Berdaq nomidagi Qoraqolpaq Davlat Universiteti. Tarix va arxeologiya kafedrasi


Download 5.01 Kb.
Pdf ko'rish
bet8/16
Sana19.02.2017
Hajmi5.01 Kb.
#751
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   16

ADABİЁTLAR. 
1. Grekov B. D. Kievskaya Rus. M., 1953. 
2. Rwbakov B. D. Drevnyaya Rus. Skazaniya, bwlinw, letopisi. M., 1963. 

 
77
3. Pashuto V. T. Vneshnyaya politika drevney Rusi. M., 1968 
 
 
RUS MAMLAKAT TERRİTORİYaSİDAGİ FEODAL TARQOQLİK. 
 
XI asrning oh’irlari-XII  asrning boshlaridan etiboran feodal munosabatlar 
qaror topishi bilan Rusning barcha erlaridan rivojlangan feodalizm davri 
boshlandi. Bu davrda qishloq xwjaligi va sanoatda ishlab chiqaruvchi kuchlar 
yuksaldi, yangi markazlar paydo bwldi, feodal ekspluatatsiya kuchaydi va sinfiy 
kurash keskin tus oldi, siёsiy tarqoqlik qaror topdi, qadimgi rus xalqi ichki 
jih’atidan mustah’kamlandi va feodal madaniyat gullab yashandi. Shu bilan bir 
qatorda mamlakatning siёsiy h’aёtida markazlashtirish tendentsiyasi h’am namoёn 
bwldi. Biroq bu taraqqiёt jaraёni mw\ul-tatar istilochilarining h’ujum qilishi 
natijasida XIII asrning wrtalaida buzildi. 
 
Bu vaqtda xalq yangi erlarning anchagina qismini-Volga bilan Oka 
wrtasidagi, Shimoliy Dvina darёsi h’avzasidagi h’amda boshqa erlarni wzlashtirdi 
va joylashib oldi. Yangi ekinlar, faqat dala ekinlari emas, balki poliz ekinlari va 
mevalar  h’am paydo bwldi.  Ana shunday sharoitda ishlab chiqarish 
vositalarining, avvalo erlarning feodal mulkiga h’am rivojlanib bordi, albatta. 
 
XII-XIII asrlar-yirik feodal er egaligining gurkirab wsish davri, ilgari erkin 
bwlgan jamoachi deh’qonlarning  yanada talanishi va ezilishi davridir. 
Mamlakatning turli qismlarida yirik er egalari bwlgan knyazlar, buyuk Kiev 
knyazlariga qaraganda ancha boyroq knyazlar (cherkovlik, vladimir-suzdallik va 
x.zo) paydo bwldi. Knyazlar bilan bir qatorda boyarlar h’am jamoa erlarini bosib 
ola boshladilar. Oqsuyak feodallarining  erlarini va er h’issalarini sotib olish ywli 
bilan va deh’qonlarning erlarini olish h’isobiga cherkov h’amda monastir er 
egaligi h’amda rivojlanib bordi. 
 
Knyazla kwpincha faqat qishloqlarga emas, shu bilan birga shah’arlarga 
h’am egalik qilishardi. Bularning h’ammasi yirik feodallarning  votchina mulklari 
h’isoblanardi. Mamlakatda monastirlar kwpayib bordi. Feodal xwjalik wzining 
natural xarakterini saqlab qoldi. Feodallarning erlari h’aqiqatda deh’qonlar 
tasarufida edi, yirik er egaligi deh’onlarning mayda xwjaligi bilan qwshilib 
ketgan edi.  
Feodallar eng yaxshi qurol, bezak buyumlari-gazlama, vino va x.zolar sotib olish 
uchun wzlari olgan wlponning bir qismini shah’arlarda sota boshladilar. Kwproq 
maxsulot olish uchun feodallar wlpon olishni kwpaytira boshladilar, feodal 
ekspluatatsiya kuchayib bordi. shu bilan birga feodal er egaligining wsishi tufayli 
erkin deh’qonlar soni ancha kamaydi. Palovnik-deh’qonlar paydo bwldi.  
 
XII-XIII asrlarda Ruslar h’unarmandchilik ravnaq topdi. Texnika 
takomillashib bordi. Kulolchilik va quyish  h’unarlari takomillashdi. Bu vaqtga 
kelib 60 dan ortiq h’unarmandchilik ixtisoslari bor edi. +ishloq h’unarmandlari 
buyurtma bilan bajargan buyumlarning bir qismi sotilar edi. Shah’arlardagi 
h’unarmandchilik h’am katta muvaffaqiyatlarga  erishdi. Rus h’unarmandlari 
ayrim buyumlar tayёrlash texnikasi va ularning sifati jih’atidan wsha vaqtdagi 

 
78
g’arbiy Evropalik ustalaridan ilgarilab ketdilar. . Bir qator yirik shah’arlarda, 
chunonchi Kiev, Novgorod, Smolenskda bozor uchun ishlaydigan ustalar kwp 
eddi, ularning ayrim buyumlari bazan bir necha yuz kilometr narida va h’atto chet 
elda (Polsha, Chexiya, Shvetsiya, Bolgariyada) h’am sotilardi. 
 
İchki savdoda tuz, \alla va dengiz ortidan keltirilgan ayrim tovarlar bilan 
savdo qiladigan savdogarlar h’am qatnashardilar. 
 
XII-XIII asrlardagi bunday sharoitda shah’arlar soni uch barobar ortib, 
ularni endi soni 300 ga yaqin edi. Ular orasida yangi shah’arlar soni uch barobar 
ortib, bunday shah’arlar mamlakatning ayniqsa shimoli-sharqida (Moskva, 
Zvenigorod, Klyazmadagi Vladimir va b.) va janubiy-\arbda (Galich, Xolm va 
bosh.) tez wsib bordi.  
 Bunday 
sharoitda 
mamlakatning 
siёsiy h’aёtida shah’arlardagi savdo-sotiq 
ah’olisining ah’amiyati ortib borishi lozim edi. Shah’arlardagi savdo-
h’unarmandchilik ishining yuqori tabaqalari yirik feodallarga yaqin turishar edi. 
 
XI asrning ikkinchi yarmidan boshlab ayrim shah’arlar va erlar shu qadar 
kuchayib ketdiki, Kiev uning buyuk knyazi va kievlik feodallar ularni boshqara 
olmay qoldilar. Joylardagi yirik feodallar wz knyazlari atrofiga birlashib, 
wzlarining h’okimiyat apparatlarini tuza boshladilar, ular endi deh’qonlar ustidan 
h’ukmronlik qilish uchun etarli kuch h’amda vositalarga ega edilar. Feodallar XI-
XII asrlar sharoitida mamlakatning siёsiy jih’atidan bwlinib ketishi wz sinfiy 
h’ukmronliklarini mustah’kmlash ywli deb bildilar. XI asrning ikkinchi yarmida 
Rusda bwlinishga wtish davrida Rusning siёsiy birligini saqlab qolishining 
shunday formasi, chunonchi knyazlar sezdlari  kwzga tashlandiki, bunda sezdlarda 
boyarlar h’am qatnashar   edilar.  
XI asrning oh’irlari-XII asrning boshlaridan etiboran garchi Kiev otagagina 
mamlakatning poytaxti bwlsa h’am, buyuk Kiev knyazi juda kamdan-kam esga 
olinar edi. Haqaqiy davlat h’okimiyati joylardagi feodallar qwliga wtgan edi.  
 
XII asrdan boshlab Rusning shah’ar va qishloqlarida sinfiy antifeodal 
kurash keskin tus oldi. Deh’qonlarning wz egalaridan qochib ketishlari feodallarga 
qarshi sinfiy  kurashning ancha katta formasi bwlib qoldi. qochib ketishdan 
tashqari deh’qonlar kurashning «taba» qaroqchilik qilish va wt qwyish kabi 
formalari tarqalgan edi.  
 
1113 yilda Kievda bwlib wtgan qwzg’alon sinfiy kurashning ancha katta 
namoёn bwlishi edi. shu vaqtga kelib, sudxwrlik bksak taraqqiёtga erishdi. Boylar 
shah’ar va qishloqlardagi oddiy kishilarni tutqun qilardilar. Kievda h’ukmronlik 
qilgan ochkwz va h’asis Svyatopolk İzyaslavich sudxwrlarga h’omiylik qilar va 
wzi h’am sudxwrlik bilan shug’ullanar edi, tamagarlik, tuz va g’alla bilan 
chayqovchilik qilar edi. Zakuplar qarzlarni qaytarish uchun mablag’ topish 
maqsadida Kievga ketib qolishardi, lekin xwjayinlar ularni buning uchun qwlga 
aylantirishardi. 1113 yil 17 aprelda Svyatopolk vafot etdi. Uning wlimi qwzg’alon 
uchun signal bwldi. qwzg’alon kwtargan kievliklar mingchilar, yuzchilar va 
sudxwrlarning  xonadonlari va uylarini fayron qildilar.  Qwrqib qolgan kievlik 
zodagonlar taniqli Pereyaslav knyazi Vladimir Vsevolodovich Monamaxga 
murojat qildilar, uni «otalar va bobolar» taxtiga taklif qildilar. Monomax javob 

 
79
berishda  shoshilmadi, qwzg’alon esa boyarlar va monostirlarga xavf soldi, tobora 
daxshatliroq tus oldi. Monamax Kievga shoshildi va «isёnni bostirdi». Knyaz va 
uning maslah’atchilari-boyarlar xalqqa, bazi bir ёn berishlarga h’arakat qilib, 
«Kesishlar twg’risida ustav» degan yangi ustav joriy qildilar. 
  
Buyuk knyaz Vladimir Monamax (1113-1125) ana shu qonun tadbirlari va 
boshqa bilan h’okimiyatini mustah’kamlashga h’arakat qildi. U h’ar bir knyazning 
meros tariqasida olgan ёki  unga knyazlar qarori bilan ajralib berilgan shaxsiy 
«votchina» (ota mulkiga) ega bwlish h’uquqini  tan olish bilan birga, bu mulklarni 
tortib olish xavfi ostida knyazlardan wzaro urushlarni twxtatishni va itoat qilishni 
talab qilgan edi.  Rusdagi wzaro feodal nizolar twxtatildi; mamlakatda qipchoqlar 
h’am tashvish solmay qwydilar. Vladimir Monamax buyuk davlat arbobi va wz 
davrining yuksak bilimli kishisi edi; u Rusdagi feodallar orasida tanilgan kishi edi.  
Kievda vechening faoliyati jonlandi, u kwpgina u ёki bu knyazni taklif 
qilish masalasini h’am h’al qilar edi. 1146 yilda Kievda h’ukmronlik qilgan 
Chernigov knyazi vafot etgandan keyin veche uning  ukasi İgorni knyaz deb tan 
oldi. Knyaz «kishilari» avvalgidek xalqqa zulm wtkazib turganliklari sababli 
kambag’allar knyaz amaldorlari, ti\dorlar va boshqalardan  wch ola boshladilar. 
Shunda shah’ar yuqori tabaqalari va feodallar ёrdam swrab boshqa knyazga 
murojaat  qildilar, bu knyaz Kievni bosib oldi va knyaz İgorni chetlashtirdi. 
1169  yilda Kiev Yuriyning wg’li, Vladimir knyazi Andrey Bogolyuskiy 
tomonidan qwlga olindi va tor-mor qilindi. Lekin shundan keyin h’am XIII 
asrning wrtalarigacha Rusdagi eng kuchli knyazlar-Vladimir Suzdal, Galich-
Volin. Chernigov va Smolensk knyazlari wrtasida Kiev uchun xali kurash davom 
etaёtgan edi. 
XIII asrda tatar-mw\ul istilochilarining kelgunicha Kiev wzining oldingi 
siёsiy ah’amiyatini ywqotgan, Kiev erlari esa twla-twkis narsalar wzgardi. XII 
asrda ayrim knyazliklar va respublikalarga bwlinib ketgan edi.  
XI asrning oh’irlaridan boshlab salnoma va boshqa manbalar bizga 
feodallarning mulklari, ularning boyliklari h’aqida endi kwproq malumotlar bera 
boshlagani bejiz emas. 1146 yilda feodal kurash vaqtida Putivoda chernigovlik 
knyazlar Olgovichlardan biridan 800 xumcha vino, 500 berkovets asal, 700 
xizmatkor, kwpgina temir va mis tortib olindi. Boshqa bir Olgovichning 
qishlog’idagi 900 qaramli g’alla xirmoni ёqib yuborildi. qishloqlardan birida 4000 
boshdan iborat  knyaz podasi qwlga kiritildi. Bu boyliklarning h’ammasi asosan 
deh’qonlarni talash va ekspluatatsiya qilish natijasida twplangan edi.  
XII asrning ikkinchi yarmidan boshlab ancha boy va kuchli markazlardan, 
avvalo shimoli-sharqdagi Vladimir Klyazmada va janubiy g’arbdagi Galich eng 
kuchli knyazlar boshchiligida buyuk knyazlarning mah’alliy sistemalari shakllana 
bogshladi. Bunday sistemalar Chernigov, Smolensk va Ryazan knyazliklarida 
kwzga tashlandi. Bu sistemalar Kievning buyuk knyazligiga qarshi turar edi va wz 
navbatida ular mah’alliy knyazlar h’okimiyatini kuchaytirishga, udel knyazlarini 
va yirik er egalari  bwlgan boyarlarni jilovlab qwyishga h’amda bwysundirishga 
intilish paydo bwla boshladi. XII asrning wrtalaridan boshlab bu tendentsiya 
shunbay buyuk knyazlarida, chunonchi Vladimir-Suzdal va Galich-Volin 

 
80
knyazlarida kwzga tashlanadi va tobora aniqroq bwlib qoldi. Feodal tarqoqlik 
wzining boshlan\ich bosqichida h’ar bir erning yanada rivojlanish imkoniyatlarini 
osonlashtirish edi. Biroq, siёsiy tarqoqlik jaraёnining chuqurlashuvi va u bilan 
bog’liq bwlgan  mamlakat h’arbiy kuchlarining bwlinib ketishi, ularning 
tarqoqligi, shuningdek kuchayib boraёtgan feodal urushlar va wzaro nizolar 
bularning h’ammasi Rusni tashqi dushmanlardan, birinchi navbatda kwchmanchi 
qipchoqlarning vayronlik keltiruvchi h’ujumlaridan mudafaa qilishga salbiy tasir 
kwrsatishi lozim edi. Hamma vaqt dushmanlik qilib yurgan knyazlar va 
boyarlarning wzlari tashqi dushmanlarning ёrdamiga murojaat  qilar edilar. 
Qipchoqlarning rusga h’ujumlari tez-tez bwlib turdi va ayniqsa XII asrda 
xavfli tus oldi.  
Rus drujinalarining qipchoqlar dashtiga birlashib qilgan yurishlari Rusni 
kwchmanchilarning h’ujumlaridan saqlab qoldi va kwchmanchilarni jiddiy 
ravishda zaiflashtirdi. Rus janubiy erlar bilan savdo aloqalarini yana boshladi va 
Dunay bwyida shah’arlar ustidan wz h’ukmronligini qayta tikladi. Rusning  chwl-
h’dasht bilan tinch savdo aloqalari kuchaydi. qipchoqlar ruslar tasiriga  tushib 
qoldilar. Rus knyazlari oilalari bilan qipchoq xonlar oilari wrtasida nikoh’ bot-bot  
bwlib turdi. 
 
 Biroq, shunday sharoitda h’am Rusning kurashi twxtamadi, xolbuki 
h’atto bir necha knyazlik kuchlarini birlashtirishga erishish h’am tobora qiyinroq 
bwlib qolaёtgan edi. 1185 yilda shunday bwlgan edi, bu vaqtda Novgorod-Sever 
knyazi İgor Svyatoslavich boshchiligidagi bir gruppa knyazlar shatlar ichkarisiga 
h’ujum qildilar. Bu yurishda xalq lashkarlari h’am qatnashdilar. Dastlab yurish 
muvaffaqiyatli bwldi, biroq dasht ichkarisiga kirilgach, ruslar mag’lubiyatga 
uchradilar.  İgor asirga tushdi. +ipchoq shundan keyin Putivlga h’ujum qildilar, 
lekin shah’arni ololmadilar. 
ADABİЁTLAR. 
1. Pamyatniki istorii Velikogo Novgoroda i Pskova. Sbornik, L., 1936. 
2. Rubakov B. A. Ocherki po istorii Galitsko-Volınskoy Rusi. M., 1950. 
3. Smirnov İ. İ. Ocherki soialno-ekonomicheskix otnosheniy Rusi XII-XIVvv., 
M., 1963.  
 
QADİMGİ RUS DAVLATİNİNG TAShKİL TOPİShİ. 
 
Jamiyatning sinflarga bwlinishi uchun sharoit yaratilgan joyda va vaqtda 
paydo bwladi. Sharqiy slavyanlarda feodallar munosabatlarining qaror topishi ilk 
feodal davlatining tashkil topishini shart qilib qwymasligi mumkin emas edi. 
Sharqiy Evropadagi qadimgi Rus davlati ana shunday davlat bwlib, uning asosiy 
shah’ri Kiev edi.  
 
Shimoli-g’arbda skandinaviyalik viking-varyaglarga qarshi, janubiy sharqda 
va janubda xazarlarga, keyinchalik esa pecheniklarga, turklarga va boshqa 
kwchmanchi qabilalarga qarshi kurash olib borish qabila ittifoqlari wrniga kelgan 
qudratli territorial uyushmalarining qaror topish jaraёnini telashtirdi. 
 
Sharqiy slavyanlar wrtasidagi savdo aloqalarining rivojlanishi h’am 
ularning ilk feodal davlatiga birlashuviga kwp jih’atdan ёrdam berdi. Masalan 

 
81
«varyaglardan greklarga»  olib boradigan buyuk ywl-Rusning faqat tashqi savdo 
ywli bwlib qolmay, balki ichki savdo ywli h’am  bwlgan. bu ywl sharqiy 
slavyanlarning  erlari va oblastlari aylanadigan wzak, gwё qadimgi Rus 
davlatining wqi bwldi. 
 
Qadimgi Rus davlatidan oldin sharqiy slavyanlarning qabilar knyazlari 
h’ukm surdi. Solnoma h’adi yagona qadimgi Rus davlati bwlmagan, qabilalarning 
yarim patriarxal-yarim feodal zodagonlari knyazlar boshchiligida wz erlarida. Wz 
qabilasida h’ukmronlik qilgan davrlar h’aqida h’ikoya qiladi. Solnoma bir 
zamonlar polnlar, drevlyanlar, slovenlar, volochanlar erlarida ana shunday qabila 
knyazlari mavjud bwlganidan h’abar beradi. 
 
Qabila knyazlarini drujinaga birlashgan qabila zodagonlari qurshab turardi. 
Knyazla qabila oqsoqollari kengashiga va vechega eng muh’im ishlarning 
h’ammasini h’al qiladigan qabila yig’iniga tayanib ish kwrganlar. 
 
Biroq, yuqorida kwrsatib wtilganidek, solnomalardagi «qabila» degan 
termin kishilarning qarindoshlik aloqalari bilan bo\langan etnik uyushmasi bwlgan 
oddiy qabilada ancha kengroq va murakkabroq uyushmani anglatar edi. Shuning 
uchun qabila iknyazlari h’am (solnoma bwyicha) aslida ё qabilalar ittifoqi, ё h’ud 
territorial siёsiy uyushmalar h’isoblanadi. 
 
Qabila knyazlari va ularni qurshab olgan yuqori tabaqaning h’okimiyati  
kabi mashaqqatli emas edi. 
 X 
asrdagi 
sharq 
ёzuvchilarning Rusning uchta  markazini; Kuyaba, Slaviya 
va Artaniyani ёki Artsaniyani  bilganlar. Kuyaba- bu Kievdadir. Slavyaniya 
slavyanlar oblasti deb h’isoblaydilar, Artsaniyani esa kwpkina tarixchilar Erdzyan-
morvalar erlarida vujudga kelgan rus shah’ri Ryazan deb bilishga moyildirlar. 
Sharqiy slavyanlardagi bu siёsiy uyushmalarning h’ammasi XI asrda, qadimgi Rus 
davlati tashkil topmasdan oldin qaror topgan edi. Solnomalarimiz, shuningdek 
sharqiy slavyanlarning ikkita asosiy markazini-Novgorodni Ladoga (Slaviya) bilan 
va Kievni tilga olib wtadilar. 
 
VIII va IX asrlar chegarasida ibtidoiy jamoa tuzumidan feodalizmga wtish 
davri tugadi.  
 
IX asrning boshlarida slavyanlarning diplomatiya va h’arbiy aktivligi 
kuchayyadi. IX asrning eng boshlarida ruslar Rimdagi Surojga, 813 yilga Egey 
arxipelagidagi Egina oroliga yurish qildilar; 839 yilda rus elchixonasi 
Konstantinopldagi Vizantiya imperatori va İngelgeymdagi german imperatori 
h’uzuriga tashrif buyuradi. Bu h’ildagi ishga faqat davlat qodir bwla olardi. 
g’arbiy Evropa (Bertinsk) yilnomasida «ros» degan xalq va unin h’ukmdori 
h’oqon tw\risida gapiriladi. Rus tw\risida Vizantiyada, g’arbda va Sharqda 
eshitganlar. IX  asrning boshlarida rus savdogarlari Bog’dodda h’am 
Raffelshtadtda h’am, Konstantinoplda h’am tez-tez meh’mon bwlib turishdi. 
 
860 yilda rus qayiqlari Konstantinopl devorlari ёnida paydo bwlganda Rus  
tw\risida ayniqsa kwp gapiradigan bwlib qolishdi. 860 yilgi yurish Vizantiyada 
ruslarni qiynoqqa solishganiga va imperatorning Rus bilan Vizantiya wrtasidagi 
shartnomani buganiga  javob edi. Solnoma bu yurishni Askold va Dir nomlari 
bilan bo\laydi. 

 
82
 
Wsha vaqtdagi Rusning territoriyasi qanchalik katta bwlganligini, u wziga 
sharqiy slavyan erlarini qay darajada qwshib olganligini bilmaymiz, lekin, aftidan 
u Wrta Dnepr, Kiev markaz erlaridan bir-biri bilan zaif bog’langan bir qancha 
erlardan va qabila knyazliklardan iborat bwlgan. Qadimgi Rus davlati h’ali qaror 
topmagan edi. Uning tashkil topishi Dnepr bwyining İlmen bwyi bilan, Rusning 
eng muh’im ikki markazi bwlgan Kiev va Novgordning qwshilishi bilan 
tugallanadi. 
 
Mamlakat resurslari cheklangani h’olda ah’olining tez wsishi, konunglar 
boshchilik qilgan feodal zodagonlar wrtasidagi kurash tufayli quv\un qilingan 
normanlar g’arbiy Evropa mamlakatlariga h’ujum qildilar. Frantsiyada 
(Normandiyada),  İspaniyada,  İtaliyada, Angliyada paydo bwlib qoldilar, 
Grenlandiya va Amerikaga kirib bordilar. ular Sharqiy Evropada h’am paydo 
bwlib qoldilar. Bular mah’alliy ah’oliga wlpon solishga intilgan h’arbiy va 
bosqinchilar edi. Biroq Ladoga bwyidagi va Fin  kwrfazi yaqinidagi erlarning 
slavyan va fin-ugorlardan iborat ah’olisi ularga zarba berdi. Normanlar h’aydab 
chiqarildi. Ular keyinchalik h’am Rusga keldilar, lekin ularning vazifasi wzgargan 
edi. voryaglar (normanlarni Rusda ana shunday deb atashardi) savdogarlar, 
ёllangan jangchilar rus knyazlarining elchilari sifatida ish kwradilar. 
 
Kiev va Novgordning qwshilishi bilan qadimgi Rus davlatining tashkil 
topishi tugallanadi. Bu voqeani solnoma Olegning nomi bilan bo\laydi. 882 yilda 
Oleg boshchiligidagi drujinachilarning Novgorddan Kievga yurishi natijasida 
«Voryaglardan greklarga» borish ywlida Rusning h’ar ikkala eng muh’im markazi 
birlashdi.  Kiev knyazi shariy slavyanlarning erlarida tayanch punktlari tashkil 
etib, ulardan wlpon twpladi va yuriglarda qatnashuvlarini talab qila boshladi. 
Lekin sharqiy slavyanlarning kwp erlari h’ali Kiev bilan bo\liq emas edi. Balki 
qadimgi Rus davlatining wzi shimoldan janubga qarab Dnepr, Lovatiy, Volxov 
bwylab buyuk suv ywli orqali nisbatan tor tasma bwlib chwzilib ketgan edi.  
 
Qadimgi Rus davlatining poytaxti Kiev bwlib qoldi. Bunday bwlishga sabab 
shuki, Kiev sharqiy slavyan madaniyatining eng qadimgi markazi, chuqur tarixiy 
ananalariga va aloqlariga ega edi. Wrmon va dasht chegarasida joylashgan, 
yumshoq, bir h’il iqlimga ega bwlgan qora tuproqli erlarga, qalin wrmonlarga, 
ajoyib yaylovlar va temir rudasi konlariga, wsha davrlarning asosiy aloqa vositasi 
bwlgan kwp suvli darёlarga ega bwlgan Kiev sharqiy slavyan dunёsining wzagi 
edi. Kiev Vizantiyaga, Sharqqa va g’arbga bir h’ilda yaqin edi, bu h’ol Rusning 
savdo, siёsiy va madaniy aloqalarining rivojlanishiga imkon berardi. 
 
Solnoma Ruslarning 907 yilda Konstantinopolga dengiz orqali 
muvaffaqiyatli yurish h’aqida h’ikoya qiladi. Bu yurish natijasida Vizantiya bilan 
Rus wrtasida shartnoma imzolandi, bu shartnoma Rus uchun juda foydali bwldi. 
941 yilda İgor (912-945) knyazligi vaqtida ruslar Vizantiyaga yangi yurish 
qiladilar, bu gal yurish muvaffaqiyatsiz chiqadi. Yurish 944 yilda takrorlanadi. 
Vizantiya bilan yana shartnoma tuziladi, lekin u oldingi shartnomaga qaraganda 
Rus uchun kamroq foydali bwladi.  
 
Ruslar Zakavkazega yurishlar qilganlar (80-yillar, 909-910, 913-914, 943-
944 yillar) bwnda Kaspiy dengiziga chiqish uchun Don va Volgadan 

 
83
foydalanganlar. Odatda ilk feodalizm davrida bwlib turganidek, diomiy va tobora 
rivojlanib borgan aloqlar h’arbiy twqnashuvlar bilan almashinib turgan.  
 Svyatoslav 
İgorevichning knyazlik qilgan davrida (964-972 yillar) Ruslar 
dushman Xazar h’oqonligiga qaqshatqich zarba berdilar. Vyatichlar h’azarlarga 
wlpon twlashdan ozod qilindi. Kievning er-mulklari Donning quyilish joyigacha 
shimoliy Kavkaz, Taman va Sharqiy +rimgacha chwzilib ketgan edi. Sharqiy 
+rimda rus Tmutarakan knyazligi vujudga keldi. Rus sostaviga Yaslar, Kosoblar, 
obezlar-h’ozirgi osetinlar, bolkarlar, cherkaslar, kabardinlar, abazinlar va 
boshqalarning ajdodlari erlari kirgan edi. Donda Tsimlyansk yaqinidagi ruslar 
Xazar qalasi Sarkelga ruslarning Belaya Veja degan qalasiga wrnashdilar.  
 
968 yilda rus drujinalari Svyatoslav boshchiligida Dunayga yurish qildilar. 
Yurishdan maqsad Markaziy Dunayning quyi oqimida bwlgan keng slavyan, Rus-
bolgar davlati tashkil etish edi. +isqa vaqt ichida Sharqiy Bolgariya bwysundirildi. 
Svyatoslavning wzi esaPereyaslavtsda (Malaya Preslavada), Dobrujda makon 
qurdi wsha vaqtda Vizantiya ruslarga qarshi h’arbiy h’arakatlarni boshlab yubordi. 
Svyatoslav Bolgar podshosi Borisni wz tomoniga jalb qildi va Bolgariya rusning 
ittifoqchisi bwlib jang qildi. +adimgi Rus davlati IX-X asrlarda wzining sotsial 
tabiatiga kwra ilk feodal davlati edi. knyazlar ih’tiёrida drujinachilarning h’arbiy 
tashkiloti bor edi Drujinachilar knyazlarni qurshab turar kwpincha ular bilan birga 
tom ostida yashar bir dasturxondan ovqatlanar, ularning barcha manfaatlarini 
barobar bah’am kwrar edilar. Knyaz urush va tinchlik masalalarida, yurishlar 
uyushtirish wlpon yi\ish, sud boshaqrish masalalarida drujinachilar bilan 
maslah’atlashadi. U drujinachilar bilan birgalikda qarorlar, qonunlar qabul qiladi.  
 
Drujina uch guruh’ga bwlinadi 
 
Birinchi wrinda «Katta» drujina turadi. Unga boy va obrwli boyarlar 
kiradilar, ular er, h’ovli kwp xonali uylarga, malaylarga, wz drujinachilariga ega 
bwladilar. Ular knyazning eng muh’im topshiriqlarini bajaradilar. 
 
«Kichik» drujinachilar knyaz xonadonida yashaydilar, xwjaligida h’izmat 
qiladilar, tinch vaqtlarda kichik mulozimlar va h’izmatkorlar vazifasini 
bajaradilar. 
 
Uchinchi guruh’ni ah’olning turli qatlamlaridan tanlab olinadigan jangchilar 
tashkil etadi. Bir vaqtlar bunday jangchilar kwp bwlgan. juda qadim zamonlarda 
ular aloh’ida h’arbiy tashkilotlar tarkibiga kirganlar. Bu tashkilot h’ar-bir erkak 
jangchi h’isoblangan davrlardan saqlanib qolgan edi.  
 
Bu «minglik» tashkiloti degan tashkilot bwlib, wsha vaqtlarda qadimgi Rus 
qabilalari va erlarning jangchilari wnchilar, yuzchilar va mingchilar boshchiligida 
wnlik, yuzlik va mingliklarga birlashadilar. Sharqiy slavyanlarning minglik 
h’arbiy tashkiloti tobora drujina tashkilotiga bwysunib boradi.  
 
Kiev h’okimiyati slavyan erlariga tarqalishiga qarab knyaz drujinasi 
tarkibiga mah’alliy yuqori tabaqa kirar edi. rusda davlat tuzumining kuchayishi 
h’uquqiy normalarning ywlga qwyilishi va rivojlanishiga sabab bwldi. Rusda 
oddiy h’uquqdan tashqari «Rus qonuni» deb atalgan qonun h’am mavjud edi. Bu 
butun h’uquqlar sistemasi bwlib, Vizantiya ruslar bilan munosabatda bwlganda bu 
sistema bilan h’isoblashishga majbur edi.  

 
84
 
Knyazlar butun qish mobaynida wz qwl ostilaridagi erlarida drujina bilan 
aylanib chiqib, wlpon twplashar edi. Bunday tartib «odamlar orasida» deb atalardi. 
Bularning h’ammasi Rusdagi ayrim erlarning kwproq jipslashuviga h’amda Kiev 
knyazining qudrati va tasiri ortishiga, rus qurolining yangi muvaffaqiyatlariga 
erishuviga va xalqaro munosabatlarida Rusning salmo\i kuchayishiga ёrdam berdi. 
Download 5.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling