Berkinov b. B., Yakubov I. O., Sunnatov m. N. Institutsional iqtisodiyot

sifatida
 
. 
Xodimlar soni 30-50 nafar kishigacha oshgan vaqtda, ko’rsatmali boshqaruv 
boshi berk ko’chaga kirib qoladi. Rahbar o’z buruqlari bajarilishining odatdagi 
aniqligi va uyg’unligi yo’qolib borayotganligini his qilgan holda qo’l ostidagilarning 
harakatlari ustidan nazoratni kuchaytirishga intiladi. Qat’iy talablarning rasmiy 
doiralariga siqib qo’yilgan xodimlar qarshilik ko’rsata boshlaydi. Insonlar ularni 

---

85 
qilishga majbur etgan narsalarga qaraganda o’z istaklariga mos keladigan narsalarni 
yaxshi qilishadi. Qadriyatlar tizimini bilish korxonada yuz berayotgan barcha tub 
jarayonlarni tushunish imkonini beradi. 
Amaliyot. 
Toshkentdagi 
savdo 
kompaniyasi 
rahbariyati
sanoat asbab-uskunalari tovarining bir turini ishlab chiqaruvchi zavod bilan 
birlashishga qaror qildi. Ikkala korxonaning ham direktorlari va xodimlari ish 
jarayonida uzviy aloqada bo’lishdi, ikkala korxonaning ham yagona kompaniya 
doirasidagi qo’shma faoliyat haqidagi tasavvurlari shunchalik har xil bo’lib chiqdiki, 
hatto birlashishning maqsadga muvofiqligini shubha ostiga qo’ydi. 
Ana shunday birlashish samarasiz bo’lib chiqqan holatlarga ko’plab misollar 
keltirish mumkin. Muvaffaqiyatsiz chiqqan integratsiyaning asosiy sababi sifatida 
ko’pincha ishtirokchi korxonalarning korporativ madaniyatlaridagi farqlar tilga 
olinadi. Qadriyatlar xodimlarning xatti-harakatini belgilab beradi, shuning uchun 
agar qadriyatlar mos kelmasa, u holda har bir korxona xodimlarining faoliyati turli 
yo’nalishlarga ega bo’ladi. Natijada korxonalar kelisha olishmaydi, samarali o’zaro 
hamkorlikka ham erishilmaydi. Ular dastlab birlashib, so’ngra esa tarqalib vaqtni va 
pulni boy berishadi yoki o’zaro foydani qo’ldan chiqargan holda shunchaki birlasha 
olishmaydi. Harakatlarning birligiga erishish uchun umumiy qadriyatlarni 
shakllantirish zarur. 
Tadbirkorlar shartnomalarni hamkorlik, yetkazib berish, to’lovlar shartlarini 
muhokama qilgan holda tuzishadi, qadriyatlarni birgalikda yaratish haqida 
muzokaralarni yuritish ko’nikmalari esa hali mavjud emas. Ko’pchilik uchun 
muzokaralar predmeti tushunarsiz va uning ahamiyati ham noma’lum. Ushbu 
sabablar tufayli mamlakatimizda mustaqil korxonalarning muvaffaqiyatli 
birlashganligiga juda ko’plab misollarni keltirish mumkin. Qo’shilish asosan xarid 
qilish yo’li bilan yuz beradi. 
Qadriyatlar umumiy tizimini shakllantirish uchun birlashgan kompaniyani 
rivojlantirishning birgalikdagi yo’llari, kutilayotgan natijalar, missiyaning ijrosi 
haqidagi tasavvurlar aniqlanishi kerak. Savdo kompaniyasi bilan bo’lgan holatda 
birlashgan kompaniyani tashkil etish uchun resurs – biznes-mafkura talab qilindi. 

---

86 
Jamoa esa buni maxsus treningda shakllantirishga kirishdi. Yangi, yagona 
korxonaning missiyasi ishlab chiqildi. Korxonani tashkil etishning asosida yotuvchi 
tamoyillar aniqlandi. Shu jumladan kompaniya amal qiladigan qadriyatlar ham 
ishlab chiqildi, — kompaniya ishida ishtirok etuvchi yoki uning faoliyatiga jiddiy 
ta’sir ko’rsatuvchi guruhlarning ehtiyojlarini qondirish. Ana shunday guruhlar 
jumlasiga quyidagilar kiradi: mijozlar, mulkdorlar, xodimlar, menejment, yetkazib 
beruvchilar, sheriklar. Ushbu guruhlar bilan kompaniya o’rtasidagi o’zaro 
munosabatlar tamoyillari belgilandi. Yangi sharoitda ishlash uchun qanaqa xodimlar 
talab etilishi, ularni nimaga va qanday o’qitish lozimligi ma’lum bo’ldi. Kelgusidagi 
motivatsiya tizimining shaklu-shamoyili paydo bo’ldi. 
Bundan keyin butun jamoa harakatlarining xususiyatini belgilab beruvchi 
qadriyatlar tizimining shakllanishi qilingan ishlarning yakuni bo’ldi. Ikkala 
korxonaning ham xodimlari samarali o’zaro hamkorlik qilgan holda va belgilangan 
yo’l bo’yicha bir yo’nalishda harakatlanib, sa’y-harakatlarni umumiy maqsadga 
erishish yo’lida birlashtiradi.