaǵı doǵanı 
basıp ótedi. Minut til ushınıń sızıqlı tezligin, burılıw múyeshin hám múyeshlik 
tezligin tabıń.
4. Eger 47-súwrettegi sheńberdiń radiusı 1 m bolsa, 1 rad, 2 rad, 3 rad hám 3,14 rad 
múyeshtiń qarsısındaǵı doǵa uzınlıǵı hárbir jaǵday ushın qansha boladı?
5. Dem alıw baǵındaǵı dóńgelektiń orınlıqları aylanıw kósherinen 20 m uzaqlıqta 
ornatılǵan. Dóńgelektiń orınlıǵı tolıq bir ret aylanıwı ushın 10 minut waqıt ketedi. 
Orınlıqtıń sızıqlı tezligi hám múyeshlik tezligi qansha boladı?
16-§. SHEŃBER BOYINSHA QOZǴALÍSTÍ TÁRIYIP-
LEYTUǴÍN SHAMALARDÍŃ ARASÍNDAǴÍ QATNASLAR 
Sızıqlı tezlik penen múyeshlik tezlik arasındaǵı qatnas
Aldınǵı tema sońındaǵı máseleni sheshiwdiń úlgisinde teń ólshewli aylanbalı 
qozǵalatuǵın deneniń jolınıń formulası keltirip shıǵarılǵan edi:
Δsﬞ = ΔφR.
Bul formulanı sızıqlı tezliktiń formulasına qoyıp, tómendegi ańlatpanı alamız:
Demek, teń ólshewli aylanbalı qozǵalısta sızıqlı tezlik penen múyeshlik tezlik 
arasındaǵı qatnas tómendegishe boladı eken:
υ = ωR . (1)