Bap new indd

Berilgen massalı deneniń tezleniwi oǵan tásir etiwshi kúshke 
tuw rı propocional.
2-tájiriybe. Bul tájiriybede arbaǵa tásir etiwshi kúshti turaqlı (F
1
= 0,1 N) 
qaldırıp, arbanıń massasın ózgertip baramız. 
68-súwret. Tájiriybe úskenesi.
m
1
P
→
D
G‘
s
69-súwret.Tezleniwdiń kúshten 
ǵárezligi.
F
→
F
→
m
m
a
→
1
→
a
2
F
→

---

80
Dinamika tiykarları
1. Arbanıń massası
m
1
= 1 kg bolsın. Arba s = 1 
m joldı t
1
= 4,5 s da basıp ótedi. Bul jaǵdayda ar-
banıń tezleniwi 1-tájiriybedegidey
a
1
≈ 0,1 m/s
2
bo-
ladı
2. Arbanıń ústine tap sonday basqa arbanı tóńke-
rip qoyamız. Endi arbanıń massası
m
2
= 2 kg boldı. 
Arba 1
m joldı t
2
= 6,5 s da basıp ótkenin esapqa 
alsaq, tezleniwdiń 
a
2
≈ 0,05 m/s
2
ekenligin kórsetedi.
3. Arbanıń ústine eki arba qoyıp, onıń massasın
m
3
= 3 kg ǵa jetkizemiz. Bunda arba 1 m joldı 
t
3
= 7,8 s ta basıp ótip, tezleniwi a
3
≈ 0,033 m/s
2
qa teń boladı.
Tájiriybe arbanıń massası
m neshe ese artsa, onıń alǵan a tezleniwiniń 
sonsha ese kemeyetuǵınlıǵın kórsetedi (70-súwret), yaǵnıy:
a ~  1m . (3)
Denelerdiń birdey kúshtiń tásirinde alǵan tezleniwleri olardıń mas-
sasına keri proporcional.
Nyutonnıń ekinshi nızamınıń formulası hám anıqlaması
Ótkerilgen tájiriybelerdiń nátiyjeleri
a tezleniw, F kúsh hám m massa 
arasındaǵı qatnastı anıqlawǵa boladı. (2)- hám (3)-formulalardı birgelikte ja-
zamız:
a = –F
m .
Bul ańlatpa Nyutonnıń ekinshi nızamınıń formulası. Onı tómendegishe tári-
yipleymiz: