Berdaq nomidagi Qoraqolpaq Davlat Universiteti. Tarix va arxeologiya kafedrasi


Download 5.01 Kb.
Pdf ko'rish
bet6/16
Sana19.02.2017
Hajmi5.01 Kb.
#751
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16

ADABİЁTLAR. 
1. İstoriya İtalii. V 3t. M., 1970 g. T. 1. 

 
56
2. Samarkin V. V. İstoricheskaya geografiya Zapadnoy Evropw v seredine veka 
M., 1976. 
3. Feodalnaya reyta i krestyanskie dvijeniya v Zap. Evrope XII-XV vv. M., 1985. 
4. Srednie veka. M., 1942-1990. Vwp 1-53. 
5. Veye V. D. K voprosu o prirode fogtstva v Germanii X-XV vv. İstoricheskie 
zapiski. M., 1946. T. 19. 
6. Kotelnikova L. A. Feodalizm i gorod v İtalii v VIII-XV v. M., 1987. 
 
 
 
MAVZU. FRANK DAVLATİDA FEODAL MUNOSABATLARNİNG 
RİVOJLANİShİ. FRANTsİYa KOROLLİGİNİNG TAShKİL TOPİShİ. 
Franklarning ilk tarixi. Morovinglarning boshqaruvi. 
1. Xlodvingdan oldingi franklar. 
2. Xlodving. 
3. «Sali h’aqiqatiga» kwra franklarning ijtimoiy tuzumi. 
4. Xlodvingdan keyin franklardagi feodallashuv protsessi. 
5. Morvinlar h’okimiyatining zaiflashuvi. «Yalqov qirollar». 
VIII-IX asrlarda Frank davlati. Korolinglarning idora  qila boshlashi. 
6. Karl Martel va uning arablarga qarshi qurashi. 
7. Karl Martelning sotsial siёsati. Cherkov erlarining  qisman sekulyarizatsiya 
qilinishi.  
8. Pipim Pakana va uning qirollik unvonini olishi. 
Karl Buyuk imperiyasi. 
9. Karl Buyuk yurishlari. 
10. İmperiyaning  elon qilinishi. 
11. Karl Buyuk imperiyasining xarakteridagi ziddiyatlar.  
12. Karl Buyuk zamonida franklarning feodallashuv protsessi. 
13. Karolinglar pomestelari. 
14. «Karolinglar uy\onishi».  
Karl Buyuk imperiyasining parchalanishi. 
15. Karl Buyuk vafotidn keyin Frank davlatidagi wzaro urushlar. 
16. Verdendagi taqsimot. 
17. IX-X asrlarda Frantsiya. Swngi Karolinglar. 
18. Normanlarning h’ujumlari. 
19. Kapetinglarning idora qila boshlashi. 
 
Rim imperiyasining territoriyasida  tuzilgan varvar qirolliklari ichida eng 
katta si  va kuchligi franklar qirolligi edi. Franklar bora-bora burgundlarni  
bwysundirdilar. Galliyadan vestgotlarni surib chiqardilar.  İtaliyada 
laganbardorlarni zabt etadilar va Reyining narigi tomonida qolgan german 
qabilalarining h’ammasi deyarli wzlariga itoat etdilar. 
 
Xlodvigdan oldingi franklar. Franklarning wzlari h’am dastlab Reyning 
narigi tomonida yashar edilar. ularning ota-bobolari Tatsitning asarida xar xil 
nomlar bilan, chunonchi, xamavlar, sukambrlar, batavlar degan nomlar va boshqa 

 
57
nomlar bilan atalgan. «Frank» degan nom (bu swzni«jasur», «erkin» deb tarjima 
qilishdi) III asrning wrtalaridagina  paydo bwlib, qandaydir bitta qabilaga emas, 
balki Reynning wrta va quyi oqimlarida yashagan butun bir gruppa german 
qabilalariga  taluqli bir nom edi, bu qabilalar dastlab reyn darёsining  wng 
qir\o\ida yashar edilar. dastlab ular Rimliklarga nisbatan dushmanlik 
munosabatida bwldilar, keyin bu munosabat ancha dwstona munosabatga aylandi. 
451 yildagi katalau jangida, yuqorida kwrsatib wtilganidek, franklar fodoratlar 
sifatida rimliklar tarafida  turib gunilarga qarshi urushdilar. Wsha vaqtdaёq ular 
katta-katta ikki guruh’ga bwlingan bwlib, bir gruppasi (ular Reynning quyi 
oqimida yashar edilar) dengiz bwyi franklari ёki sali franklari deb, ikkinchi 
guruh’i Reynning wrta oqimida (h’ar ikki qir\o\ida) yashagan franklar-
qir\oqfranklari  ёki ripuar franklari deb atalar edi. Bulardan kuchlisi sali fraklari 
bwlib, ular Galliyaning \arbiga qarab bordilar. ularning ah’amiyati V asr oh’iri-VI 
asr boshlarida qirol Xlodving zamonida juda h’am oshdi. 
 
Xlodvingning podsholik tarixi (488-511) episkop Grigoriy Turskiyning 
«Franklar tarixi» degan kitobida mufassal baёn qilgan bwlib, Turskiy bu kitobni 
ancha keyinroq, VI asrning ikkinchi yarmida ёzilgan. Franklar h’aёtida rwё bergan 
katta-katta voqealar Xlodving nomi bilan bo\langandir. Xlodving 486 yilda butun 
shimoliy Galliyani istilo qildi. Rimning bu oblasti h’ali varvarlar tomonidan zabt 
etilmagan bwlib,  Rim imperiyasi qulagandan keyin Shimoliy Galliyaning amalda 
qiroli bwlib qolgan Siagriy degan rimlik bir mah’alliy magnat tomonidan idora 
qilinar edi, bu oblastning markazi Parij edi. Siagriy Franklarga sal bwlsa-da, jiddiy 
bir qarshilik kwrsata olmadi. Suasson shah’riga yaqin bir joyda qatiy jang bwldi. 
Rim qwshini franklar tomonidan tor-mor etildi.  Siagriy vestgotlar qiroli h’uzuriga 
qochdi, lekin vestgotlar qiroli uni Xlodvigga tutib berdi. Xlodvig asirni wldirishga 
buyurdi. 
 
Katta va muh’im territoriyani-Sena va Luara darёlari h’avzasini zabt etib 
olib, Xlodving franklarga juda mwl-kwl er bwlib berish imkoniga ega bwldi. 
Darёlari juda kwp, eri serh’osil, deh’qonchilik uchun qulay butazor va qayinzor 
wrmonlarga boy bwlgan keng, lekin rimliklarga vaqtida h’uvullab qolgan bu 
rayonga boshdan-oёq franklar kwchib keldi. Bu rayonga kwchib kelib joylashgan 
franklar soni h’ali Reynning narigi tomonida yashab kelaёtgan franklar ichida 
yana axёn-axёnda kwchib kelib turgan kishilar h’isobiga kwpayib bordi. Xlodving 
wz podsholigining oxirigi davrida Luaraning janubiga ancha jilib borib, Goronna 
darёsigacha etdi. Vestgotlar Galliyaning  janubidagi erlaridan bir oz qiminigina 
saqlab qoldi, h’alos. Xlodvig, Burgundiyani h’am bosib olishga h’arakat qildi, 
lekin bu maqsadini amalga oshirmadi, Burgund qiroli saroyiga wz tasirini 
wtkazish bilangina cheklanib qwya qoldi. 
 
90 yillar wrtasida Xlodving xristianlikni  qabul qildi. Dastlab xristianlikni 
Xlodvingni wzi qabul qildi. Keyin oddiy franklar va ularning oila azolari h’am 
qabul qildilar. Lekin varvarlarning kwpchiligi (vestgotlar, ostgotlar, vandallar, 
burgundlar, langobardlar) xristianlikni arianlik deb atalgan formada qabul qilgan 
bir qancha vaqtda (arianlik-kotolik cherkoviga nisbatan bir masxab edi) franklar 
arianlikni qoldirib, xristianlikni  tw\ridan-tw\ri galliya-rim kotolik ruxoniylaridan 

 
58
qabul qildi. Xlodving qolgan barcha sali va ripuar qirolining sekin-sekin kira 
borib, yangi juda katta qirollikning yakkayu yagona qiroli bwlib qoldi, bu qirollik 
(reynnig narigi tomonidagi erlardan tashqari) Galliyaning twrtdan uch qismini wz 
ichiga olar edi.   Xlodvigning w\il va nevaralari qirollikni tez-tez bwlib va qayta 
bwlib urishlariga wzaro urushlar olib borib turishlariga qaramay, qirollikning 
chegaralarini kengaytirishni davom ettirdi. 534 yilda  ular Burgundiyani zabt 
etdilar, 542 yilda Vestgotlarning Gollandiyadagi oh’irgi erlari h’am bosib olindi. 
Reynning narigi  tomonida esa Alemaniya, Tyuringiya, Bavariya h’amda sako 
qabilalarining bazilari franklarga bwysundi.  IV asrning ikkinchi yarmida Franklar  
qirolligi barcha varvar qirolliklari ichida eng katta qirollik edi. İlgari Teodorix 
davrida ostgotlar qwlida bwlgan gegemonlik endi franklar qwliga wtdi. 
 
Franklarning V asr oxiri-Vi asr boshlaridagi ijtimoiy  tuzumi «Sali 
h’aqiqati» franklarning sud soh’asidagi rasm-qoidalarini twplami bwlib, Xlodving 
zamonida, uning podsholigining oh’irlarida (500 yilga yaqin) ёzilgan bwlsa kerak. 
«Sali h’aqiqati»ga asoslanib turib, franklarning asosiy mash\ulotlari deh’qonchilik 
bwlgan, degan h’ulosaga kelish mumkin. «Sali h’aqiqati» deganda bir qancha 
moddalar erkin franklarning  ekin erlari, turli h’ildagi deh’qonchilik qurollari, uy 
h’ayvonlari bwlganligidan, boshoqli wsimliklar etishtirganligidan dalolat beradi. 
 
Ularning xwjaligida chorvachilik (ayniqsa chwchqa boqish) h’am katta rol 
wynagan. «Sali h’aqiqati»da yana  baliqchilik, asalarichilik, bo\dorchilik va 
deh’qonchilikka oid bwlgan asosiy h’unarlar tw\risida  h’am gapirilgan. «Sali 
h’aqiqati» da erni sotish va sotib olish tw\risida uni birovga inom qilish ёki 
vasiyatga muvofiq boshqa kishiga topshirish tw\risida h’ech narsa deyilmaydi. 
Haqiqatda franklarda  wsha vaqtda er h’ususiy mulk emas edi. er jamoa 
tashkilotining  mulki bwlib, ayrim frank wz er uchastkasidan malum shartlar 
asosida foydalanardi, xolos. 
 
«Sali h’aqiqati»da wrmon va yaylovdan, suvdan birgalikda foydalanish 
h’aqida gapirilgan moddalar bor. +ishloq jamoasi (marka) bu manbaga kwra, wz 
h’aёtining ilk bosqichida h’ali mutlaqo uru\chilik tuzumiga xos bwlgan belgilarga 
ega edi. «Sali h’aqiqati»ga kwra uru\ jamoaga qarashli erlarning asosiy egasi 
bwlish bilan birga, yaga siёsiy tashkilot h’am edi.  
 
Biroq «Sali h’aqiqati» uru\chilik tuzumining emirila boshlaganligidan h’am 
dalolat beradi. Franklarda sotsial va mulkiy bwlinish (tabaqalanish) ochiq kwrinib 
turardi. Birinchi wrinda korol drujinachilari turardi, bularning vergeldi (xumi) 600 
solid belgilangan edi. Oddiy erkin frankning joni uchun faqat 200 solid vergeld 
twlanar edi. Yarim erkin kishining-litning-vergeldi esa 100 solid edi. +ulni 
wldirganlik uchun quldorga 30 solid twlanardi.  
 
Yirik pomestelar bwlgan-bwlmaganligi «Sali h’aqiqati»da osiq aytilmagan. 
Katta er egalari qirolning wzi, uning drujinachilari, yuqori tabaqa ruxoniylari va 
qisman erlarni saqlab qolgani h’amda saroy ah’liga yaqin bwlgan. 
 
VI asrning ikkinchi yarmidan boshlab franklar jamiyatida keskin 
wzgarishlar yuz bera boshladi. Bu vaqtda er bemalol qwldan-qwlga wtish mumkin 
bwlgan h’ususiy mulkka (avlodga0 aylandi, yani mulkdor uni wz xoxishi bilan 
sotar, alishtirar, sotib olar, boshqa birovga taqdim qilar ёki vasiyat qilib  qoldirar 

 
59
edi. VI asrning oh’iridan boshlab, ayniqsa VII  va VIII asrlarda qilingan bu xil 
oldi-sotdilarning barcha xildagilarini kwrsatadigan kwpdan-kwp malumotlar 
h’ozigacha saqlanib qolgan. bundan tashqari deh’qonlarning bir qismi tezlik bilan 
wz erlaridan ajrala bordi. deh’qonlarning mayda er egaligi  emirilib tushkunlikka 
uchragan bir vaqtda, yirik dunёviy va cherkov er egaligi avj oldi. Xlodvingning 
norislari qirol erlarini benefitsiy (aynan tarjimasi: «h’ayr» «sah’ovat») tarzida wz 
drujinachilariga bwlib berdilar, bular asta-sekin...........-katta er egalarilga aylanib 
bordilar, ular erni meros tariqasida wz bolalariga qoldirardilar. Dunёviy  
zodagonlar h’am, wz arlarini qiroldan tashqari, birinchi navbatda deh’qonlar 
h’isobiga kengaytirdilar. Deh’qonlar qwshni dunёviy  katta e6r egalari 
h’omiyligiga (patronat ёki komendatsiyaga) twdilar. Shuningdek, deh’qonlar 
cherkovdan madad olish maqsadida  erlarini shu shaklda bwlar edilarki, cherkov 
deh’qonlarga birn uchastka erni malum miqdorda obrok twlab turish ёki 
barshchvina wtash ashrti bilan umrbod foydalanishga  berardi, bu er uchaskasi 
prekariy deb atalgan. Foydalanish uchun cherkovdan «prekariy» olgan 
deh’qonlarning  ah’voli erga wrnashtirilgan va xwjayiniga biror xilmajburiyatni 
ado etib turadigan kolonlar, litlar va qullarning ah’voliga wxshab ketar edi.  
 
 katta er egaligining va shu bilan birga qirol erlarining kamayib borishi 
h’amda ilgari h’arbiy resurslar berib kelgan erkin deh’qonlarning  h’iyla qismining 
ywq bwlishi natijasida qirol h’okimiyati tushkunlikka uchradi. Morovinglar
1
 
sulolasi deb nom chiqargan Xlodvig sulolasi wzaro urushlar natijasida h’am 
zaiflashadi. Bu wzaro urushlarning qanday xarakterda bwlganligi Xlodvigning 
nevara va evaralari wrtasida bwlgan 40 yillik ururshdan juda ochiq aniqdir. Bu 
urush VI asrning 60-yillari oh’iridan to  613 yilgacha davom etdi. Sulolaning ikki 
avlodi wrtasida bwlgan daxshatli va qonli kurashda ikkinchi qirolicha ayniqsa 
katta rol wynadi: biri Avstraziya qiroli Sugibertning xotini Brungilda, ikkinchisi 
Neystriya qiroli Xilperikning xotini Fredegonda edi. Brungilda (u aslida Vestgot 
malikasi edi) qirol xonadonidagi 10 shaxzodani wldirtirdi, raqibi Fredegonda va 
wz eri Sugibret wlgandan keyin, dastalab w\li nomidan, keyin nevaralari nomidan 
yurtni wzi idora qildi, ah’ir wziga qarshi qwz\alon qilgan Avstraziya zodagonlari 
tomonidan wldirildi.  
 
613  yilda butun qirollikda h’okimiyat Xilperik va Fredegondaning w\li 
Xlotar II ga wtdi. Xlotar 614 yilda farmon chiqarib erdor aristokratiya ih’tiёrida 
qoldirish majburiyatini wz ustiga oldi va graflarni  faqat mah’alliy er egalari 
orasidan tayinlashga vada berdi. 
 
Xlotar II h’okimiyati kuchli h’okimiyat bwldi. +irol h’okimiyati etibori  
Xlotar II ning w\li Dagober zamonida (629-639) birmuncha oshdi. Dagober 
slavyanlarga qarshi  yurishlar qildi. Lekin u wlgandan keyin shunday bir davlat 
boshlandiki, 639 yil bilan 751 yil wrtasidagi butun bir davrni wsha vaqtdagi 
kishilarning wzlari h’am «yalqoa qirollar»  davri deb ataladi. VII-VIII asrlardagi  
Merovinlar faqat nomigagina qirol bwlib, ular qwlida h’aqiqiy h’okimiyat ywq 
                               
1
 Ìîðîâåé-Õëîäâèãíèíã àæäîäè áûëèá. Ñàëèíèíã áèðèí÷è =èðîëëàðèäàí ýäè. Íîìèíèíã-
èíã áèëàí òóãàøè ðóñ÷à-îâè÷ãà òû\ðè êåëèøè ôàìèëèÿ ¸êè ñóëîëàíèíã ìóàéÿí óðó\ 
áîøëè\èäàí êåëèá ÷è==àíëèãèíè êûðñàòàäè. 

 
60
edi. Neystriya, Yuurgundiya va Avstraziyada eng zodagon h’onadonlar etishib 
chiqib, bular wz yurtlarida mayordomlari sifatida butun h’okimiyatni wz qwllariga 
oldilar. Dastlab uch mayerdomdan eng kuchligi Neystriya mayordomi edi. u 
Burgundiya mayordomni h’am wziga bwysundirdi, lekin Neystriya mayordoimi 
tez vaqt ichida quchliroq bwlgan boshqa bir mayordomning Avstraziya 
mayordomining  qarshiligiga uchradi. Shu bilan birga Avstraziyada zodagonlar bir 
muncha kuchsiz bwlib, ular wz gertsogining-mayordomining boshchiligiga 
bwysunishiga majbur edilar. Neystriya esa, aksincha kwpgina yirik feodal 
xonadonlari bir-biri bilan raqobat qilmoqda edi. Oxiri, avstraziyaning Pipinlar 
xonadonidan chiqqan iayordom gertseg Pipin II Geristalskiy 687 yilda Tertri ёnida 
bwlgan jangda raqibi Neystriya mayordomini tor-mor qilib, shu vaqtdan boshlab 
butun qirollikni bir wzi idora qildi. Ammo, shu bilan birga, u Merovning 
qirollarining nomigina qolgan h’okimiyatni saqlab qeldi. Haqiqatda esa  Pipin 
Geristalskiy yangi sulolani boshlab bergan edi, bu sulola keyinchalik uning eng 
mashh’ur namoёndasi bwlgan Karl Buyuk nomi bilan atalgan Karolinglar  sulolasi 
deb ataldi. 
 
Pipin Goristalskiyning w\li Karl Martel («Twqmoq») mayordom-gertsog 
sifatida 725 yildan 741 yilagacha idora qildi. U \ayratli  va istedodli lashkarboshi 
edi. Avstraziyaning wrta va mayda er egalaridan  iborat bwlgan  wz 
drujinachilariga suyanib turib. U Neystriya aristokratiyasining oppazitsiyasining 
uzil-kesil tor-mor qildi, swngra frizlar, sakslar, allemanlar va bavarlarga qarshi 
muvaffaqiyatli yurishlar qilib, Reynning narigi tomonida frank davlatini tikladi. 
Bu qabilalarning h’ammasi franklarga yana xiroj twlaydigan bwldi. 
 732 
yilda 
İspaniya arablari Galliyaga katta yurish qildilar. Arablar 
sarkardasi Abduraxmon Akvitaniyaga kirdi va uni vayron qilib, Parijga boradigan 
eski Rim ywli bilan shimolga qarab yurish qildi. Karl Martel wz qwshini bilan 
Puatega yaqin joyda arablarga rwpara bwldi: shu erda 732 yil oktyabrida ilk  ilk 
wrta asr Evropasida juda katta janglardan biri bwldi. Jang uch kun davom etdi. 
İkki tomon h’am bwsh kelmadi. Jangning uchinchi kuni Abduraxmon wldirildi, 
arablar esa franklarga juda....... qoldirib, kechasi chekina boshladilar. Arablar 
h’uddi Pireneyagacha siqib olib borildi. Besh yildan keyin arablar janubiy 
Galliyaning  bosib olishga yana wrinib kwrdilar. Lekin Karl Martel ularning 
ikkinchi marta yana tor-mor qildi. 
 Puate 
ёnidagi jangning eng birinchi siёsiy oqibati shu bwldiki, Karl Martel 
h’arbiy reforma qildi. Harbiy ishda otliq qwshin uzil-kesil ravishda asosiy wrin 
tutadigan bwlib qoldi. Yaxshi qurollangan va ot ustida uzoq-uzoq yurishlar 
qilishga  qobil bwlgan otliq askarlar yangi frank qwshinining asosiy kuchiga 
aylandi. Shunday qilib, Karl Matellning reformasi natijasida deh’qonlarning 
kwpchiligi h’arbiy h’izmatidan  chetlashtirildi. Bu yangi professional otliq qwshin 
ёki keyincha atala boshlaganidek, ritsarlar qwshini katta er egalari va xalq 
erkinlikdan maxrum qilinmagan deh’qonlarning eng davlatlaridan tuziladigan 
bwlib qoldi.  
Harbiy ishning reforma qilinishi  munosabati bilan Karl Martelya er soh’asida 
aloh’ida siёsat yurgizdi. Yaxshi qurollangan va moddiy jih’atdan yaxshi 

 
61
taminlangan otliq askarlar zarur bwlganligi sababli, Karl Martel shu maqsad uchun   
chrekov erlaridan h’am qisman foydalandi. U wziga qarshi kwtarilgan 
qwz\alonlardan dunёviy zodagonlar bilan birlikda qatnashgan  episkop va 
abbatlarning pomestelarini musodara qildi. Neystriyada Akvtaniyada bunday 
ruxoniy   er egalari kwp edi. Lekin Karl Martell tomonidan qilingan 
sekulyarizatsiya twda sekulirizatsiya emas edi. Bu sekulyarizatsiya cherkov 
erlarining faqat bir qismiga nisbatan qwllangan edi. Bu  sekulyarizatsiya cherkov 
erlarining  faqat bir qismiga nisbatan qwllanilgan edi. keyinchalik Karl 
Martellning w\li Pipin Pakana musodara qilingan erlarni h’am  cherkovga qaytarib 
bordiki, bu erlar h’aqiqatda foydalanuvchilar, yani ritsarlar qwlida bwlib, ritsarlar 
bwning evaziga h’osilning wndan bir qismini cherkovga aloh’ida, qwshimcha 
ravishda twlab turishi kerak edi. 
 
Karl Martellning taxt vorisi Pipin III Pakana h’am (741-768) avval faqat 
mayordom unvoni bilan yurdi. Meroving qirollari odatdagi  tartib bilan biri wrniga 
ikkinchisi kelib turdi, lekin ular davlatni idora qilishda h’ech biri qatnashmas 
edilar. Nih’oyat, Pipin davlat wzgarishi yasab, h’ar qanday h’okimiyatdan 
mah’rum bwlgan eski  sulolani taxtdan tushirdi. Bu wzgarish Rim papasining faol 
ёrdami bilan amalga oshirildi. Pipin Reynning narigi tomonidagi papa 
missionerlarga turli  ywllar bilan ёrdam berdi. Axlamanlar, frizlar va sakslar 
wrtasida xristianlikining tar\ib qilinishi butun g’arbiy Evropani wz h’okimiyatiga 
bwysundirish payida bwlgan papalarga h’am, Reynning narigi tomonidagi 
territoriyalarda maxkam  wrnashib olishga h’arakat qilgan frank h’ukmdorlariga 
h’am foydali edi. 
 
751 yilda Suasson shah’rida frank  zodagonlari yi\ilishida Pipin frank qiroli 
deb elon qilindi. Oradan kwp vaqt wtmay, g’arbiy Germaniyadagi frank 
missionerlarining ishiga boshchilik qilib turgan Maynts arxiepiskop Bonifatsiy 
papaning buyru\iga  muvofiq Pipinni qirol deb tanish marosimini wtkazdi. 
Shunday qilib, yangi sulola cherkovdan wziga kerakli sanktsiya olishga muyassar 
bwldi.  
 
Oh’irgi Meroving Xilderik III monastirga  solindi, umrining oxirigacha shu 
erda bwldi. Merovinglarni chetlatishda ёrdam bergani uchun papga minatdorlik 
yuzasidan  Pipin Pakana  langobardlarga qarshi 755-756 yillarda ikki marta yurish 
qildi, langobardlar papani siqib, Rimning wzini h’am bosib olish xavfini solaёtgan 
edilar. 
 
Langobardlarni tor-mor qilib, Pipin papa Stefan II ga (752-757) Ravona 
ekzarxatini va Rim oblastini «xadya» qildi, yani papaning wrta İtaliyadagi erlarini 
h’am wz ichiga olgan juda katta bir territoriyaga uzil-kesil mustaqil dunёviy 
h’ukmron bwlib olishiga ёrdam berdi. Shu tariqa VIII asrning wrtalarida Evropada 
cherkov papa davlati vujudga keldi, bu davlat butun asrlar tarixi davomida katta 
rol wynadi va h’atto yangi (1870 yilgacha)  va eng yangi zamonda h’am saqlanib 
qoldi (Rim shah’rining bir qismini egallagan h’ozirgi papa davlati-Vatikandir, u 
1922 yildan beri yashab kelmoqda). 
 
Shu narsa xarakterliki, frank qirollari bilan bwlgan muzokaralarda papalar 
odatda, Rim oblastini Rim episkoplariga IV asrda Konstantin Buyuk xadya qilgan, 

 
62
binobarin, frank qiroli ilgaridan «qonuniy suratda» papaga qarashli bwlgan narsani 
uning wziga «qaytarib berayapti» h’alos der edilar. Papalar bilan yangi frank 
dinastiyasiwrtasida mustaxkam ittifoq vujudga keldi, bu ittifoq xar ikki tomonning  
bir-biridan chinakam manfaatdorligiga asoslangan edi. Otasiga wxshash Pipin 
h’am Reynning narigi tomonida va Akvitaniyada urushlarni davom etirdi. Uning 
zamonida arablar Janubiy Gollandiyadan butunlay siqib chiqarildi. Pipin wz 
siёsati bilan frank qirolligining ravnaq topishi uchun zamin tayёrladi. Uning w\li 
Karl Buyuk davrida Frank davlati imperiyaga aylandi. 
 
Karl Buyuk Karolinglar dinastiyasining eng atoqli  namoёndasi edi. U 46 yil 
h’ukmronlik qildi (768-814). Karl katta sarkarda va istilochi edi. Rim imperiyasi 
qulagandan keyin g’arbiy Evropada Karl Buyuk davlatidek katta davlat dunёga 
kelmagan edi: bu davlat franklardan tashqari wnlab boshqa qabila va xalqlarni wz 
ichiga olgan edi. Karl Buyukning shaxsan wzi50 dan ortiq urishda qatnashdi. U 
Evropaning turli joylarida urush qildi. U avvalo langobardlar masalasiga juda katta 
etibor berdi. 773-774 yillarda Karl langobardlargan qarshi yana urush ochdi. U 
langobardlar poytaxti Paviyani bosib oldi va langobardlar  qiroli Dezideriyni 
taxtdan tushirdi. Langobardiya shunlan keyin wz mustaqilligini ywqotdi, frank 
qirolligiga qwshib olinib, graflar tomonidan idora qilina boshlandi. Keyincha Karl 
Langobardiya wzining w\li Pipin vido-qirol qilib tayinlandi. 
 
VIII asrning 70 yillarida Karl arablar bilan h’am urush qildi. U 778 yilda 
Pireniya to\lari orqasiga yurish qilib, Saragosa shah’rini bosib olishga h’arakat 
qildi, lekin olomadi. 778 yilda İspaniyada qilingan yurish muvaffaqiyatsizlikka 
uchragan bwlsa-da,franklarning Pireney to\laridan oshib wtishlarning wzi diqqatga 
sazovardir. Yana IX asrning h’uddi boshida franklar Pireneya to\lari orqasiga yana 
bir necha marta h’arbiy yurishlar qildi-bu yurishlar natijasida Pireneya to\lari bilan 
Ebro darёsi wrtasidagi oblast bosib olindi. 
 
Karl Buyuk urushlarning kwpini sharqda-Markaziy Evropada olib bordi. U 
sakslar bilan bwlgan urushlarga ayniqsa kwp kuch sarf qildi. Urush 30 yildan 
ortiq(772-804) davom etdi. Karl Buyuk Baltiki dengiziga  chiqishga h’arkat qildi. 
Baltika dengizi VIII asrning oh’iri va IX asrning boshlarida katta savdo 
ah’amiyatiga ega edi. Frank qiroliBaltka sardoridan katta katta xirojlar olishni 
mwljallar edi. Karl sakslarni dastalb VIII asrning 70 yillarida bwysundirdi. Avval 
\arbiy sakslar-vastflar (ular Reyn va Vezer darёlari wrtasida yashar edilar) 
bwysundirildi. 777 yilda Paderborida bwlgan sezdda saks qabilalari 
kwpchiligining boshliqlari Karlga qasamёd qildi. Karlning buyru\iga binoan, 
sakslarning h’ammasi majusiylar dinidan xristian diniga wtishlari kerak edi. 
Saksoniyaga kwpdan-kwp frank ruxoniylari keldi, h’amma ёqda cherkovlar qurila 
boshladi, sakslar cherkovga ushur twlashga majbur etilgan edilar. Lekin, shundan 
keyin tez orada 778 yildan boshlab sakslar bir necha marta katta qwz\alon 
kwtardilar. Karl bu qwz\alonlarni juda h’am rah’msizlik bilan bostirdi. 
 
Saksslar bilan urushish vaqtida Karl Sharqiy Evropadagi boshqa xalqlar 
bilan urush olib borishga majbur bwldi. İstilolar natijasida Karl Buyuk zamonida 
frank davlati juda kengayib ketdi. Uning natijasida Karl Buyuk zamonida Frank 
davlati juda kengayib ketdi. Uning  chegaralari \arbda Ebro darёsi, Pireneya 

 
63
to\laridan, Atlantika okeanigacha, sharqda Elba va Dunay darёlari va Adriatik 
dengizi qir\oqlarigacha, shimolda Friz (ёki Nemiz) va Baltika dengizigacha, 
janubda deyarli Janubiy İtaliyagacha bordi. Sal nariroqda vujudga kelgan Papa 
davlati h’am Karl Buyuk davrida h’aqiqatda unga bwysunuvchi  vassal davlat 
bwlib qoldi. 
 
Frank qiroli qwl ostidagi erlarning juda kengayib ketishi, tabiiy Karl 
Buyukni va uning maslah’atchilarini unvonini wzgartirish tw\risida wylashga 
majbur qildi. 800 yilda Karl Rimda bwlgan vaqtida papa ungi «rimlik imperatori» 
tojini kiydirdi. «Rimlik imperatori» degan tarifni qiziq joyi shundaki, bu tarif Rim 
traditsiyasining IX asrda h’am odamlarga juda katta tasir wtkazganligini 
kwrsatadi. Karl franklar imperatori deb emas, balki rimliklar imperatori  deb elon 
qilindi, vah’olanki, bu vaqtda endi rimliklar degan xalq ywq edi. Karlning 
zamondoshi Bo\dod h’alifais Xorun-al-Rashid  h’am Karlni imperator deb tanidi 
va bular bir-birlariga elchilar yuborishdi. 
 
Juda katta bir davlatni idora qilish ishi Karl mamuriy apparatni qayta 
tuzishni talab qildi.  
İmperiyada Karlning wzi tayinlaydigan episkoplar h’am sud va mamuriy 
ishlarda katta rol wynar edi. Mah’alliy mamurlarni tekshirish uchun markazdan 
wqtin-wqtin qirol revizorlari deb atalmish tekshiruvchilar yuborilib turardi, ular 
odatda ikki kishi-ikki kishi bwlib  yurib, grafiklardagi ah’voli tekshirar h’amda 
ah’olining graf, episkop va boshqa amaldorlar ustidan beradigan shikoyatlarini 
qabul qilardi. İmperatorning farmonlari ёzma ravishda tuzilib, kapitulyariya deb 
atalar edi. Karlning 250 ga yaqin farmoni bizgacha etib keldi.  
Bu faktlarning h’ammasi Karl Buyuk zamonida idora qilish apparatining 
anchagina byurokratlashtirganini kwrsatadi. Morovinglar va dastlabki 
 
Karllinglarning drujina va h’izmatkorlari-ministerlari bwlib, ular qirolning 
topshiruvi bilan eng oddiy mamuiriy moliyaviy va sud funktsiyalarini bajarar edi. 
Merovinlar va dastlabki Karolinglardagi ana shu ibtidoiy idora apparatining 
aksincha Karl  imperiyasida  amaldorlarning domiy amaldorlik apparati tarkib 
topgan. Karlning eng yaqin maslah’atchilari va oliy mansabdorlari Rim tarixini 
yaxshi bilgan h’amma imperatoriga jamiyatdagi     mutloq oliy h’okimiyat deb 
qaraydigan, rimcha urf-odatni wzlashtirib olgan kishilar edi. shunga qaramay, Karl 
buyuk imperiyasini markazlashgan davlat deb sira aytib bwlmaydi. İmperiyada 
rasmiylashtirilgan va ixtisoslashtirilgan sud va oliy moliya idoralari palatalari ywq 
edi. Unda boshqaruvning doimiy soliq sistemasi kabi muh’im zveno ywq edi, qirol 
missiyalari, yani revizorlari joylarni  nomigagina nazorat qilib turar, amalda esa 
ayniqsa chekka  h’ududning graflari wzlarini markazdan mustaqil deb h’is qilar 
edilar.  
İkkinchi tomondan Karl Buyuk davlati wzining tarkibi jih’atidan h’am 
h’ilma-xil uru\larning beqaror siёsiy birlashmasidan iborat edi. Karl  imperiyasiga 
kirgan qabilalarning h’ar biri wzining odatdagi qonun-qoidalariga amal qilib 
kelganini kwrsatib wtish kifoya qiladi. Ayrim qabilalar Karl podsholigi vaqtidaёq 
xalq bwlib birlasha boshlagan edilar. Sali va Ripuar franklari galliya-rim ah’olisi 

 
64
bilan aralashib ketib, shimoliy roman xalqining vestgotlar, burgundlar janubiy 
galliya-rimliklar bilan qwshilib janubiy roman xalqini barpo etdilar. 
Karl Buyuk va uning vorislari zamonida feodallashuv protsessining juda 
tezlashib ketaёtganligi imperiyaning parchalanib ketishida juda katta ah’amiyatga 
ega bwldi. Biroq Karl Buyuk imperiyasi «qabila va xalqlarning quramasidan 
iborat». Karl magiatlar va boshqa «nufuzi odamlar» tomonidan deh’qon erlarining 
olinishini cheklashga ancha urindi, biroq erdor zodagonlar uning farmoyishlariga  
qarshilik kwrsatganlari uchun bu farmoyishlar amalda bajarilmay qolaverar edi. 
Franklar jamiyatining feodallashuv protsessi, tabiiy, siёsiy tuzumga h’am tasir 
qildi. Karl Buyukning wzi h’am erdor zodagonlarga  qaram edi. Bu narsa 
h’ammadan magnatlar sezdari ah’amiyatining ortishida kwrindi. Bu kwrikda egdi 
imperator tomonidan tasdiqlangan farmonlar malumot uchungina elon qilinar edi.  
+irol sudlari faoliyatining kuchayishi bilan bir qatorda Karl Buyuk 
immunitetlar degan narsani h’am keng suratda joriy qilishga majbur bwldi, 
immunitetlar berilgan mah’alliy  er egalari wz territoriyalariga qirol amaldorlari, 
sudyalar va shunga wxshash kishilarning tekshirish uchun kirishidan h’oli edilar. 
Bundan tashqari, mah’alliy er egalariga yana shunday immunitet ёrliklar h’am 
berildiki,  bu ёrliqlarga muvofiq ular wzlariga qaram bwlgan ah’olinigina emas, 
h’atto erkin ah’olini h’am sud qilish va undan wz foydalariga h’ukumat soliqlari 
va majburiyatlari undirish h’uquqini oldilar. İmmunitetlar magnat-er egalarining 
erkin ah’oli orasidan ojizlarini topib olib, wz asoratlariga tushirishlariga juda katta 
ёrdam berdi. Karl zamonida h’arbiy benifitsiylar sistemasi  h’am avj olaverdi. 
Shunday qilib, Karl Buyuk qwshini h’aqiqatda uning wziniki bwlmay, balki, 
tobora aniqroq tashkil topaёtgan katta feodallar qwshini edi, bu feodallarning juda 
kwp pomestelari bwlib, ular mah’allalarda keng siёsiy h’uquqlarga ega edilar va 
ularning qaramo\ida juda kwp mayda ritsarlar bor edi. 
Karl Buyukning asosiy daromadlari uning pomestelaridan keladigan 
daromadlar edi. +irolning er fondi butun davlatning h’amma joyiga tarqalgan 
bwlib, yuzlarcha katta va bir qadar kichik erlardan iborat edi. Karl Buyuk 
zamonasidagi eng katta er egalari monastirlar edi. Dastlab biz bu pomesteda wrta 
asrlarga xos bir h’ususiyatni-erning ikki qismga xwjayin-domenzinal (domsi) 
eriga va deh’qonlarga deh’qonlar egalaiy qilar edilar. Bu chek erlar manslar deb 
atalardi. Deh’qonlar wz meh’natlari bilan, zlarining ot-ulov va qurol-asboblari 
bilan xwjayinlarining erini ishlab berardilar. 
Franklarning qishloq xwjaligi VIII-IX asrlarda ancha muvaffaqiyatlarga  
erishdi. Karolinglardan qolgan manbalarga qaraganda deh’qonchilikning asosiy 
sistemasi uch dala sistemasi bwlgan. Pomestelarda \allakorlikdan tashqari, 
chorvachilikka katta etibor berilgan edi. Manbalarda uzumchilik, bo\dorchilik, 
polizchilik, dorivor wsimliklar ekilganligi h’am tilga olingan. 
Biroq Karolinglar pomeste tw\risidagi h’ujjatlarda uchraydigan eng qiziq 
narsa wsha vaqtdagi krepostnoylarning tarkibi h’aqidagi malumotlardir. Bu 
material Sen-Jermen monastiri poliptigida juda ochiq kwrsatilgan. 
Karl Buyuk wz zamonasining  ancha marifatli kishisi edi. U garchi ёshi 
ancha ul\aygan vaqtda wqish va ёzishni wrgangan bwlsada, grek va lotin tillarini 

 
65
bilar va marifatni qadrlar edi. Uning saroyiga turli episkoplik maktabida wqigan 
Alkuin nomli angl-sak ayniqsa mashh’ur edi. langobardiyalik Pavel Dyakon, 
ispaniyalik vestgot Teodulf va boshqalar h’am yashar edi, u keyin Karl Buyukning 
juda yaxshi tuzilgan tarjimia xolini ёzdi. Shunday qilib, kwpgina antik 
avtorlarning asarlari keyingi avlodalar uchun saqlab qolindi. Karoling 
mirzalarining yumaloq xarflari bilan donador qilib ёzgan xatlari ularning  
wzlaridan oldingi zamonlarda ёzilgan lotin xatiga qaraganda h’am juda chiroyli 
edi. 
Karl saroyida wziga xos bir olimlar jamiyati vujudga keldi. Bu jamiyat antik 
dunёdan ibrat olib; «Akademik» deb ataladi. Bu jamiyatning ishlarida Karlning 
wzi h’am qatnashdi. Biroq, Karolinglar zamonida remessano asl manodagi  antik 
madaniyatning tuklanishi emas edi, aslo unday emas edi. Antik avtorlardan qolgan 
adabiy merovning bir oz qismi olindi, xalos. Karl saroyiga twplangan olimlarning 
dunёqarashi antik klassik madaniyatdagi ratsionalistik dunёviy dunёqarashga 
mutlaqo wxshamas edi. Karlning atrofiga olim xristian monaxlari twplagan bwlib. 
Ularning dunёqarashi cherkov ruxoniylarining dunёqarashi edi. 
shu narsani unutmaslik kerakki, Karolinglar marifatidan juda kam kishi 
baxramand bwldi. Hatto Karl Buyuk saroyidagi mansabdorlarning h’am juda 
kwpsiligi wqish-ёzishni bilmasdan wtib ketdilar. Amalda Karl Buyukning 
«marifatparvarlik» tadbirlari kwpdan-kwpcherkov episkoplik maktablarining 
rivojlanishigagina olib keldi. Keyinchalik bu maktablar zaminida wrta asr 
universitetlari vujudga keldi. 
Karl Buyuk 814 yilda 72 ёshida vafot etdi va Axenga kwmildi. U umrining 
swngi yillarini shu Akan atrofida wtkazgan edi. arl Buyuk vafot qilgandan keyin 
imperatorlik unvoni uning katta w\li Lyudovikka wtdi. Lyudovik ilgari otasining 
h’aёtlik cho\ida uzoq vaqt Akvitaniya qiroli bwlib kelgan edi. 
Karlning w\li imperator Lyudovik Xudojwy zamonida (814-840) bwlinib 
ketish ywlidagi  intilishlar zwr berib namoёn bwldi. U lapashang bir qirol bwlib, 
ruxoniylarga va dunёviy zodagonlarga butunlay qaram edi. Haqiqatda uning butun 
qirollik davri uzliksiz \alaёnlari davri bwldi. Zodagonlar Lyudovikka qarshi bosh 
kwtarib, uning wz w\illari Lotar va Lyudovikni wz otasiga qarshi gij-gijlatdilar. 
Lyudovik Xudojwyning uchinchi w\li Karl (k keyincha Yaltiroqbosh deb nom 
oldi) h’amisha otasining ёnini oldi. 
Lyudovik Xudojwy wlgandan keyin uning w\illari bir-biri bilan  yana urush 
boshladi.  İmperator unvonini olgan katta akasi-Lotarga qarshi endi ikkala ukasi-
Lyudovik Nemis va Karl Yaltiroqbosh bosh kwtardi. Fontemuz shah’ri ёnida 
bwlgan jangda (1841) Lotar ikkala ukasining birlashgan qwshlari tomonidan tor-
mor qilindi. bir yildan keyin 842 yilda Lyudovik bilan Karl Strastburg shah’ri 
ёnida bitim tuzib, Lotar ustidan twla \alaba qozonguncha unga qarshi kurashni 
davom ettirishga ah’d qilishdi. 
shunisi qiziq-ki, «Strastburg qasami» ikki tilda «roman» tilida va nemis tilida 
ёzilgan. Bu h’ol  Karolinglar zamonida xalqlarningtashkil topish jaraёni yuz 
berganini ochiq kwrsatadi. Endi  \alaba qozonishga  kwzi etmaganligidan Lotar 
davlatni bwlishga rozi bwlib, ёn berishga majbur bwldi. 

 
66
 
843 yilda Berdenda Karl Buyukning  uch nevarasi yi\ilishida imeperiya uch 
\ismga bwlindi. Verden ah’diga muvofi\ akasi Lotar imperatorlik unvonini sa\lab 
qoldi, lekin ukalariga nisbatan h’ech qanday maxsus h’uquqqa ega emas edi, 
ukalarining h’ar qaysisi wz xolicha batamom mustaqil qirol bwlib qoldi. Lotarga 
İtaliya, sharqda Reym bilan \arbda Mass, Shelda, Sena va Roka darёlari wrtasidagi 
erlar tegdi. Reynning sharqidagi erlari Lyudovik Nemisga tegdi. Lotarga qarashli 
erlarning \arbidagi erlar Karl Yaltiroqboshga tegdi. Keyinroq, borib, Lotar 
wlgandan keyin erlar qaytadan bwlindi. Lotarning avlodlari İtaliyadagi erlarnigina 
wz qwlida saqlab keldi. Reyn bwyidagi erlarning h’ammasi esa Lyudovik bilan 
Karl wzaro bwlishib oldi. Burgundiya mustaqil qirollik bwlib ajralib chiqdi. 
İmperatorlik unvoni keyinroq borib, Karolinglar xonadonining  boshqa avlodlari 
vakillariga wtdi. Masalan, 875-877 yillarda Karl Yaltiroqbosh imperator bwldi, 
880-887 yillarda imperatorlik toji Lyudovik Nemisning Karl Semizga wtdi. 
Xasrning boshlariga kelib esa imperatorlik unvonining  umuman h’ech qanday 
real ah’amiyati qolmadi. 
 
Verdenda bwlgan taqsimot Evropada keyincha vujudga kelgan uchta katta 
davlatning-Frantsiya, Germaniya va İtaliyaning tashkil topishini umumiy bir 
tarada belgilab berdi. IX asrning yarmida bu davlatlar ichida eng yaxiliti «\arbiy 
franklar» davlati edi. U keyincha fujudga kelgan Frantsiyaning kurtagi bwldi. Bu 
erdagi ah’olining asosiy ommasi endi tashkil topib kelaёtgan frantsuz xalqidan 
iborat bwlib, bu xalq aloh’ida bir shimoliy rayon tilida, yani ilk frantsuz tilida 
gapirishar edi. bu davlatning poytaxti Parij bwlib, u Luara darёsi yaqinidagi  Sena 
darёsida joylashgan. 
 
Lekin Frantsiyada h’am feodal tarqoqlik tezlik bilan avj olib  bordi. 
«Birinchi Franuz qiroli» Karl Yaltiroqbosh wz zodagonlariga  uzluksiz ёn 
berishga majbur bwldi. 847 yilda u Marson kapitulyariysini chqarib, bu 
kapitulyariydan h’ar bir erkin kishiga  semon topib olishni taklif qildi. qirol wz 
fuqarolari ustidan qanday h’okimiyatga ega bwlsa, . 887 yildagi kelishimi, 
shuningdek, graflik lavozimining  h’am meros bwlib qolishini qonunlashtirdi. Shu 
vaqtdan boshlab benefitsiylar nasladan-naslga meros bwlib qoladigan erlarga-
feodallarga lemlarga aylandi. Joylarda territorial h’uquqlarga xos bwlgan barcha 
h’uquqlarga, yani qirllik h’uquqlariga wxshash h’uquqlarga ega bwlgan knyazlar 
sulolalari vujudga kela boshladi. Karl II Yaltiroqbosh zamonidaёq Frantsiya 
qirolligina normanlar qattiq h’ujum qila boshlagan edilar. Karl II Yaltiroqbosh  
wlgandan keyin esa(877) bu h’ujumlar juda h’am avj olib ketdi. Hujum qilganlar 
qismi norvejlar, qisman shvedlardan iborat  bwlgan sakndinavlar edi. Skandinavlar 
wsha vaqtda uru\chilik tuzumining tushkinlikka uchrash va feodalizmga wtish 
protsessini boshidan kechiraёtgan bwlib, ular orasida kwpdan-kwp bosqinchi 
drujinachilar vujudga kelmoqda edi. bu drujinachilarga feodallashaёtgan h’arbiy 
boshliqlar-yarllar va qirollar rah’barlik qilar edi. Dengizda suzishga usta bwlgan. 
wsha davr uchun juda h’avfli dushman  bwlib chiqdi. Normanlar kemalarida 
frantsuz darёlari quyiladigan joylarga va Wtra dengiz qir\oq bwyidagi 
mamlakatlargacha kirib bordilar va bu mamlakatlarni shafqatsiz talab va h’arob 
qilib, ah’olisiga dah’shat soldilar. IX asrda g’arbiy Evropada shu munosabat bilan 

 
67
maxsus bir duo vujudga kelgan bwlib, bu duo «e xudo, normanlarning ёvuzligidan 
wzing saqla» deb boshlanar edi. 
 
Swngi Karolinglar qirollikning mudofaa qilishdan ojiz edilar. Ularning 
siёsiy etibori va h’arbiy resurslari juda h’am kam edi. Normanlarga qarshi 
kurashish vazifasini mah’alliy yirik feodallar wz qwliga oldi, buning natijasida 
ular h’arbiy h’imoyaga muh’toj kelgan-kutgan erkin ah’olini h’am bemalol 
krepostnoylarga aylantirdi. Wz mavqelarini yanada mustah’kamlab oldilar. 885-
886 yillarda normanlar Parijni 10 oygacha qamal qilib turdi, lekin uni ah’ir 
ololmadi. Robert Zurning (866 yilda vafot etdi, Parijning birinchi grafi) w\li, 
mah’alliy feodalgraf Ed Parijskiy muvaffaqiyatli mudofaa uyushtirib, dushmanni 
qaytardi. Swngi Karolinglarning biri Karl IV Amkov Xasrning boshida (911) quyi 
Mena qiro\o\ining normanlar boshli\i-gertsogRollonga berishga majbur bwldi. 
Rollon bu erda kwchib kelgan normanlardan iborat juda kuchli bir knyazlik-
Normandiya gertsogligini tuzdi. Shimoliy Frantsiyadagi eng kuchli feodal 
knyazligi bwlib qoldi, bu yangi knyazlik rasman Karolinglarga vassalqtobe edi. 
amalda esa ularga mutlo\ tobe bwlmay, bazan Parijning wzini h’am bosib olish 
h’avfini solib turdi. 
 
Oh’ir oqibatda Karolinglar h’am Marovinglarning kuniga tushdi. Swnggi 
Karolinglar h’am butunlay nochor  xolga  tushib qoldi. X asr oh’irida ularning  
ularning  erlari Frantsiyaning  shimolidagi Lan shah’rining wzi bilangina 
cheklanib qoldi, desak bwladi. Swngi Karoling Lyudovik V Yalqov wlgandan 
keyin graf Rebert Zurning maszlaridan biribwlgan Guga Kapet nomli kishi 987  
yilda zodagonlar va ruxoniylar yi\ilishi tomonidan Frantsiya qiroli  qilib 
tayinlandi. Shunday qilib, Frantsiyani yangi sulola-Kapetinglar sulolasi idora qila 
boshladi. Birinchi vaqtlarda Kapetinglar h’okimiyati juda kuchsiz bwldi. Ancha 
keyin borib, XII va XIII asrlardagina bu sulola qaddini  rostlab olgan shah’arlarga 
suyanib turib, Frantsiyani birlashtirishga va markazlashgan davlatga asos solishga 
muvaffaq bwldi. 
Download 5.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling