Benzolning strukturasi

Xossalari. Benzol — rangsiz, uchuvchan, o‘t olish xavfi bor, o‘ziga xos hidli suyuqlik. Suvda amalda erimaydi. Juda dudli alanga berib yonadi. Benzol bug‘lari havo bilan portlovchi aralashma hosil qiladi. Suyuq benzol va benzol bug‘lari zaharlidir. Odatdagi sharoitda aromatik uglevodorodlarning ko‘pchiligi rangsiz suyuqliklar, suvda erimaydi, o‘ziga xos hidi bor.
Kimyoviy xossalari jihatidan benzol va boshqa aromatik uglevodorodlar to'yingan va to‘yinmagan uglevodorodlardan farq qiladi. Ular uchun xos reaksiyalar benzol yadrosidagi vodorod atomlarining o ‘rnini olish reaksiyalaridir. Bu reaksiyalar to‘yingan uglevodorodlardagiga qaraganda oson sodir bo‘ladi. Organik birikmalarning ko‘pchiligi shu yo£l bilan olinadi. Masalan, benzol brom bilan (katalizator FeBr3 ishtirokida) reaksiyaga kirishganida vodorod atomining o‘rnini brom atomi oladi:
Brombenzol — suvda erimaydigan rangsiz suyuqlik. Boshqa katalizatorda benzoldagi hamma vodorod atomlari o‘rnini galogen olishi mumkin. Masalan, benzolga aluminiy xlorid ishtirokida xlor yuborilganda shunday bo‘ladi:
Agar benzolga konsentrlangan nitrat va sulfat kislotalar aralashmasi (nitrolovchi aralashma) ta’sir ettirilsa, u holda vodorod atomining о‘mini nitrogruppa N 0 2 oladi: N 0 2 +H 20 nitrobenzol
Benzolga birikish reaksiyalari juda qiyinlik bilan boradi. Ularning sodir bo'lishi uchun maxsus sharoit zarur: temperatura va bosimni oshirish, katalizator tanlash, nur bilan yoritish va h. kerak. Masalan, katalizator — nikel yoki platina ishtirokida benzol gidrogenlanadi, ya’ni vodorod biriktirib olib, siklogeksanga aylanadi: 
+ 3H, Ni CH, / 4 H C CH, 2 qizdirish H2C ^ C H 2 CH2
siklogeksan Siklogeksan — benzol hidi keladigan rangsiz uchuvchan suyuqlik, suvda erimaydi.
Benzol vodorod galogenidlarni va suvni biriktirib olmaydi. U oksidlovchilar ta’siriga juda barqaror. To'yinmagan uglevodorodlardan farq qilib, u bromli suvni va K M n0 4 eritmasini rangsizlantirmaydi. Odatdagi sharoitda benzol halqasi hatto ko'pchilik boshqa oksidlovchilar ta’sir ettirilganda ham buzilmaydi. Lekin benzol gomologlari to‘yingan uglevodorodlarga qaraganda oson oksidlanadi. Ikinda benzol halqasi bilan bog'langan radikallargina oksidlanadi:
CH3 c <^° KMn04 bilan qaynatish ^ M j I ^ O H benzoy kislota
Shunday qilib, aromatik uglevodorodlar o‘rin olish reaksiyalariga ham, biriktirib olish reaksiyalariga ham kirishishi mumkin, lekin bu reaksiyalar boradigan sharoitlar to'yingan va to'yinmagan uglevodorodlarning xuddi shunday reaksiyalari sharoitlaridan ancha Ihrq qiladi.