Berdaq nomidagi Qoraqolpaq Davlat Universiteti. Tarix va arxeologiya kafedrasi
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
ADABIYOTLAR: 1. Kirillova L. A. Borba v gorodax Vostochnoy Anglii XIV v. Uch. zap. Mosk. Gos. Pod. İn-ta. M., 1969. № 321 2. Lisitskiy Ya. A. Gorod i feodalizm v Anglii. M. , 1987. 3. Lisitskiy Ya. A. Goroda i gorodskoe naselenie v Anglii v X-XII vv. M., L., 1960. 4. Osipova T. O. İrlandskiy gorod i ekolplisiya Anglii XII-XV vv. M., 1993. 9 5. Vinogradov P. G. İssledovaniya po sotsialnoy istorii Anglii v srednie veka. SPb, 1887. 6. Vinogradov P. G. Srednevekovoe pomeste v Anglii. SPb, 1911. 7. Grin D. R. Kratkaya istoriya angliyskogo naroda. M. 1897. 8. Gutnova N. V. Vozniknovenie angliyskogo parlamenta. M., 1960. 9. Gutnova N. V. ...... borba i obshestvennoe soznaniya krestyanstva v srednevekovom Zapadnoy Evrope. M., 1984. 10. Kёningem U. Rost angliyskoy promıshlennosti i torgovli. Ranniy period i srednie veka. 2-s. izd. M., 1909. 11. Lisitskiy Ya. A. Goroda i feodalizm v Anglii. M., 1987. 12. Morton A. L. İstoriya Anglii. M., 1950. TEMA: VI-XI ASRLARDA VIZANTIYA IMPERIYASI. 1. Sharqiy Rim iperiyasi. 2. Yustinian zamonida Vizantiyaning kengayishi. 3. Yustinianing qonun chiqarish faoliyati. 4. «Nika» qwzg’oloni. 5. Mamuriy va moliyaviy zulmning kuchayishi. 6. Yustinian zamonidagi kurilish. 7. VI asrda Vizantiya madaniyati. 8. VI asrning ikkinchi yarmida va VII asrda Vizantiyaning krizisga uchrashi. 9. Deh’qonchilik qonuni. 10. İsavrlar dinastiyasining idora qilishi. 11. Butga qarshi kurash va uning sotsial moxiyati. 12. Foma Slavyan qwzg’oloni. 13. Makedoniyaliklar dinastiyasi vaqtida Vizantiya. 14. Vizantiya va Kiev Rusi. 15. Cherkovlarning ajralib ketishi. 16. IX-XI asrlarda Vizantiya feodalizmi. 17. IX-XI asrlarda Vizantiya madaniyati. Foydalanadigan adabiyotlar 1. Kurbanalieva R.S. Urta asrlar tarixidan ukuv-metodik kullanma. Toshkent,1980. 2. Fomchenko A.N. Urta asrlar tarixidan izoxli lugat. Toshkent, 1970. 3. Fomchenko A.N. Urta asrlar kursiga oid metodik kursatmalar. Toshkent ,1973. 4. Xrestomatiya po istorii srednix vekov . Pod.Red. S.D.Skazkina. Moskva,1961. 5. Kajdan A.P. Ocherki istorii Vizantii i yujnıx slavyan . Moskva 1958. 6. Kajdan A.P. Derevnya i gorod v Vizantii IX-X vek. Ocherki po istorii vizantiyskogo feodalizma. Moskva 1960. 7. Levchenko M.V. Ocherki po istorii russko-vizantiyskix otnosheniy. Moskva, 1956. 10 8. Basova N.İ. Stoletnaya voyna. 1337-1453. Moskva, 1985. 9. Xrestomatiya po istorii srednix vekov (pod.red N.P. Gradianskogo i S.D. Skazkina) T. 1-111. Moskva 1950-1953. 10.Xrestomatiya po istorii srednix vekov (pod.red. S.D.Skazkina). Moskva,1961- 1963. T. 1-111. 11Xrestomatiya pamyatnikov feodalnogo gosudarstva i prava stran . Evropı(pod.rod. V.M. Koretskogo). Moskva,1961. G’arbiy Rim imperiyasi German qabilalari tomonidan istilo qilingandin keyin h’am Rim imperiyasining Sharqiy qismi uzoq vaqt xukm surdi. U xatto wzini rasmiy suratda Rim (Romeya) imperiyasi deb atayverdi. Lotin tili yana uzoq vaqtgacha Sharqiy imperiyaning davlat tili bwlib qoldi. Lekin Sharqda xalq grek tilida gaplashardi. «Rim imperiyasi» degan nom bora-bora ywqolib, «Vizantiya imperiyasi» degan nom yuritila boshladi. Bazi olimlar xuddi shu yilni Vizantiya imperiyasiga asos solingan yil deb xisoblaydilar. Lekin tarixchilarning kwpchiligi Vizantiya imperiyasi 395 yilda, yani feodosiy I wlgach, imperiya uning w\illari wrtasida taqsimlanib, sharqiy yarmi Konstantinopol shaxri bilan birga Arkadiyga wtgan vaqtda tuzilgan deb xisoblaydilar. Bolkon yarim orolidan va Egey dengizidagi kwpdan-kwp orollardan tashqari, Vizantiya imperiyasi va yana Kichik Osiё, Suriya bilan Falasti, Misr, Mesopotomiya bilan Zakavkaziyaning bir qismi, Qirimning janubiy qirg’oqlari kirar edi. İmperiyaning sharqiy qismi g’arbiy qismiga qaraganda nacha mustaxkam bwlib chiqqan ekan, buning asosiy sababi shuki undagi iqtisodiy munosabatlar g’arbiy qismidagiga qaraganda ancha taraqqiy topgan va ancha mustaxkam edi. Bu erda Misrdagi Aleksandriya, Suriyadagi Antioxiya, Kichik Osiёdagi Smirna va Efes, Bolqon yarim orolidagi Konstantinopl va fassalonika kabi rivoj topgan savdo-sotiq markalari bor edi. Osiё Sharqi olib borilgan qiz\in savdo ishlari uzilmadi, balki xatto kuchaydi, bu savdo Osiёda III asrda kuchli yangi fors podsholigi-Sosoniylar podsholigi vujudga kelgandan keyin ayniqsa kuchaydi. Sharqiy Rim imperiyasida quldorlik tuzumining wzi xam g’arbiy imperiyadagidek keskin tushkunlikka uchramadi. Buning sababi avvalo shuki, imperiyaning sharqiy viloyatlarida, ayniqsa qishloq xwjaligida quldorlik g’arbdagidek katta rol wynamadi. Sharq ekonomikasida qullar bilan bir qatorda qul bwlmagan elementlar, yani shah’arlardagi erkin xunarmandalar va qishloqlardagi jamoachi deh’qonlari bwlib turib, qaramlik xolatiga tushib qolgan bwlsalar-da (masalan, Suriya va Misrdagi «podsho dexqonlari») xar h’olda ularning wz er uchastkalari, shaxsiy xwjaligi bor edi, shunday qilib, ular qullardan anchagina farq qilar edilar. Sharqiy imperiyaning yuqorida qayd qilib wtilgan xususiyatlari natijasida uning varvarlarga bwlgan munosabatlari h’am boshqacha bir xarakterga ega bwldi. Vizantiya g’arbiy imperiyaga wh’shab varvarlar german qabilalari- vestgotlar, twxtamadi h’am. Jumladan Vizantiya german qabilalari-vestgotlar, ostgotlarning va boshqa qabilalarning xujumlariga bardosh berdi, bu qabilalar esa Vizantiyadan \arb tomon kirib borib, u erda wzlarining varvarlik korolliklarini 11 tuzdilar. Vizantiya imperiyasida h’ali V-VII asrlarda h’am quldorlik tuzumi saqlanib qolgan edi. V-VI asrlarda h’am quldorlik tuzumi saqlanib qolgan edi. VII-VIII asrlarda Vizantiya qadimgi Rimga xos bwlgan ijtimoiy va siёsiy traditsiyalarni wzida saqlab, ilgarigidek «Romeya davlati» ligicha qolib kelaёtgan bwlsa-da uning ijtimoiy tuzumi feodalizm tomon tezlashib bormoqda edi. Shunday qilib, shuni etirof etish mumkinki, oqibat-natijada germanlar g’arbiy Rim imperiyasiga nisbatan qanday rol wynagan bwlsalar, slavyanlar h’am Vizantiyaga nisbatan xuddi shunday rol wynaydilar. U erda, h’am, bu erda h’am varvarlarning kelishi quldorlik tuzumining ..... ancha progressivroq ijtimoiy feodal munosabatlarning rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratilishiga ёrdam berdi. Vizantiya h’ali g’arbdagi varvar korolliklariga, shimoldagi slavyan qabilalarga va Wrta Sharqda yangi fors podsholigiga keskin ravishda qarama- qarshi turuvchi quldorlik «Rim imperiyasi» mavjud bwlgan davrda, VI asrda imperator Yustinian xukmronlik qilgan vaqtda eng katta muvaffaqiyatga erishdi. Yustinian 527-565 yillarda podsholik qildi. U ateklimamur edi, qonun chiqaruvchi edi. U imperiyaning sharqiy chegaralarinigina emas, balki g’arbiy chegaralarining h’am anchagina qismini tiklagan kishi edi. Vizantiya varvarlarning (germanlar, slavyanlar va boshqalarning) xujumini qaytarib, wzi ularga qarshi xujumga bir davrda Yustinian imperatorlik qila boshladi. Yustinian wz oldiga imperiyaning ilgarigi \abiy chegaralarini tiklashni vazifa qwydi. Yustinian wz programmasini qisman amalga oshirishga muvaffaq bwldi. Uning sarkardalari Volizariy va Narsev Shimoliy Afrikadagi Vandal korolligini (534 y) İtaliyadagi Ostgot korolligini (555 y) va İspaniyaning janubiy qir\o\ini (Betikani) bosib oldi. Shunday qilib, Wrta dengiz vizantiyaliklar uchun yana «bizning dengiz» bwlib qoldi. Zamondoshlar nazarida imperiya gwё Avgust va Trayam davridagi «baxtli kunlarga» yana qaytgandek tuyular edi. İkkinchi tomondan İspaniyani bosib olib, ularning Vizantiyaga qwshib olishning wzi vaqtinchalik bwlib chiqdi. Aslida Wrta dengizning Sharqiy qismi bilan g’arbiy qismi wrtasida iqtisodiy aloqa bu vaqtda twxtab qolgan edi. Yustinian wz davlatining shimoliy chegaralarini qisman gunlar xujumidan, qimsan-slavyanlar siquvidan ximoya qilishga juda zwr berdi. Boqon yarim orolida bir-biriga parallel ravishda uch qalalar qurildi. Ammo bu mudofaa twsiqlari slavyanlarning Bolqon yarim oroliga qarab siljishlarini twxtata olmadi. Boshqalari xatto Bolqon yarim orolining janubida-Makedoniyaga va Egey dengizi bwylariga kolonist-er egalari sifatida joylashtirildi. Shunday qilib, Yustinianning ulug’ davlat tuzish siёsati bir qadar muvaffaqiyatli natijalar berdi, xolos. Shunday bwlsa-da, uning vaqtida imperiyaning chegaralari ancha kengaydi. Keyingi vaqtlarda Vizantiya imperiyasi bunday yutuqlarga xech bir erisha olmadi. Yustinian podsholik qilgan davrda Vizantiyaning qonun chiqarish soxasidagi faoliyatini kwrsatish kerak. U wz podsholigining boshlanish paytidaёq Rim imperatorligining ilgari nashr qilingan xamma qonunlarini bir qilib twplab bosib chiqarishni wz oldiga maqsad qilib qwydi. Eng atoqli yuristlardan iborat 12 ikki komissiya Tribonian raxbarligida Rim qonunlarini twplab tartibga solish ustida juda katta ish olib bordi. Bu komissiyalarning 528-534 yillar mobaynida olib borgan ishi natijasida «grajdan xuquqlari twplami» vujudga keltirildi, bu twplam Rim imperiyasida butun qonunlari yakunlovchi eng katta yuridik ёdgorlik bwldi. Yustinian twplamida xususiy mulkni ximoya qilishga va Rim imperiyasi bilan Vizantiya uchun xos bwlgan oddiy tovar xwjaligtsharoitidan kelib chiqadigan xar turli mulkiy muammolarni rasmiylashtirishga katta wrin berildi. Twplamning keyingi ikki xususiyati bu twplamning keyingi vaqtlarda, wrta asrlarning ikkinchi yarmida g’arbiy Evropada juda h’am shuxrat qozonishiga sabab bwldi. Yustinianning «Grajdan xuquqlari twplami» ni Evropa yuristlari sinchiklab wrgandi. XII asrdan boshlab, ayniqsa XIII-XIV asrlarda g’arbiy Evropaning turli mamlakatlarida korollar chiqargan qonunlarda Rim qonunlaridan foydalanilganligini kwrish mumkin. Yustinian qonunlar twplamini chiqarishdan maqsad quldorlik ishlab chiqarish usulining emirilishi juda tezlashib boraёtgan sharoitda quldorlik davlatini saqlab agentlarga xalq ommasining revolyutsion chiqishlari bilan kurashda qurol bwlib xizmat qilar edi. Ayni Yustinian davrida Konstantinopolda va turli viloyatlarda bir necha bor katta-katta xalq qwzg’olonlari bwlib wtgan edi. 532 yilda Kanstantsinopolda bwlib wtgan qwzg’olon ayniqsa kuchli bwldi. Qwzg’olon kwtarilishiga eng asosiy sabab imperator chinovniklarining, ayniqsa Yustinianning erkatoyi-Konstantinopol xukumdori bwlib turgan İoani Kappadokiyskiyning xazinani talashi, poraxurligi va shu xildagi suistemollari sabab bwldi. Qwzg’olon 532 yil II yanvarda Konstantinopol tsirkida imperator xuzurida boshlandi. Yustinian buni rad etib: jaxl bilan ippadromni tashlab chiqib ketdi. Bunga javoban qwzg’olon kwtarilib ketdi. Qwzg’olonchilar «Nika» degan shior kwtardilar. Qwzg’olon butun poytaxt va uning atrofiga ёyildi. Qwzg’olon besh kun davom etib. Yustinianning sarkardasi Velizariy tomonidan daxshatli shavqatsizlik bilan bostirildi. 30 mngtacha kishi wldirildi. «Nika» qwzg’oloni qatnashchilarining sostavi juda h’am xilma-xil edi. Bir tomonidan, unda Konstantinopolning va uning ёn atrofining xalq ommasi qatnashdi. İkkinchi tomondan, xaraktning tashkilotchilari aristokrat sonator elementlar bwlib, ular yangi dinastiyadan va Yustinianning wzining mustabid xokimiyatidan norozi edilar. Shu bilan bir vaqtda «kuklar» h’am «yashillar» h’am Konstantinopoldagi ancha keng demokratik tashkilotlar bilan-dimlar bilan bog’langan edi. Dimlar eski vaqitdagi shah’ar wz-wzini idora qilish boshqarmasining qoldi\i bwlmish wziga xos rayon xalq uyushmalari bwlib Yustinian vaqtida h’ali ancha etibori bor edi va xukumat h’am aristokrat pozitsiyasi h’am ular bilan xisoblashishga majbur edi. 532 yil voqealar Yustinianning ichki siёsatiga katta tasir qildi. Yustinian keyingi vaqtlarda xam xalq ommasining bosh kwtarishdan xadiksirab bordi. 532 yildan keyin dimlar xiyla darajada qayta tuzildi. Konstantinopolda va boshqa yirik shah’arlarda politsiya xokimiyati kuchaytirildi. Shu bilan bir vaqtda Yustinian 13 yirik senator zadogonlarga qarshi qattiq kurash olib bordi. Eski zadogonlarga qarama-qarshi ravishda Yustinian xarbiy xizmatidagi wrta darajali elementlarga kwproq tayandi, musodara qilingan erlarning kwp qismi ularga berildi. Yustinian xukumati davlat moliyasiga h’am katta etibor berdi. Uning zamonida axolidan olinadigan soliqlar bir necha xissa kwpaydi. Xukumatning juda qattiq diktaturasi xalq ammasini \oyaviy jixatdan h’am ezar edi. Yustinian xukumati shu maxalgacha h’am uncha-muncha saqlanib qolgan majusiylarni taqib qilib, ularning falsafa maktablarini ёpib qwydi. Xukmron parvoslav cherkovining talimotiga qwshilmovchi eretiklari juda keskin taqib qilindi. Yustinian podsholik qilgan davrda twxtamay davom qilib turdi, podsholikning oxirlarida esa narsa yanada avj olib ketdi. Yustinian zamonida davlat mablag’larining xiyla qismi qurilish ishlariga ketdi. Yustinian yuzlab qala va yuzdan kwp maydaroq istexkomlar qurdirdi. Uning zamonida juda kwp ijtimoiy xarakterdagi inshoatlar h’am bino qilindi- vodoprovodlar, ywllar, xammomlar, teatrlar, xar turli xukumat binolari qurildi. İlk Vizantiya arxitekturasi orasida eng muximi aё Sofiya ibodatxonasida ilk Vizantiya arxitekturasi uslubining xususiyatlari juda yaxshi aks etdi. Avliё Sofiya ibodatxonasining mustaxkam ishlanganligi kishini xayratda qoldiradi. Bir necha martalab zilzila bwlishiga qaramay, bu bino xozirgi vaqtgacha saqlanib kelayapti va jaxon arxetekturasining ajoyib tarixiy ёdgorliklaridan biridir. Avliё Sofiya ibodatxonasi singari mashxur ёdgorliklar qurilishida wz ifodasini topgan yuksak arxetektura sanati Vizantiyaning umumiy madaniyati wsha davrda qanday yuksak bwlganligini kwrsatuvchi dalillardan biri bwlib xizmat qiladi. Yustinian vaqtidagi yirik tarixchi, Prokopiy kesariyskiy buning misolidir. Prokopiy Yustinianning podsholik qilishiga oid bir qancha tarixiy asarlar yaratdi, jumladan «Urushlar tarixi» va boshqalar asarlar yaratdi. Vizantiyaning VI asrda wtgan yana bir yirik tarixchisi Agafiy edi. Uning «Yustinianning podsholik qilishi» degan asari Prokopiy asarlariga ancha muxim qwshimchalar kiritib ularni twldiradi, tuzatadi wrni bilan uning bergan malumotlarini bilan tasdiqlaydi. Vizantiyaning VI asrdagi eng yirik olimlari orasida aniq fanlar bilan shug’ullangan mediklardan Aleksandr Trallskiy va Pavel Eginskiyni, matematik- mexaniklardan İsidor Miletskiy va Anfimiy Trallskiy, geograflardan Kozma İndikoplavtni kwrsatish mumkin, İndikoplavt asarlarida geografik noaniqliklar anchagina kwp bwlishiga qaramay, u afrika va Xindiston, Qizil dengiz va Xind okeani twg’risida bir qancha qimmatli materiallarni wz ichiga olgan. Yustinianning podsholik qilishi sirtdan qaraganda gullab-yashnaёtgandek kwrinsa h’am, xalq ommasi uchun juda og’ir bwldi. Juda kwp marta kwtarilgan xalq qwzg’olonlari, ayniqsa 532 yilgi qwzg’olon buning ёrqin dalilidir. Keksa imperator (84 ёshida) wlganda, uning vorisi, Yustin II yanada kwproq oshib ketganligiga qaramay, davlat xazinasi bwm-bwsh edi. Og’ir soliqlardan xonavayron bwlgan axolining joylarda soliq twlashdan bosh tortish xollari tez-tez yuz berib turadigan bwldi. 14 VI asrning birinchi yarmi bilan VII asrning birinchi yarmi wrtasida Vizantiyadagi quldorlik tuzumining emirilaёtganligi ochiq kwrinib turgan edi, qishloq xwjaligida, xunarmandchilikda qul mexnatini erkin meh’nat tobora siqib chiqarёtgan edi. Shunday bwlsa h’am qulchilik tamoman tugatilmagan edi. Yangi, ancha progressiv bwlgan feodal munosabatlar nisbatan sekinlik bilan tarkib topib kelaёtgan edi va uning natijasida ishlab chiqarish kuchlarning rivojlanishi twxtalib qolmoqda edi. Yustinian dinastiyasi 602 yilda saroy twntarishi natijasida taxtdan tushdi. Bu dinastiyaning oxirgi vakili imperator Mavrikiy shu saroy wzgarishi vaqtida besh w\li bilan birgalikda wldiridi. İmperiya imperator İrakliy vaqtida (610-641) yuir qadar mustaxkamlanib olgandek bwldi. İrakliy eronliklarga zarba berib, ulardan Suriya, falastin va Misrni qaytarib oldi. Biroq oradan kwp vaqt wtmay, VII asrning 30 yillarni ikkinchi marta bu safar abadiyga qwldan berib qwydi, ularni arablar bosib oldi. Vizantiyadagi kelgindi slavyan dexqon axolining axvoli «Deh’qonchilik qonuni» da juda yaxshi tariflangan; bu manba VIII asrga oiddir, lekin unda VII asrdagi agrar munosabatlar h’am aks etgan. Ushbu manbaga qarab fikr yuritilganda, bu dexqonlar erkin axoli bwlib, ularning wz ekinzorlari, tokzorlari va bo\lari bwlgan. Dexqonlarning xwjaligida dexqonchilikning wzidan tashqari, chorvachilik xam katta rol wynagan. Xar bir dexqonning er uchastkasi ekinzor, tokzor ёki bo\dan iborat bwlib, uning wz xususiy mulki deb xisoblangan, lekin unda jamoa er egaligining alomatlari ochiq kwrinib turar edi. Shunday qilib, «Dexqonchilik qonuni» jamoaning tabaqalarga ajrala boshlaganligidan, jamoa azolarining wz ёnidagi katta dunёviy er egalari ёki cherkov-monastir er egalariga qaram bwla boshlaganligidan h’am dalaolat beradi. Slavyanlarning wrta asr Vizantiyasi tarzidagi asosiy roli ana shundan iborat. Son jixatidan kwpaygan, iqtisodiy jixatdan mustaxkamlangan, jamoalarga uyushgan Vizantiya dexqonlari VIII-IX asrlarda ishlab chiqari kuchlarini muvaffaqiyatli rivojlantirdi, mamlakatni \alla bilan, dexqonchilik, chorvachilik, bo\dorchilik, tokchilik maxsulotlari bilan twla maminlab turdi. Shu bilan bir vaqtda xukumat dexqonlardan muntazam ravishda er solig’i olib turar edi. Bu narsa davlat moliyasini ancha tartibga soldi. Nixoyat dexqonlar Vizantiya barpo etilaёtgan yangi qwshin uchun manba bwlib xizmat qildi, imperiya ulardan uning eng xavfli dushmani bwlgan Arab xalifaligiga qarshi kurashda foydalandi. VIII asrning boshlarida h’am Vizantiyaning xalqaro axvoli boyagidek juda og’ir edi. Arablar Kichik Osiёga bostirib kirdilar. Ular Kipr va Rodost orollarini bosib oldilar. Arab qwshinlari Konstantinopol yaqiniga kelib uni deyarli butun bir yilgacha (717-718) qamal qilib turdilar lekin arablar Kanstantinopolni ololmadilar. Kanstantinopolning qulay strategik mavqe, Vizantiyaliklarning «Greklar uti» deb atalgan utni ishlatishi, imperatorga ittifoqchilam Bolgarlarning ёrdam berishi natijasida, arablar katta talofat kwrib; chekinishga majbur bwldilar. Yangi saylangan imperator Lev Sh İsavr istedodli tashktilotchi va qobiliyatli oliy qwmondon bwlib chiqdi. U Suriya bilan chegaradosh İsavriya viloyatidan chiqqan bwlib, yangi isavrlar dinastiyasiga asos solgandir. İsavrlar dinastiyasi Vizantiyani 15 butun bir yuz yil davomida (717-802) idora qildi. Lev Sh (717-740) va unga ёrdamchi bwlib, keyin uning ёrdamchi bwlib keyin uning wrniga imperator bwlgan Kanstantin u (740-775) arablarga qarshi kurashda katta tajriba orttirgan xarbiylar edi. Lev Sh imperator bwlgandan keyin xarbiy ishga katta etibor berdi. VII asrda İrakliy va uning vorislari davridaёq Vizantiya xukumati ёllanma qwshnilarga qwshimcha ravishda maxalliy lashkarlar twplagan qismini amalga oshirgan, bu maxalliy lashkarlar maxalliy mabla\lar xisobidan taminlanardi. Lev Sh zamonida bu xarbiy reforma yanada rivoj topdi. Cherkov erlarining keng qwlamda sekulyarizatsiya qilishi (davlat mulkiga aylantirilishi) İsavr imperatorlarning nomi bilan bo\langandir. İsavriyalik imperatorlar wz zamondoshlaridan «butga qarshi kurashuvchilar» degan laqab oldi. Ular butga sig’inishga qarshi farmonlar chiqardilar, ularning buyrug’i bilan ikonalar ibodatxonalardan olib chiqildi va ularning bir qismi ywq qilib tashlandi. Cherkov buni asos qilib imperatorni butga qarshi bitatda ayibladi. Lekin İsavriyalik imperatorning siёsati ular taxtga chiqmasdan ilgari Vizantiyada boshlangan girt diniy janjallar doirasidan xila chetga chiqib ketdi. İmperatorlardan Lev Sh, Konstantin u va ularning vorislari ayni katta cherkov-monastir er egaligiga qarshi kurash qizib ketgan bir payit butga chwqinishiga qarshi chiqdilar. butga qarshi kurash wziga xos bir bah’ona bwlib, shu bah’ona bilan xukumat eng yirik monastirlarni ёpib qwydi va cherkov-monastir mulklarni musodara qildi. Monastirlarning qazna ixtiёriga olingan erlari Vizantiyaning tashkil topaёtgan ritsarlariga benefitsiy qilib taqsimlab berildi. Monastirlarning erlaridan xarbiy xizmat uchun beriladigan bunday uchastkalar Vizantiyada aloxida bir termin bilan xaristikiy deb atalgan, bu esa mano jixatidan lotincha «benefitsiy» swziga twg’ri keladi. Vizantiyalik imperatorlarning xarbiy reformasi yaxshi natija berdi. İmperatorlar katta xarbiy kuchga ega bwla oldi. Fem qwshinlari wz okruglarini arablardan juda yaxshi h’imoya qildi. Vizantiya xukumati sal-pal kattaroq kwlamda xujum operatsiyasi olib borishga h’ali jurat etolmadi. Lekin xukumatning siёsati cherkov guruxi wrtasiga katta norozilik tug’dirdi. Yangi Dinastiya obrwsining kuchayishidan norozi bwlgan dunёviy zodagonlarning bir qismi h’am cherkov guruxiga qwshildi. Butga qarshi kurash tarafdorlari bilan butga chwqinish tarafdolari wrtasidagi kurash bir necha wn yilga chwzildi va bazan bu kurash juda keskin tus oldi. Lekin xalq ommasi wrtasida h’am norozilik kuchayib bormoqda edi. feodalizimning taraqqiy etib borishi ekspluatatsiyaning yangi formalarini vujudga keltira boshladi. Feodal er egasining qwshinligi erkin deh’qon jamoalarini krepostnoylashtirish xafi ostida qoldirgan edi. IX asrning boshlarida arablar xarfi ostida qoldirgan deh’qonlarning axvoli juda h’am ёmonlasha boshladi. Yangi «qudratli odamlar»-dinatlar ёki (slavyanlar ataganidek) «vlastellar»-jamoaga qarashli ekin ekiladigan erlari va yaylovlarni tap tortmay xaёsizlarcha bosib olib, stratiotlarni esa wz krepostnoylariga aylantira boshladilar. IX asrning yarmidan to XI asrning yarmigacha Vizantiyani Makedoniyaliklar dinastiyasi idora qildi. Vasiliy I Makedonlik bu dinastiyaning 16 birinchi namoyandasidir (867-886). X asrda bu dinastiyadan bir necha mashxur imperator chiqdi, wz zamoning atoqli olimi va ёzuvchisi Konstantin UP Bagryanorodniy (912-959), mashxur xurbiy sarkardalar-Nikifor Foka (963-969), İoan Tsimisxiy (969-976) va Vasiliy II Bolgaroboytsa (976-1025) ana shular jumlasidandir. Makedoniyaliklar dinastiyasi idora qilgan vaqtga kelib Konstantinopol juda katta savdo markaziga aylandi va Evropa bilan Osiё wrtasidagi sadoda asosiy vositachilik rolini wynadi. Osiё wrtasidagi savdoda asosiy vositachilik rolini wynadi. Arab rus-slavyan, italyanlarning savdo-sotiqlari Konstantinopolga kelib twplanib,uning juda katta shuxrat qozoninshiga va jonlanishiga sabab bwldi. Vizantiya imperatori tashqi savdodan shunday katta daromad oldiki, 1X va X asrlarda g’arbiy Evropadagi korol va imperatorlardan birortasi h’am bunday daromad ololmas edi. Shu bilan birga 1X asrning ikkinchi yarmidan boshlab arablar xavfi Vizantiya uchun qwrqinchli bwlmay qoldi. Arab xalifaligi bu vaqitda ayrim-ayrim mustaqil davlatlarga bwlinib ketgan edi. Vizantiyaning wzi endi arablar Sharqiga qarshi xujumga wtishga molik bwlib qolgan edi. Makedoneyaliklar dinastiyasi vaqtida imperiyaning territoriyasi yana kengaydi. Sharqda arablardan Krit, Kipr orollari, antioxiya shah’ri bilan birga Suriyaning katta bir qismi tortib olindi; g’arbda, yani italiyada imperiya apuliya bilan Sitsiliyani birmuncha vaqtga qaytarib oldi. Makedoniyaliklar dinastiyasi vaqtida Vizantiya bilan Rus wrtasidagi munosaatlar totuvlashdi. qizg’in savdo munosabatlari, mustaxkamlangan madaniy aloqa, umumiy dushmanlarga-pecheneglar, xazarlar va polovetslarga qarshi birgalikda kurash olib borilishi natijasida Vizantiya bilan Rus wrtasida X asrning ikkinchi yarmida dwstona munosabatlar wrnatildi. Bu dwstlik munosabatlari kamdan-kam xollardagina dushmanlik xarakatlari tufayli uzilib turdi. Konstantinopol patriarxi Rus cherkovi boshlig’ini Kiev metropolitini tayinlash xuquqini davo qildi. Biroq Rusning cherkov ywli bilan Vizantiyaga bwlgan qaramligini Yaroslav I rus popi İllarionni 1051 yilda Kiev Metropoliti qilib tayinlash bilan ancha bwshashtirdi. Rus cherkovi Konstantinopol cherkovining xukumronligidan 1448 yilda uzil-kesil qutulib oldi. Rus metropolitlari, xatto greklardan bwlganida h’am rus chcherkovini mustaqil idora qilar va odatda olisdagi Konstantinopol patriarxidan kwra Rusning buyuk knyazi irodasi bilan kwproq xisoblashardi. XI asr wrtalarida Vizantiya cherkovining xaёtida ikkinchi bir muxim voqea- Rim papasi bilan ajralish yuz berdi. Bir tomonda, Konstantinopolning İtaliya bilan aloqasi susayib ketishi, ikkinchi tomonda, g’arbda Rim papalari siёsiy qudratning kuchayishi shunday oqibatlarga olib keldiki, wsha vaqtgacha yagona bwlib kelgan xristian cherkovi \arbiy-katolik va sharqiy-provaslavga ajralib ketdi. Bu vaqtda kelib ularning diniy marosimlari toat ibodat tili va boshqarish sistemasining wzi h’am (G’arbda-papa va kardinallar, sharqda-poytaxt shah’ar konstantinopolning patriarxi boshchiligidagi patriarxlar) ancha wzgarib ketdi. Cherkovlardagi ajralish 1054 yilda, Rim papasining legatlari, yani elchilari grek cherkovini rim cherkovi bilan aloqa qilishini rad etib, Konstantinopolni tashlab chiqib ketgan payitdan 17 boshlandi. Bunga javoban Konstantinopol patriarxi Rim cherkovi bilan uning boshli\i papaga lanat wqidi. Makedoniyaliklar dinastiyasi vaqtida Vizantiyaning feodallashuv protsessi tex avj olib bordi. Erkin deh’qonlarning soni shu qadar tez kamayib bordiki, mamlakat mudofaa qobiliyatining pasayishidan, shuningdek, ah’olidan tushadigan soliq mablag’larning kamayishidan qwrqib, imperatorlarning wzlari h’am tashvishga tusha boshladilar. Dinatlar tomonidan dexqon erlarining bosib olinishiga qarshi X asrning birinchi yarmida imperatorlar bir necha marta famonlar-novellalar (922, 934 va 947 yillardagi novellalar) chiqardi. İmperator Vasiliy II nechta yangi farmon chiqardi. Feodal zadogonlar shu qadar kuchayib ketgan ediki, 1057 yilda makedoniyaliklar dinastiyasining wrnini va Kichik Osiёdagi zadogon yirik er egalaridan chiqqan Komninlar dinastiyasi erkin deh’qonlarning qolgan-qutganlarini h’am feodallarga em qilib berishga xar tomonlama kwmaklashdi. Komninlar vaqtida katta cherkov er egaligi makedoniyaliklar dinastiyasi vaqtidagiga qaraganda kengroq kwlamda qayta vujudga kela boshladi. Shu bilan birga Vizantiya pomestelarida h’ali bir muncha qullar h’am bor edi. Ular asosan xovli ichidagi h’ar h’ail ishlarni qilish bilan birga, ulardan qishloq xwjalik ishlarida, ayniqsa su\orish, ywli qurilishi ishlarida, tosh konlarida va shu qabilalarda h’am foydalanadilar. Vizantiya wzining kwp asrli xaёti davrida boy va rang-barang madaniyat yaratdi, bu madaniyat janubiy slavyanlarga va Rusga katta tasir kwrsatdi. Hali VI asrilardaёq wzining ilk namunalarini bergan Vizantiya arxitekturasi (Yustinian imoratlari) keyingi asrlarda h’am rivojlanishda davom etib, pishiq monumentlar Vizantiya ibodatxonalari tipini bunёd qildiki, bu tipdagi ibodatxona namunalari XI asrdagi qadimiy rus ёdgorliklari tutish kerakki, ruslardagi «vizantiya» uslubi wzi namuna olgan grek uslubidan kwp jixatdan farq qilardi. +adimgi slavyan motivlarini h’am wz ichiga olgani xolda bundan keyingi rivojlanish protsessida wzining original formalarini yaratgan wsha uslub umuman olganda ruslarning wziga xos ijodi edi. Shuni aytib wtish kerakki, Vizantiyada qurilish texnikasi: g’isht qilish, juda ajoyib oxak qorishmasi tayёrlash, g’isht terish sanati, monumental qubbalar, ulug’vor gumbazlar va shu kabilar yaratish texnika wz zamonasi uchun juda yuksak darajada edi. Vizantiyada IX-XI asrlarda rassomlik-devorga rasm solish h’am, koshinkorlar tasvirlari h’am zwr berib rivojlana bordi; rassomlikning bu shakillari Vizantiyada tobora qatiy tus olib va uslublashib bordi. Konstantin VII dan ilgari esa wz zamonasining eng atoqli twplovchisi, bibliofili va entsiklopedisti patriarx Fotiy bwlib (820-891), u wzidan keyin «Miriobibliya» deb ataladigan twplam qoldirgan, bu twplamga 300 ga yaqin ocherk kirgan, bular qadimgi grek avtorlarining asarlaridan kwchirma bwlib, ularning h’ar qaysisiga tegishli sherlar berilgan. 18 Vizantiyada yilnoma ёzish juda h’am rivoj topdi. VI-IX asrlardagi eng atoqli voqenavislar İoann Malala, Fervan va Georgiy Amartoldir, tarixchilardan biri Anna Komninani, Nikita Akominatdir. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling