Bilet №9 Madaniy o’simliklarni vegetativ usulda ko’paytirish va xona o’simliklari

Bilet №9

1. Madaniy o’simliklarni vegetativ usulda ko’paytirish va xona o’simliklari.

Ayrim o‟simliklarning tuginagi va piyoz boshi kesib yoki bo‟laklarga bo‟lib ekiladi.

Madaniy o‟simliklar esa qadim zamonlardan va hozirgacha vegitativ yo‟l bilan

ko‟paytiriladi bu yo‟l orqali o‟simliklarning yangi navlari ko‟paytiriladi.

Vigitativ yo‟l bilan ko‟payish bo‟lmaganda tabiatda o‟simliklar juda kamayib,

hatto yuqolib ketgan bo‟lur edi . Bu ko‟payish orqali dehqonlarimiz va bog‟bonlarimiz

katta ochiq yerlarda, dala va dashlarda hattoki qaqrab yotgan cho‟larda ham o‟z

qo‟lari bilan bo‟gu rog‟larni barpo qilganlar bu insonlar uchun juda kata ahamyatga

ega chunki insonlar o‟ziga kerakli bo‟lgan barcha narsalarni tabiatdagi o‟simlik14

lardan oladi.

3.Payvandlash turlari; iskana, kurtag, parxesh,

Payvadlash deganda, bir o‟simlikning malum qismini ikkinchi o‟simlika

turli usslar bilan o‟rnatish tushuniladi. Bulaarga iskana , kurtak, parxesh payvadlash

kiradi. Iskana payvand asosan erta baxora , daraxtlarda shira harakati yurishidan

oldin fevral oyining oxridan aprel oyigacha qilinadi. Payvanlash uchun olingan

yilik novda maxsus salqin joyga saqlanadi . Pyvand qilish mudati kelishi bilan

qalamchaklar bilan kataroq yoshdagi daraxtlaening shoxlariga o‟rnatiladi. Bu usul

iskana payvad deyiladi . Payvadlardan eng ko‟p tarqalgani kurtag payvantdir

.Payvadlash uchun kesib olinadigan kurtakli qalamcha payvad ust diylidai.

Payvadlash uchun dastlab payvadtag po‟slog‟i o‟tkir pichog‟i bilan t harfi shaklida

kesiladi. Kurtag nshu joyga o‟tkaziladi . buning natijasi 6 -10 kunda bilinadi.

Ko‟p madaniy o‟simliklar parxesh yo‟li bilan ko‟paytiriladi .Masalan tok, atirgu,

atirgul, qoraqat bunda o‟simliklar novdasining malum qismi asosiy poyadan

ajratilmagan holda tuproqa ko‟miladi. Ko‟milgan novda ildiaz hosil qilgandan

keyin asosiy poyadan ajrartiladi.

4.Xona o’simliklari va ahamyati.

Xona o‟simliklari turli maqsadlarda , shu jumladan xush manzara va dorivor

o‟simlik sifatida ko‟proq ekiladi. Xona o‟simliklaridan ayniqsa aloye va

kolonxoye dorivor o‟siklik sifatida keng tarqalgan. Xona o‟simliklari ning

ko‟pchiligi Osiyo ,Afrika va Amerika qitasida joylashgan tropic va subtropik

mamlakatlardan olib kelingan.Masalan; kaktuslar ,fikuslar, palmalar vatanida

daraxt va buta shaklida bo‟lgan.O‟zbekistonda xona o‟simliklaridan 80 dan

ortiq ,160 dan ortiq turkum 300 ga yaqin turni o‟z ichiga oladi.

2. Ochiq joyda ko’p yillik gullarni vegetativ ko’paytirish.

Fidanning sarg'aygan barglari va peduncles kesiladi. Agar ba'zi yashil barglar saqlanib qolsa, ularni tark etish yaxshiroqdir, bu o'simlikni yangi joyda joylashtirishni osonlashtiradi.

Hech shubha yo'qki, sizning ko'p yillik o'simliklaringiz qismlarga bo'lingan holda yangi joyda ildiz otadi, ammo ularning kelajakdagi hajmi tuproqdagi o'g'it miqdoriga bog'liq. Yaxshi yotgan kompost ekish paytida to'g'ridan-to'g'ri chuqurlarga quyilishi mumkin. Agar siz atala, suyuq humat yoki o'tli o'g'itlardan foydalansangiz - ularning barchasida juda ko'p mobil azot mavjud - u holda ular ekish chuquridan ma'lum masofada, uning chetidan 10-20 sm masofada tuproqqa quyilishi kerak. Sug'orish, navbatda turgan qoziqlar (tasodifan maydalagich bilan erga yashirilgan ildizpoyani buzmaslik uchun) - bu butun qo'nish.

Har bir davrda bog'da gullarni gullash mumkin, ammo buning uchun siz ekish uchun to'g'ri vaqtni tanlashingiz kerak. Masalan, avgust oyida ikki yoshli gullarni keyingi yozda gullashlari uchun ekish yaxshidir. Urug'li ko'p qoplarga ular ikki yillik yozadilar, bu esa uni xavfsiz tarzda ekish mumkinligini anglatadi, chunki gullar ko'p - bienallar.

Yangi boshlovchi bog'bonlarga avgust oyida qanday gullar ekilganini bilib, ularni ekish, yangi gul to'shagini yaratish foydali bo'ladi.

Xitoy chinnigullari.  Ham ko'p yillik, ham yillik va ikki yillik chinnigullar turlari mavjud. Chegaralar uchun chinnigullar turlari ayniqsa go'zaldir. Katta ikki tomonlama gullar va serrated barglari bilan eng samarali chinnigullar, ammo ular juda termofil. Shuning uchun, agar siz yashasangiz o‘rta bo‘lak  Rossiya, sovuq gullarga chidamli chegara chinnigullarini katta gullar va baquvvat poyani tanlang. Avgust oyida ekish uchun faqat ikki yillik sovuqqa chidamli chinnigullar mos keladi. Ekish uchun chinnigullar tanlashda, tavsifga e'tibor bering, chunki bog 'chinnigullarining turli xil turlari gullashning turli vaqtlarida, balandliklar va o'lchamlarda gullaydi.

Phlox.Ular diametri 10 sm gacha bo'lgan inflorescences, yumaloq yoki uchli barglari bilan gullarga ega. Yorqin ranglar bilan zamonaviy zamonaviy ixcham navlar ko'proq mashhur. Gullash vaqti phlox turiga bog'liq, agar siz gullash vaqti bilan phlox-ni tanlasangiz, ular bahordan kech kuzgacha bog'ni bezatadi. Agar o'stirish uchun sharoitlar tabiiy sharoitga yaqin bo'lsa, Phloxes bog'da juda yaxshi yashaydi. Kam o'sadigan navlarning balandligi 40 sm, o'rtacha 60 - 90 sm.Shuning uchun turiga qarab, bu ikki yillik gullarni avgustda ekish mumkin. alp tog'i, gul bog'ida va monokultura bog'ida.

Poyasi gul yoki mallowchegara ko'p yillik o'simliklar hisoblanadi. O'sish juda oson, oddiy, bu juda mashhur va devor, to'siqlar va to'siqlar bo'ylab o'stirish uchun yaratilgan. Ular uni panjara bo'ylab yoki gul bog'i fonida ekishadi, chunki bular asosan bog'lash kerak bo'lgan uzun bo'yli navlardir. Mallow juda oddiy va dekorativ guldir.

Bog 'romashka  - dekorativ, uni baland qirlarda, maysazorda guruh ekish uchun, to'siqlar va devor bo'ylab ekish uchun ishlatish moda. Bog 'romashka oddiy emas va siz uni nafaqat avgustda, balki istalgan vaqtda o'simlik gullamay ekib ekishingiz mumkin. Ammo, baribir, avgust oyida bu gullarni ekish yaxshidir, chunki allaqachon qizib ketmagan va o'simliklar yaxshiroq ildiz otadi.

Delphnium.  Agar siz bog'ga ko'k olib kelmoqchi bo'lsangiz, delfiniyalarni ekishingizga ishonch hosil qiling, u haqli ravishda "ko'k gullar qiroli" deb hisoblanadi. Ushbu uzun bo'yli ko'k o'simlik yaxshi yoritilgan joyga, kunduzi engil soyaga ega bo'lishi kerak. O'simlik qurg'oqchilikka bardoshli, namlik va suvning turg'unligini yoqtirmaydi Delfiniyga g'amxo'rlik qilish mineral va organik o'g'itlar bilan o'g'itlashni talab qiladi. Moviy navlardan tashqari, pushti va oq gullarga ega turlar ham mavjud.

Rudbekiya. Ehtimol, bu yoz va kuzning ikkinchi yarmida gullaydigan eng porloq ko'p yillik o'simlik. Gullash juda uzoq. Konusning qora yoki jigarrang yadrosi bo'lgan katta sariq inflorescencesda gullaydi. Rudbekiya ekish har qanday yaxshi quritilgan tuproqda, quyoshli joyda yoki engil qisman soyada mumkin.

Bog 'qo'ng'irog'i  (gul to'shaklari uchun turlar) odatda bienal sifatida o'stiriladi. Panikulyatsion inflorescences yozning boshida paydo bo'ladi, gullash vaqti may - iyul. Bahorda qo'ng'iroqlar otlardan himoya qiladi. Xira gullarni olib tashlash gullashni uzaytiradi. Qisqa qo'ng'iroqlar tosh bog'larida, chegaralarda, ekish joylarida ajoyib ko'rinadi. Yuqori tarqaladigan turlar - mixborderlarning bir qismi sifatida, ularda boshqa gullab-yashnaydigan ko'p yillik o'simliklar (papatyalar, gevşemiş, skabioz, digitalis, makkajo'xori va boshqalar) joylashgan.
3. O‘simliklar geografiyasi, flora, areal haqida tushuncha.

Areal (lot. area – maydon, ma-kon) – o‘simlik yoki hayvonlarning bi-ror turi, turkumi yoki oilasi tarqalgan hudud. Yaxlit (yalpi) A. va ajralgan (bo‘lingan) A. farqlanadi. Agar bir A.dagi o‘simliklarning turlari bir te-kis, o‘z hayotiga qulayroq joylarda ko‘p uchrasa – yaxlit A.; yaxlit A. ikki yoki undan ortiq oblastlarga bo‘linsa – aj-ralgan A. paydo bo‘ladi. Bunda oraliq maydondagi turlarga mansub individlarning bir qismi qirilib ketadi. Turlar bir qancha qit’a, ummonlarni egallasa (mas, g‘alladoshlar oilasi, chumchuqsimonlar, delfinsimonlar tur-kumlari va boshqalar) keng miqyosdagi, kengayuvchi A. hosil bo‘ladi. Keng tarqalgan hayvon va o‘simlik turlari kosmopolit turlar yoki panendemiklar deb ataladi. A. uncha katta bo‘lmasligi ham mumkin. Ayrim o‘simlik turlari (endemiklar) juda che-klangan, tor joylardagina (mas, orolda, g‘orda va boshqalarda) o‘sadi. A. chegarasi doimiy bo‘lishi yoki odam ta’siri bilan o‘zgarishi mumkin. A. doirasida tur individlari barobar taqsimlanmagan bo‘ladi, markazda ko‘proq joylashib, chekkaroqlarida to-bora siyraklasha boradi. Odam faoliyati ta’sirida o‘zgargan A. sun’iy A. (intro-duksiyalangan va iqlimlashtirilgan turlar A.) deyiladi. Mas, 19-asr oxirlarida ancha serhosil Meksika g‘o‘zasi Amerikadan O‘rta Osiyo va Zakavkazega yoki kivi o‘simligi Yangi Zelandiyadan Yevropaga keltirilganidan so‘ng, bu yerlarda ular-613ning sun’iy A. barpo etildi. Tabiatda sochma A., sertarmoq A., tutash A., yondosh A., kengayuvchi A., torayuvchi A., uzilgan A. va boshqa turlari uchraydi.

Flora (yangi lot. fl ora, lot. Flora — gullar va bahor xudosi; lot. fl os — urug , fl oris — gul) — oʻsimliklarning muayyan hududda tarixan tarkib topgan taksonlari majmui. F. muayyan geografik joyga taalluqli boʻlib, uning hozirgi tabiiy sharoiti, oʻtmishi bilan bogʻliq va u yer yuzidagi boshqa F. bilan ozmikoʻpmi munosabatda boʻladi. Bu jihatdan F. muayyan hududdagi oʻsimliklar jamoasidan (oʻsimliklar qoplamidan) farq qiladi. "F." tushunchasi maʼlum hududdagi barcha oʻsimliklar taksonlarini oʻz ichiga oladi. Tuban va boshqa yuksak oʻsimlik turlari majmui, odatda, maʼlum sistematik birliklar bilan belgilanadi (mas, "sporali oʻsimliklar F.si", "suvoʻtlar F.si" va boshqalar). Florasi oʻrganilayotgan material qajmi maʼlum darajada ixtiyoriy boʻlib, tanlangan joyga bogʻliq (mas, Oʻzbekiston F.si, Kavkaz F.si, Zarafshon F.si va h.k.). Har bir F.ni bilish uning tur, turkum oila va boshqalarni aniklashga, yaʼni F. inventarizatsiyasiga asoslangan. Inventarizatsiyaning barcha turlari maʼlum belgilariga koʻra F. elementlariga ajratiladi. Jumladan, geografik elementlar oʻzining geografik tarqalishiga koʻra oʻxshash, genetik elementlar esa geofafik kelib chikishi va joylashish tarixiga koʻra yaqin turlarni birlashtiradi. F. yoshini tahlil kilish uning progressiv (kelib chiqish, joylashish vaqtiga binoan yoshi), konservativ va relikt elementlarni aniklashga imkon beradi. Har qaysi F.ning muhim belgisi uning sistematik strukturasi, yaʼni F. tarkibida turli sistematik guruxdarning birlashishidan iborat.

Biror hududdagi oʻsimliklar sistematik tarkibini yorituvchi yirik asarlar ham, odatda, "F." deb nomlanadi. Koʻpincha F.ga mazkur xududda keng tarqalgan madaniy oʻsimliklar ham kiritiladi, lekin botanika bogʻlari, oranjereyalarda oʻstiriladigan oʻsimliklar kiritilmaydi. Oʻsimliklar tushunchasi oʻrniga F. tushunchasining ishlatilishi notoʻgʻri.