Berdaq nomidagi Qoraqolpaq Davlat Universiteti. Tarix va arxeologiya kafedrasi
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- ADABİЁTLAR.
- QADİMGİ RUS DAVLATİNİNG TAShKİL TOPİShİ.
ADABİЁTLAR. 1. Grekov B. D. Kievskaya Rus. M., 1953. 2. Rwbakov B. D. Drevnyaya Rus. Skazaniya, bwlinw, letopisi. M., 1963. 77 3. Pashuto V. T. Vneshnyaya politika drevney Rusi. M., 1968 RUS MAMLAKAT TERRİTORİYaSİDAGİ FEODAL TARQOQLİK. XI asrning oh’irlari-XII asrning boshlaridan etiboran feodal munosabatlar qaror topishi bilan Rusning barcha erlaridan rivojlangan feodalizm davri boshlandi. Bu davrda qishloq xwjaligi va sanoatda ishlab chiqaruvchi kuchlar yuksaldi, yangi markazlar paydo bwldi, feodal ekspluatatsiya kuchaydi va sinfiy kurash keskin tus oldi, siёsiy tarqoqlik qaror topdi, qadimgi rus xalqi ichki jih’atidan mustah’kamlandi va feodal madaniyat gullab yashandi. Shu bilan bir qatorda mamlakatning siёsiy h’aёtida markazlashtirish tendentsiyasi h’am namoёn bwldi. Biroq bu taraqqiёt jaraёni mw\ul-tatar istilochilarining h’ujum qilishi natijasida XIII asrning wrtalaida buzildi. Bu vaqtda xalq yangi erlarning anchagina qismini-Volga bilan Oka wrtasidagi, Shimoliy Dvina darёsi h’avzasidagi h’amda boshqa erlarni wzlashtirdi va joylashib oldi. Yangi ekinlar, faqat dala ekinlari emas, balki poliz ekinlari va mevalar h’am paydo bwldi. Ana shunday sharoitda ishlab chiqarish vositalarining, avvalo erlarning feodal mulkiga h’am rivojlanib bordi, albatta. XII-XIII asrlar-yirik feodal er egaligining gurkirab wsish davri, ilgari erkin bwlgan jamoachi deh’qonlarning yanada talanishi va ezilishi davridir. Mamlakatning turli qismlarida yirik er egalari bwlgan knyazlar, buyuk Kiev knyazlariga qaraganda ancha boyroq knyazlar (cherkovlik, vladimir-suzdallik va x.zo) paydo bwldi. Knyazlar bilan bir qatorda boyarlar h’am jamoa erlarini bosib ola boshladilar. Oqsuyak feodallarining erlarini va er h’issalarini sotib olish ywli bilan va deh’qonlarning erlarini olish h’isobiga cherkov h’amda monastir er egaligi h’amda rivojlanib bordi. Knyazla kwpincha faqat qishloqlarga emas, shu bilan birga shah’arlarga h’am egalik qilishardi. Bularning h’ammasi yirik feodallarning votchina mulklari h’isoblanardi. Mamlakatda monastirlar kwpayib bordi. Feodal xwjalik wzining natural xarakterini saqlab qoldi. Feodallarning erlari h’aqiqatda deh’qonlar tasarufida edi, yirik er egaligi deh’onlarning mayda xwjaligi bilan qwshilib ketgan edi. Feodallar eng yaxshi qurol, bezak buyumlari-gazlama, vino va x.zolar sotib olish uchun wzlari olgan wlponning bir qismini shah’arlarda sota boshladilar. Kwproq maxsulot olish uchun feodallar wlpon olishni kwpaytira boshladilar, feodal ekspluatatsiya kuchayib bordi. shu bilan birga feodal er egaligining wsishi tufayli erkin deh’qonlar soni ancha kamaydi. Palovnik-deh’qonlar paydo bwldi. XII-XIII asrlarda Ruslar h’unarmandchilik ravnaq topdi. Texnika takomillashib bordi. Kulolchilik va quyish h’unarlari takomillashdi. Bu vaqtga kelib 60 dan ortiq h’unarmandchilik ixtisoslari bor edi. +ishloq h’unarmandlari buyurtma bilan bajargan buyumlarning bir qismi sotilar edi. Shah’arlardagi h’unarmandchilik h’am katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Rus h’unarmandlari ayrim buyumlar tayёrlash texnikasi va ularning sifati jih’atidan wsha vaqtdagi 78 g’arbiy Evropalik ustalaridan ilgarilab ketdilar. . Bir qator yirik shah’arlarda, chunonchi Kiev, Novgorod, Smolenskda bozor uchun ishlaydigan ustalar kwp eddi, ularning ayrim buyumlari bazan bir necha yuz kilometr narida va h’atto chet elda (Polsha, Chexiya, Shvetsiya, Bolgariyada) h’am sotilardi. İchki savdoda tuz, \alla va dengiz ortidan keltirilgan ayrim tovarlar bilan savdo qiladigan savdogarlar h’am qatnashardilar. XII-XIII asrlardagi bunday sharoitda shah’arlar soni uch barobar ortib, ularni endi soni 300 ga yaqin edi. Ular orasida yangi shah’arlar soni uch barobar ortib, bunday shah’arlar mamlakatning ayniqsa shimoli-sharqida (Moskva, Zvenigorod, Klyazmadagi Vladimir va b.) va janubiy-\arbda (Galich, Xolm va bosh.) tez wsib bordi. Bunday sharoitda mamlakatning siёsiy h’aёtida shah’arlardagi savdo-sotiq ah’olisining ah’amiyati ortib borishi lozim edi. Shah’arlardagi savdo- h’unarmandchilik ishining yuqori tabaqalari yirik feodallarga yaqin turishar edi. XI asrning ikkinchi yarmidan boshlab ayrim shah’arlar va erlar shu qadar kuchayib ketdiki, Kiev uning buyuk knyazi va kievlik feodallar ularni boshqara olmay qoldilar. Joylardagi yirik feodallar wz knyazlari atrofiga birlashib, wzlarining h’okimiyat apparatlarini tuza boshladilar, ular endi deh’qonlar ustidan h’ukmronlik qilish uchun etarli kuch h’amda vositalarga ega edilar. Feodallar XI- XII asrlar sharoitida mamlakatning siёsiy jih’atidan bwlinib ketishi wz sinfiy h’ukmronliklarini mustah’kmlash ywli deb bildilar. XI asrning ikkinchi yarmida Rusda bwlinishga wtish davrida Rusning siёsiy birligini saqlab qolishining shunday formasi, chunonchi knyazlar sezdlari kwzga tashlandiki, bunda sezdlarda boyarlar h’am qatnashar edilar. XI asrning oh’irlari-XII asrning boshlaridan etiboran garchi Kiev otagagina mamlakatning poytaxti bwlsa h’am, buyuk Kiev knyazi juda kamdan-kam esga olinar edi. Haqaqiy davlat h’okimiyati joylardagi feodallar qwliga wtgan edi. XII asrdan boshlab Rusning shah’ar va qishloqlarida sinfiy antifeodal kurash keskin tus oldi. Deh’qonlarning wz egalaridan qochib ketishlari feodallarga qarshi sinfiy kurashning ancha katta formasi bwlib qoldi. qochib ketishdan tashqari deh’qonlar kurashning «taba» qaroqchilik qilish va wt qwyish kabi formalari tarqalgan edi. 1113 yilda Kievda bwlib wtgan qwzg’alon sinfiy kurashning ancha katta namoёn bwlishi edi. shu vaqtga kelib, sudxwrlik bksak taraqqiёtga erishdi. Boylar shah’ar va qishloqlardagi oddiy kishilarni tutqun qilardilar. Kievda h’ukmronlik qilgan ochkwz va h’asis Svyatopolk İzyaslavich sudxwrlarga h’omiylik qilar va wzi h’am sudxwrlik bilan shug’ullanar edi, tamagarlik, tuz va g’alla bilan chayqovchilik qilar edi. Zakuplar qarzlarni qaytarish uchun mablag’ topish maqsadida Kievga ketib qolishardi, lekin xwjayinlar ularni buning uchun qwlga aylantirishardi. 1113 yil 17 aprelda Svyatopolk vafot etdi. Uning wlimi qwzg’alon uchun signal bwldi. qwzg’alon kwtargan kievliklar mingchilar, yuzchilar va sudxwrlarning xonadonlari va uylarini fayron qildilar. Qwrqib qolgan kievlik zodagonlar taniqli Pereyaslav knyazi Vladimir Vsevolodovich Monamaxga murojat qildilar, uni «otalar va bobolar» taxtiga taklif qildilar. Monomax javob 79 berishda shoshilmadi, qwzg’alon esa boyarlar va monostirlarga xavf soldi, tobora daxshatliroq tus oldi. Monamax Kievga shoshildi va «isёnni bostirdi». Knyaz va uning maslah’atchilari-boyarlar xalqqa, bazi bir ёn berishlarga h’arakat qilib, «Kesishlar twg’risida ustav» degan yangi ustav joriy qildilar. Buyuk knyaz Vladimir Monamax (1113-1125) ana shu qonun tadbirlari va boshqa bilan h’okimiyatini mustah’kamlashga h’arakat qildi. U h’ar bir knyazning meros tariqasida olgan ёki unga knyazlar qarori bilan ajralib berilgan shaxsiy «votchina» (ota mulkiga) ega bwlish h’uquqini tan olish bilan birga, bu mulklarni tortib olish xavfi ostida knyazlardan wzaro urushlarni twxtatishni va itoat qilishni talab qilgan edi. Rusdagi wzaro feodal nizolar twxtatildi; mamlakatda qipchoqlar h’am tashvish solmay qwydilar. Vladimir Monamax buyuk davlat arbobi va wz davrining yuksak bilimli kishisi edi; u Rusdagi feodallar orasida tanilgan kishi edi. Kievda vechening faoliyati jonlandi, u kwpgina u ёki bu knyazni taklif qilish masalasini h’am h’al qilar edi. 1146 yilda Kievda h’ukmronlik qilgan Chernigov knyazi vafot etgandan keyin veche uning ukasi İgorni knyaz deb tan oldi. Knyaz «kishilari» avvalgidek xalqqa zulm wtkazib turganliklari sababli kambag’allar knyaz amaldorlari, ti\dorlar va boshqalardan wch ola boshladilar. Shunda shah’ar yuqori tabaqalari va feodallar ёrdam swrab boshqa knyazga murojaat qildilar, bu knyaz Kievni bosib oldi va knyaz İgorni chetlashtirdi. 1169 yilda Kiev Yuriyning wg’li, Vladimir knyazi Andrey Bogolyuskiy tomonidan qwlga olindi va tor-mor qilindi. Lekin shundan keyin h’am XIII asrning wrtalarigacha Rusdagi eng kuchli knyazlar-Vladimir Suzdal, Galich- Volin. Chernigov va Smolensk knyazlari wrtasida Kiev uchun xali kurash davom etaёtgan edi. XIII asrda tatar-mw\ul istilochilarining kelgunicha Kiev wzining oldingi siёsiy ah’amiyatini ywqotgan, Kiev erlari esa twla-twkis narsalar wzgardi. XII asrda ayrim knyazliklar va respublikalarga bwlinib ketgan edi. XI asrning oh’irlaridan boshlab salnoma va boshqa manbalar bizga feodallarning mulklari, ularning boyliklari h’aqida endi kwproq malumotlar bera boshlagani bejiz emas. 1146 yilda feodal kurash vaqtida Putivoda chernigovlik knyazlar Olgovichlardan biridan 800 xumcha vino, 500 berkovets asal, 700 xizmatkor, kwpgina temir va mis tortib olindi. Boshqa bir Olgovichning qishlog’idagi 900 qaramli g’alla xirmoni ёqib yuborildi. qishloqlardan birida 4000 boshdan iborat knyaz podasi qwlga kiritildi. Bu boyliklarning h’ammasi asosan deh’qonlarni talash va ekspluatatsiya qilish natijasida twplangan edi. XII asrning ikkinchi yarmidan boshlab ancha boy va kuchli markazlardan, avvalo shimoli-sharqdagi Vladimir Klyazmada va janubiy g’arbdagi Galich eng kuchli knyazlar boshchiligida buyuk knyazlarning mah’alliy sistemalari shakllana bogshladi. Bunday sistemalar Chernigov, Smolensk va Ryazan knyazliklarida kwzga tashlandi. Bu sistemalar Kievning buyuk knyazligiga qarshi turar edi va wz navbatida ular mah’alliy knyazlar h’okimiyatini kuchaytirishga, udel knyazlarini va yirik er egalari bwlgan boyarlarni jilovlab qwyishga h’amda bwysundirishga intilish paydo bwla boshladi. XII asrning wrtalaridan boshlab bu tendentsiya shunbay buyuk knyazlarida, chunonchi Vladimir-Suzdal va Galich-Volin 80 knyazlarida kwzga tashlanadi va tobora aniqroq bwlib qoldi. Feodal tarqoqlik wzining boshlan\ich bosqichida h’ar bir erning yanada rivojlanish imkoniyatlarini osonlashtirish edi. Biroq, siёsiy tarqoqlik jaraёnining chuqurlashuvi va u bilan bog’liq bwlgan mamlakat h’arbiy kuchlarining bwlinib ketishi, ularning tarqoqligi, shuningdek kuchayib boraёtgan feodal urushlar va wzaro nizolar bularning h’ammasi Rusni tashqi dushmanlardan, birinchi navbatda kwchmanchi qipchoqlarning vayronlik keltiruvchi h’ujumlaridan mudafaa qilishga salbiy tasir kwrsatishi lozim edi. Hamma vaqt dushmanlik qilib yurgan knyazlar va boyarlarning wzlari tashqi dushmanlarning ёrdamiga murojaat qilar edilar. Qipchoqlarning rusga h’ujumlari tez-tez bwlib turdi va ayniqsa XII asrda xavfli tus oldi. Rus drujinalarining qipchoqlar dashtiga birlashib qilgan yurishlari Rusni kwchmanchilarning h’ujumlaridan saqlab qoldi va kwchmanchilarni jiddiy ravishda zaiflashtirdi. Rus janubiy erlar bilan savdo aloqalarini yana boshladi va Dunay bwyida shah’arlar ustidan wz h’ukmronligini qayta tikladi. Rusning chwl- h’dasht bilan tinch savdo aloqalari kuchaydi. qipchoqlar ruslar tasiriga tushib qoldilar. Rus knyazlari oilalari bilan qipchoq xonlar oilari wrtasida nikoh’ bot-bot bwlib turdi. Biroq, shunday sharoitda h’am Rusning kurashi twxtamadi, xolbuki h’atto bir necha knyazlik kuchlarini birlashtirishga erishish h’am tobora qiyinroq bwlib qolaёtgan edi. 1185 yilda shunday bwlgan edi, bu vaqtda Novgorod-Sever knyazi İgor Svyatoslavich boshchiligidagi bir gruppa knyazlar shatlar ichkarisiga h’ujum qildilar. Bu yurishda xalq lashkarlari h’am qatnashdilar. Dastlab yurish muvaffaqiyatli bwldi, biroq dasht ichkarisiga kirilgach, ruslar mag’lubiyatga uchradilar. İgor asirga tushdi. +ipchoq shundan keyin Putivlga h’ujum qildilar, lekin shah’arni ololmadilar. ADABİЁTLAR. 1. Pamyatniki istorii Velikogo Novgoroda i Pskova. Sbornik, L., 1936. 2. Rubakov B. A. Ocherki po istorii Galitsko-Volınskoy Rusi. M., 1950. 3. Smirnov İ. İ. Ocherki soialno-ekonomicheskix otnosheniy Rusi XII-XIVvv., M., 1963. QADİMGİ RUS DAVLATİNİNG TAShKİL TOPİShİ. Jamiyatning sinflarga bwlinishi uchun sharoit yaratilgan joyda va vaqtda paydo bwladi. Sharqiy slavyanlarda feodallar munosabatlarining qaror topishi ilk feodal davlatining tashkil topishini shart qilib qwymasligi mumkin emas edi. Sharqiy Evropadagi qadimgi Rus davlati ana shunday davlat bwlib, uning asosiy shah’ri Kiev edi. Shimoli-g’arbda skandinaviyalik viking-varyaglarga qarshi, janubiy sharqda va janubda xazarlarga, keyinchalik esa pecheniklarga, turklarga va boshqa kwchmanchi qabilalarga qarshi kurash olib borish qabila ittifoqlari wrniga kelgan qudratli territorial uyushmalarining qaror topish jaraёnini telashtirdi. Sharqiy slavyanlar wrtasidagi savdo aloqalarining rivojlanishi h’am ularning ilk feodal davlatiga birlashuviga kwp jih’atdan ёrdam berdi. Masalan 81 «varyaglardan greklarga» olib boradigan buyuk ywl-Rusning faqat tashqi savdo ywli bwlib qolmay, balki ichki savdo ywli h’am bwlgan. bu ywl sharqiy slavyanlarning erlari va oblastlari aylanadigan wzak, gwё qadimgi Rus davlatining wqi bwldi. Qadimgi Rus davlatidan oldin sharqiy slavyanlarning qabilar knyazlari h’ukm surdi. Solnoma h’adi yagona qadimgi Rus davlati bwlmagan, qabilalarning yarim patriarxal-yarim feodal zodagonlari knyazlar boshchiligida wz erlarida. Wz qabilasida h’ukmronlik qilgan davrlar h’aqida h’ikoya qiladi. Solnoma bir zamonlar polnlar, drevlyanlar, slovenlar, volochanlar erlarida ana shunday qabila knyazlari mavjud bwlganidan h’abar beradi. Qabila knyazlarini drujinaga birlashgan qabila zodagonlari qurshab turardi. Knyazla qabila oqsoqollari kengashiga va vechega eng muh’im ishlarning h’ammasini h’al qiladigan qabila yig’iniga tayanib ish kwrganlar. Biroq, yuqorida kwrsatib wtilganidek, solnomalardagi «qabila» degan termin kishilarning qarindoshlik aloqalari bilan bo\langan etnik uyushmasi bwlgan oddiy qabilada ancha kengroq va murakkabroq uyushmani anglatar edi. Shuning uchun qabila iknyazlari h’am (solnoma bwyicha) aslida ё qabilalar ittifoqi, ё h’ud territorial siёsiy uyushmalar h’isoblanadi. Qabila knyazlari va ularni qurshab olgan yuqori tabaqaning h’okimiyati kabi mashaqqatli emas edi. X asrdagi sharq ёzuvchilarning Rusning uchta markazini; Kuyaba, Slaviya va Artaniyani ёki Artsaniyani bilganlar. Kuyaba- bu Kievdadir. Slavyaniya slavyanlar oblasti deb h’isoblaydilar, Artsaniyani esa kwpkina tarixchilar Erdzyan- morvalar erlarida vujudga kelgan rus shah’ri Ryazan deb bilishga moyildirlar. Sharqiy slavyanlardagi bu siёsiy uyushmalarning h’ammasi XI asrda, qadimgi Rus davlati tashkil topmasdan oldin qaror topgan edi. Solnomalarimiz, shuningdek sharqiy slavyanlarning ikkita asosiy markazini-Novgorodni Ladoga (Slaviya) bilan va Kievni tilga olib wtadilar. VIII va IX asrlar chegarasida ibtidoiy jamoa tuzumidan feodalizmga wtish davri tugadi. IX asrning boshlarida slavyanlarning diplomatiya va h’arbiy aktivligi kuchayyadi. IX asrning eng boshlarida ruslar Rimdagi Surojga, 813 yilga Egey arxipelagidagi Egina oroliga yurish qildilar; 839 yilda rus elchixonasi Konstantinopldagi Vizantiya imperatori va İngelgeymdagi german imperatori h’uzuriga tashrif buyuradi. Bu h’ildagi ishga faqat davlat qodir bwla olardi. g’arbiy Evropa (Bertinsk) yilnomasida «ros» degan xalq va unin h’ukmdori h’oqon tw\risida gapiriladi. Rus tw\risida Vizantiyada, g’arbda va Sharqda eshitganlar. IX asrning boshlarida rus savdogarlari Bog’dodda h’am Raffelshtadtda h’am, Konstantinoplda h’am tez-tez meh’mon bwlib turishdi. 860 yilda rus qayiqlari Konstantinopl devorlari ёnida paydo bwlganda Rus tw\risida ayniqsa kwp gapiradigan bwlib qolishdi. 860 yilgi yurish Vizantiyada ruslarni qiynoqqa solishganiga va imperatorning Rus bilan Vizantiya wrtasidagi shartnomani buganiga javob edi. Solnoma bu yurishni Askold va Dir nomlari bilan bo\laydi. 82 Wsha vaqtdagi Rusning territoriyasi qanchalik katta bwlganligini, u wziga sharqiy slavyan erlarini qay darajada qwshib olganligini bilmaymiz, lekin, aftidan u Wrta Dnepr, Kiev markaz erlaridan bir-biri bilan zaif bog’langan bir qancha erlardan va qabila knyazliklardan iborat bwlgan. Qadimgi Rus davlati h’ali qaror topmagan edi. Uning tashkil topishi Dnepr bwyining İlmen bwyi bilan, Rusning eng muh’im ikki markazi bwlgan Kiev va Novgordning qwshilishi bilan tugallanadi. Mamlakat resurslari cheklangani h’olda ah’olining tez wsishi, konunglar boshchilik qilgan feodal zodagonlar wrtasidagi kurash tufayli quv\un qilingan normanlar g’arbiy Evropa mamlakatlariga h’ujum qildilar. Frantsiyada (Normandiyada), İspaniyada, İtaliyada, Angliyada paydo bwlib qoldilar, Grenlandiya va Amerikaga kirib bordilar. ular Sharqiy Evropada h’am paydo bwlib qoldilar. Bular mah’alliy ah’oliga wlpon solishga intilgan h’arbiy va bosqinchilar edi. Biroq Ladoga bwyidagi va Fin kwrfazi yaqinidagi erlarning slavyan va fin-ugorlardan iborat ah’olisi ularga zarba berdi. Normanlar h’aydab chiqarildi. Ular keyinchalik h’am Rusga keldilar, lekin ularning vazifasi wzgargan edi. voryaglar (normanlarni Rusda ana shunday deb atashardi) savdogarlar, ёllangan jangchilar rus knyazlarining elchilari sifatida ish kwradilar. Kiev va Novgordning qwshilishi bilan qadimgi Rus davlatining tashkil topishi tugallanadi. Bu voqeani solnoma Olegning nomi bilan bo\laydi. 882 yilda Oleg boshchiligidagi drujinachilarning Novgorddan Kievga yurishi natijasida «Voryaglardan greklarga» borish ywlida Rusning h’ar ikkala eng muh’im markazi birlashdi. Kiev knyazi shariy slavyanlarning erlarida tayanch punktlari tashkil etib, ulardan wlpon twpladi va yuriglarda qatnashuvlarini talab qila boshladi. Lekin sharqiy slavyanlarning kwp erlari h’ali Kiev bilan bo\liq emas edi. Balki qadimgi Rus davlatining wzi shimoldan janubga qarab Dnepr, Lovatiy, Volxov bwylab buyuk suv ywli orqali nisbatan tor tasma bwlib chwzilib ketgan edi. Qadimgi Rus davlatining poytaxti Kiev bwlib qoldi. Bunday bwlishga sabab shuki, Kiev sharqiy slavyan madaniyatining eng qadimgi markazi, chuqur tarixiy ananalariga va aloqlariga ega edi. Wrmon va dasht chegarasida joylashgan, yumshoq, bir h’il iqlimga ega bwlgan qora tuproqli erlarga, qalin wrmonlarga, ajoyib yaylovlar va temir rudasi konlariga, wsha davrlarning asosiy aloqa vositasi bwlgan kwp suvli darёlarga ega bwlgan Kiev sharqiy slavyan dunёsining wzagi edi. Kiev Vizantiyaga, Sharqqa va g’arbga bir h’ilda yaqin edi, bu h’ol Rusning savdo, siёsiy va madaniy aloqalarining rivojlanishiga imkon berardi. Solnoma Ruslarning 907 yilda Konstantinopolga dengiz orqali muvaffaqiyatli yurish h’aqida h’ikoya qiladi. Bu yurish natijasida Vizantiya bilan Rus wrtasida shartnoma imzolandi, bu shartnoma Rus uchun juda foydali bwldi. 941 yilda İgor (912-945) knyazligi vaqtida ruslar Vizantiyaga yangi yurish qiladilar, bu gal yurish muvaffaqiyatsiz chiqadi. Yurish 944 yilda takrorlanadi. Vizantiya bilan yana shartnoma tuziladi, lekin u oldingi shartnomaga qaraganda Rus uchun kamroq foydali bwladi. Ruslar Zakavkazega yurishlar qilganlar (80-yillar, 909-910, 913-914, 943- 944 yillar) bwnda Kaspiy dengiziga chiqish uchun Don va Volgadan 83 foydalanganlar. Odatda ilk feodalizm davrida bwlib turganidek, diomiy va tobora rivojlanib borgan aloqlar h’arbiy twqnashuvlar bilan almashinib turgan. Svyatoslav İgorevichning knyazlik qilgan davrida (964-972 yillar) Ruslar dushman Xazar h’oqonligiga qaqshatqich zarba berdilar. Vyatichlar h’azarlarga wlpon twlashdan ozod qilindi. Kievning er-mulklari Donning quyilish joyigacha shimoliy Kavkaz, Taman va Sharqiy +rimgacha chwzilib ketgan edi. Sharqiy +rimda rus Tmutarakan knyazligi vujudga keldi. Rus sostaviga Yaslar, Kosoblar, obezlar-h’ozirgi osetinlar, bolkarlar, cherkaslar, kabardinlar, abazinlar va boshqalarning ajdodlari erlari kirgan edi. Donda Tsimlyansk yaqinidagi ruslar Xazar qalasi Sarkelga ruslarning Belaya Veja degan qalasiga wrnashdilar. 968 yilda rus drujinalari Svyatoslav boshchiligida Dunayga yurish qildilar. Yurishdan maqsad Markaziy Dunayning quyi oqimida bwlgan keng slavyan, Rus- bolgar davlati tashkil etish edi. +isqa vaqt ichida Sharqiy Bolgariya bwysundirildi. Svyatoslavning wzi esaPereyaslavtsda (Malaya Preslavada), Dobrujda makon qurdi wsha vaqtda Vizantiya ruslarga qarshi h’arbiy h’arakatlarni boshlab yubordi. Svyatoslav Bolgar podshosi Borisni wz tomoniga jalb qildi va Bolgariya rusning ittifoqchisi bwlib jang qildi. +adimgi Rus davlati IX-X asrlarda wzining sotsial tabiatiga kwra ilk feodal davlati edi. knyazlar ih’tiёrida drujinachilarning h’arbiy tashkiloti bor edi Drujinachilar knyazlarni qurshab turar kwpincha ular bilan birga tom ostida yashar bir dasturxondan ovqatlanar, ularning barcha manfaatlarini barobar bah’am kwrar edilar. Knyaz urush va tinchlik masalalarida, yurishlar uyushtirish wlpon yi\ish, sud boshaqrish masalalarida drujinachilar bilan maslah’atlashadi. U drujinachilar bilan birgalikda qarorlar, qonunlar qabul qiladi. Drujina uch guruh’ga bwlinadi Birinchi wrinda «Katta» drujina turadi. Unga boy va obrwli boyarlar kiradilar, ular er, h’ovli kwp xonali uylarga, malaylarga, wz drujinachilariga ega bwladilar. Ular knyazning eng muh’im topshiriqlarini bajaradilar. «Kichik» drujinachilar knyaz xonadonida yashaydilar, xwjaligida h’izmat qiladilar, tinch vaqtlarda kichik mulozimlar va h’izmatkorlar vazifasini bajaradilar. Uchinchi guruh’ni ah’olning turli qatlamlaridan tanlab olinadigan jangchilar tashkil etadi. Bir vaqtlar bunday jangchilar kwp bwlgan. juda qadim zamonlarda ular aloh’ida h’arbiy tashkilotlar tarkibiga kirganlar. Bu tashkilot h’ar-bir erkak jangchi h’isoblangan davrlardan saqlanib qolgan edi. Bu «minglik» tashkiloti degan tashkilot bwlib, wsha vaqtlarda qadimgi Rus qabilalari va erlarning jangchilari wnchilar, yuzchilar va mingchilar boshchiligida wnlik, yuzlik va mingliklarga birlashadilar. Sharqiy slavyanlarning minglik h’arbiy tashkiloti tobora drujina tashkilotiga bwysunib boradi. Kiev h’okimiyati slavyan erlariga tarqalishiga qarab knyaz drujinasi tarkibiga mah’alliy yuqori tabaqa kirar edi. rusda davlat tuzumining kuchayishi h’uquqiy normalarning ywlga qwyilishi va rivojlanishiga sabab bwldi. Rusda oddiy h’uquqdan tashqari «Rus qonuni» deb atalgan qonun h’am mavjud edi. Bu butun h’uquqlar sistemasi bwlib, Vizantiya ruslar bilan munosabatda bwlganda bu sistema bilan h’isoblashishga majbur edi. 84 Knyazlar butun qish mobaynida wz qwl ostilaridagi erlarida drujina bilan aylanib chiqib, wlpon twplashar edi. Bunday tartib «odamlar orasida» deb atalardi. Bularning h’ammasi Rusdagi ayrim erlarning kwproq jipslashuviga h’amda Kiev knyazining qudrati va tasiri ortishiga, rus qurolining yangi muvaffaqiyatlariga erishuviga va xalqaro munosabatlarida Rusning salmo\i kuchayishiga ёrdam berdi. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling