Besh qadam modeli deganda quyidagi bosqichlarni o’z ichiga olgan ishlar tushuniladi

1.

Besh qadam modeli deganda quyidagi bosqichlarni o’z ichiga olgan ishlar tushuniladi:

1. 
   Shartnomani aniqlash;
   
2. 
   Shartnoma narxini aniqlash
   
3. 
   Shartnoma narxini aniqlash
   
4. 
   Shartnoma narhini bajarisi javobgarligiga taqsimlash
   
5. 
   Bajarish javobgarligi qanoatlantirilganda yoki qanoatlantirilishi bilan tushumni tan olish
   

Shartnoma bo‘yicha aktiv – bu tashkilotning xaridorga yetkazib bergan tovar yoki xizmatlari evaziga olinadigan tovonga bo‘lgan, muayyan muddat o‘tishidan boshqa sabab asosidagi (masalan, tashkilot kelgusida muayyan majburiyatlarni bajarishi) huquqdir.¹
Shartnomani aniqlash jarayoni uchun quyidagilarning barchasi bajarilishi kerak:

• 
  Tomonlar shartnomani tasdiqlagan va bajarish javobgarligini olgan;
  
• 
  Har bir tomonning tovar/xizmatlarga bo‘lgan huquqi aniqlanishi mumkin
  
• 
  Tovar/xizmatlar uchun to‘lov shartlari aniqlanishi mumkin.
  
• 
  Shartnoma tijoriy mohiyatga ega, ya’ni shartnoma natijasida tashkilotning kelgusi pul oqimlari risk, vaqt va qiymat jixatidan o‘zgarishi kutilsa.
  
• 
  Tashkilot tovonni yig‘ib olish ehtimolligi mavjud bo‘lgan.
  

Shartnomani bajarish javobgarligini aniqlash:
Bajarish javobgarligi (BJ) - bu quyidagilardan birini xaridorga o‘tkazish bo‘yicha shartnomadagi va’da:

1. 
   Farqli bo‘lgan tovar yoki xizmat (yoki tovarlar yoki xizmatlar paketi)
   
2. 
   Deyarli bir xil bo‘lgan va xaridorga bir xil tarzda o‘tkaziladigan farqli tovar yoki xizmatlar to‘plami
   

Bajarish javobgarligi yaqqol namoyon bo‘lishi mumkin (Shartnomada ko‘rsatilgan bo‘ladi). Ba’zi xollarda yashirish bo‘lishi mumkin (Tashkilot amaliyoti yoki siyosatidan kelib chiqib).
Agar xaridorga tovar yoki xizmatni o‘tkazish bo‘yicha sharti mavjud bo‘lmasa, bajarish javobgarligi ham yo‘q (masalan, shartnoma tuzish bo‘yicha topshiriqlarni bajarish bajarish javobgarligining paydo bo’lganligini doim ham anglatmaydi).
Shartnomadan kelib chiqib, quyidagilar bajarish javobgarligiga misol bo‘lishi mumkin:

• 
  Tashkilot tomonidan ishlab chiqarilgan maxsulotni sotish (masalan, ishlab chiqarish korxonasi)
  
• 
  Tashkilot tomonidan sotib olingan tovarni sotish (masalan, savdo tashkiloti)
  
• 
  Tashkilot tomonidan sotib olingan xuquqlarni qayta sotish (masalan, biletlarni qayta sotish tashkiloti)
  
• 
  Xaridorga shartnomada kelishilgan vazifalarni bajarish
  
• 
  Agent sifatida xizmatlar ko‘rsatil (topshiriq yoki komissiya shartnomasi bo‘yicha)
  
• 
  Litsenziya berish
  
• 
  Xaridor uchun aktivlarni qurish, ishlab chiqarish yoki ishlab chiqish
  

Tovar va xizmatlar quyidagi 2 shart bajarilsa, farqli hisoblanadi:²

1. 
   Tovar va xizmatlar farqlana oladigan bo‘lsa, ya’ni xaridor tovar yoki xizmatni aloxida iste’mol qila olsa yoki o‘zidagi boshqa resurslar bilan erkin xolda foydalana olsa;
   
2. 
   Shartnomadagi boshqa tovar yoki xizmatlardan alohida aniqlana oladigan.
   

2.

Xususiy kapital hisobi o’z ichiga bir qancha ko’rsatkichlarni olib, ular quyidagi tartibda tashkil etiladi:

• 
  Ustav kapitali;
  
• 
  Qo’shilgan kapital;
  
• 
  Rezerv kapitali;
  
• 
  Taqsimlanmagan foyda;
  
• 
  Xususiy kapital bilan qoplanmagan zarar.
  

Korxonaning ustav kapitali o’z mablag’lar manbaining asosini tashkil etadi. Ustav kapitali ta’sischilar tomonidan qo’yilgan pay to’lovlarini, aksiyalarining nominal qiymatini o’zida saqlaydi. Uning hisobi esa hukumat qarorlari va ta’sischilarning yig’inida qabul qilingan qarorlar asosida yuritilib boriladi.
Davlat tashkilotlarida ustav kapitali davlat byudjeti tomonidan ajratilgan mulkni ko’rsatadi. Mulkning kelishi vaqtiga esa bu summa ustav kapitalida ko’rsatiladi.
Korxonalar amalda qo’llanilayotgan qonunlarga ko’ra har yili erishgan foydasidan rezervlar tashkil etishlari mumkin. Unga har yili ustavda ko’rsatilgan tartibda mablag’ chegirilib boriladi.
Tashkil etilgan fond esa quyidagi maqsadlar uchun sarflanadi:
1. Ko’rilgan zararlarni qoplash uchun;
2. Korxona hisobot yilida foyda olmagan bo’lsa imtiyozli aksiyalar uchun dividend berish;
3. Boshqa to’lovlarni amalga oshirish uchun.
Taqsimlanmagan foyda - bu korxonaning hisobida turgan sof foydasini ko’rsatadi. U ham xususiy kapital tarkibiga kiruvchi eng asosiy ko’rsatkichlardan sanaladi. Lekin faoliyat yurituvchi korxonalar har safar ham foyda bilan chiqmasligi mumkin. Bu holda uning zarari xususiy kapital bilan qoplanmagan zarar deb yuritiladi. Mazkur ikkala qiymat ham 8710- «Hisobot davridagi taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar)» hamda 8720 – “Jamg’arilgan foyda (qoplanmagan zarar)” schyotlarida yuritilib, ularning farqi ishoralari orqali aniqlanib olinadi.
Moliyaviy tahlilni olib borishda koeffitsiyentlar usuli eng ilg’or metodlardan xisoblanib, bizning o’rganayotgan mavzuimizni ham ularsiz tasavvur etib bo’lmaydi.
Rivojlangan mamlakatlar amaliyotida turli xil moliyaviy koeffitsiyenlar o’rganiladi va ularni shartli ravishda to’rtta katta guruhlarga ajratiladi:

1. 
   Rentabellik koeffitsiyentlari;
   
2. 
   Likvidlik koeffitsiyentlari;
   
3. 
   To’lov qobiliyati koeffitsiyentlari;
   
4. 
   Bozor indikatorlari.
   

Bu ko’rsatkichlar ham o’z tarkibiga bir qancha koeffitsiyentlarni oladi:
Demak, birinchi ko’rsatkich tarkibiga:

• 
  Xususiy kapital rentabelligi;
  
• 
  Korxonaning jami investitsiyalar rentabelligi;
  
• 
  Leveridj;
  
• 
  Sotish rentabelligi.