Berkinov b. B., Yakubov I. O., Sunnatov m. N. Institutsional iqtisodiyot

2–misol. Fermerlarning yaylovlardan foydalanish imkoniyatlari 
 
Ko’rsatkichlar 
2-fermer 
Birinchi yaylovda 
o’tlatish -R
2
Ikkinchi yaylovda 
o’tlatish-1- R
2
1-fermer 
Birinchi yaylovda 
o’tlatish - R
1
2; 2 
8; 4 [N
2
R
2
R St
1
] 
Ikkinchi yaylovda 
o’tlatish -1- R
1
4; 8 [N
1
R
1
St
2
] 
1; 1 
Echish: Ushbu holatda Pareto bo’yicha optimallik nuqtai nazaridan ikkita bir 
xil yakun (4; 8) yoki (8; 4) mavjud. Yakunlardan birini qayd etuvchi institutsional 
qarorlar bir nechta bo’lishi mumkin. Ulardan eng oddiysi yaylovdan foydalanishdagi 
ustuvorlikni unga birinchi bo’lib o’z podasini olib kelgan fermerga beruvchi qoidani 
qo’llashdan iborat. Kelish tartibi bo’yicha noyob resurs (yaylov)ni taqsimlash – 
navbat instituti faoliyat ko’rsatishining asosida yotuvchi tamoyillardan birini aks 
ettiradi. Biroq navbat institutidan foydalanish podani qaysi yaylovga olib borish 
to’g’risida qaror qabul qilish vaqtida fermerlarning ikkilanishini kamaytirmaydi, 
balki oshiradi. Bundan tashqari, ikkilanish undan keyin ham har safar yaylovni 
tanlashda takrorlanadi. 
Yaylovda mulkchilik huquqlarining o’rnatilishigina masalani hal etishning 
muqobil varianti bo’ladi. Masalan, 1-fermer birinchi yaylovning, 2-fermer esa 
ikkinchi yaylovning mulkdori hisoblansin. Hatto fermerlarning nafliligi nuqtai 
nazaridan bunday qarorning nomutanosibligini hisobga olgan holda, ikkalasining 
ham manfaatlari yo’lida mulkchilik huquqlarini tan olish va hurmat qilish lozim. 
Kam hosilli yaylovni oluvchi ikkinchi fermerning mulkchilik huquqlari joriy 
etilgunga qadar va undan keyingi nafliligini taqqoslaylik. 

---

51 
Mulkchilik huquqlari o’rnatilgunga qadar ikkinchi fermer, agar u podasini 
birinchi yaylovga olib borsa, 2 R
1 
+ 8 (1- R
1
) = 8-6R
1 
ga, agar u podasini ikkinchi 
yaylovga olib borsa, 4 R
1 
+ 1 (1- R
1
) = 3R
1 
+ 1 ga ega bo’ladi. So’ngra, ikkinchi 
fermer tomonidan birinchi yaylovning tanlanishi ehtimolini hisobga olgan holda, R
1
, 
EU = R
2
(8-6R
2
) (3R
1
+1) ga, oddiy holatda R
1 
= R
2 
=1/2 ga ega bo’lamiz, bu EU = 
3,75 ni beradi. Mulkchilik huquqlari o’rnatilganidan keyin esa ikkinchi fermerga 4; 
ya’ni, 4 >3,75 ga teng bo’lgan yutuq kafolatlangan. 
3-misol. OO’Yuga o’qishga kirishda ota-onalar o’zining farzandlarini 
abiturient sifatida “sug’urta qilish” uchun o’z vaqtida abiturientning otasi 
bilan bir maktabda o’qigan dekan o’rinbosari bilan uzoq vaqtdan buyon 
saqlanib kelayotgan aloqadan foydalanishga qaror qilishadi. Bunday xatti-
harakat ko’proq uy xo’jaligining qaysi xiliga xos? 
a) bozor; 
b) o’tish; 
v) buyruqbozlik; 
g) v) yoki b). 
Javob: g), buyruqbozlik iqtisodiyoti doirasida aloqa uy xo’jaligining 
faoliyat 
ko’rsatishida asosiy rolni o’ynadi. Shuning uchun oila 
farovonligining darajasi aynan keng va tabaqalangan aloqalarning mavjudligi 
bilan belgilandi. Ikkinchi tomondan, o’tish iqtisodiyotida aloqalar uy 
xo’jaligining resurslaridan biri bo’lgani holda muhim rol o’ynashda davom 
etmoqda (Rouzning fikriga ko’ra, aloqalar va poralardan foydalanish «resurs 
portfeli»ning oltita qismidan biri sifatida ishtirok etadi).