Berkinov b. B., Yakubov I. O., Sunnatov m. N. Institutsional iqtisodiyot

Xufyona iqtisodiyot – bu jamiyat tomonidan nazorat qilinmaydigan tovar 
moddiy boyliklar va xizmatlarning harajati. Alohida fuqarolar va ijtimoiy guruhlar 
o’rtasidagi davlat boshqaruv organlaridan yashirinadigan ijtimoiy-iqtisodiy 
munosabatlarni ham ifodalaydi. 
Rasmiy iqtisodiyot – bu davlat tomonidan kuzatiladigan va nazorat qilinishi 
mumkin bo’lgan iqtisodiyot. 
Yashirish yoki norasmiy iqtisodiyot – rasmiy hisobotlarda va rasmiy 
shartnomalarda aks ettirilmaydigan xo’jalik munosabatlari yig’indisi. 
Korruptsiya – lotincha (corruptio) so’zidan olingan bo’lib, buzilish degan 
ma’noni anglatadi. korruptsiya – xavfsizlikka tahdid soluvchi hodisa va xufyona 
iqtisodiyotning ko’rinishidir. 
 MAVZUGA DOIR AMALIY MISOLLAR VA KEYSLAR: 
 Muammo hammaga ma’lum usullar orqali yechilishi mumkin deb 
o’ylama!
1–misol. Quyida keltirilgan jadvaldagi davlat budjetining asosiy moddalarini 
tahlil qilish asosida davlatning modeliga nisbatan xulosalar chiqaring: 
Daromadlar (YaMMga nisbatan % 
hisobida) 
Xarajatlar (YaMMga nisbatan % hisobida) 
To’g’ridan-to’g’ri soliqlar 
12,0 
Ijtimoiy xizmatlar, 
15,7 
Bilvosita soliqlar
11,4 
shu jumladan: 
Mulkda ishtirok etishdan
olinadigan dividendlar 
1,4 
mahalliy o’zini o’zi 
boshqarish 
12,6 
uy xo’jaliklariga subsidiyalar 
2,3 
Boshqa mamlakatlarga 
berilgan kreditlar bo’yicha 
foiz 
0,2 
ijtimoiy sug’urta 
0,8 
Davlat boshqaruvi 
4,8
Mudofaa
2,9 
Korxonalarga subsidiyalar 
0,8 
Davlat qarziga xizmat 
ko’rsatish 
0,2 
Jami 
26,0 Jami 
27,9 
Budjet taqchilligi 
1,9 

---

96 
a) shartnomaviy model; 
b) ekspluatatorlik model. 
Javob: a), davlat budjetining tuzilishini tahlil qilish quyidagi xulosalarni 
chiqarish imkonini beradi. Birinchidan, soliq tushumlari budjet daromadlarining 
asosiy qismni tashkil qiladi (90 %). Ikkinchidan, mudofaa xarajatlarining ulushi 3 
foizdan oshmaydi. Uchinchidan, davlat boshqaruvi xarajatlari ancha yuqori, biroq 
ularning miqdori mahalliy hokimiyat organlari va jamoat tashkilotlariga beriladigan 
subsidiyalar bilan solishtirilganda ancha kichik. To’rtinchidan, davlat xarajatlarining 
nisbiy miqdori “umumiy farovon” davlatlar guruhi bo’yicha o’rtacha darajaga yaqin.