Berkinov b. B., Yakubov I. O., Sunnatov m. N. Institutsional iqtisodiyot

MAVZUGA DOIR TAYANCH IBORALAR 
 Ushbular mavzu mohiyati, uning o’rganilayotgan kursdagi o’rni va 
ahamiyati haqida aniq tasavvurga ega bo’lishingizga yordam beradi.
 Esda tuting! 
Firma – tovar ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish maqsadida iqtisodiy
resurslarning ishlatuvchi tashkilotdir. Mulk egasining tavsifiga ko’ra qo’yidagi
turdagi firmalar mavjud: davlat, xususiy tadbirkorlik va kapitalistik firmalar, xar 
bir ochiq xolda ular xo’jalik faoliyatining asosiy maqsadi - qoldiq daromad mulk 
egasining, barcha to’lovlar amalga oshirganda keyingi daromadini ko’paytirish,
kiritilgan kapitaldan olinadigan foydani oshirish va mehnatdan keladigan
daromadni yuksaltirishdan iboratdir.
Tashkiliy madaniyat – tashkilot a’zolari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni 
tartibga soluvchi va ularning jamoaviy bilimlari va tajribasining ifodasi hisoblangan 
me’yorlar, qoidalar va an’analar yig’indisi. 

---

81 
 “Printsipal-agent” muammosi – “agent”ning “printsipal” topshirig’i va 
ko’rsatmasini bajarishdagi hiylasi (nayrangi). Hiyla ishlatish (nayrang) axborot 
asimmetriyasi va “agent” faoliyati ustidan nazorat qilishning yuqori darajasi tufayli 
mumkin bo’ladi. 
Chayqovchilik – turli tovarlarni arzon sotib olib, ularga texnologik ishlov
bermasdan qimmat sotish bilan daromad topishni ko’zlaydigan faoliyat turi. 
Firma krediti – bu kredit berish shaklida mol beruvchi va sotuvchi to’lash 
muddati uzaytirilgan kreditni xaridorga beradi. Bu kabi kredit shaklining birdan-
bir misoli maxsulotni iste’molchiga avans berishdir, avans beruvchiga 
shartnomaga qo’l qo’yilgandan so’ng o’tkaziladi.
Aralash tuzilma, agar bo’linmalardan biri huddi unitar korxonadagi kabi firma 
rahbariyati tomonidan to’liq nazorat qilinsa, ikkinchi bo’linma xoldingdagi kabi 
firma rahbariyatiga moliyaviy jihatdan qaram bo’lsa, uchinchi bo’linma esa 
operatsion mustaqillikka ega bo’lib, multidivizional tuzilmadagi kabi o’z xarajatini 
qoplash tamoyili asosida faoliyat ko’rsatgan taqdirda, yuzaga keladi.