Bioenergetikada biotexnologiyaning
Download 0.85 Mb. Pdf ko'rish
|
1 2
Bog'liq7-Ma`ruza
|
7 - Ma`ruza BIOENERGETIKADA BIOTEXNOLOGIYANING ROLI. Reja 1.Tabiatda qayta tiklanuvchi muqobil energiya manbalari va ulvrning iqtisodiyotda tutgan o‘rni 2.Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish. 3.Mikroorganizmlar asosida biomassalar olish va biomassalardan energiya ishlab chiqarish Yerdagi bircha tirik organizmlar (mikroorganizmlardan boshlab odamlargacha), jumladan, o’simliklar ham energiya bilan ta‘minlanishga asoslangan. Bu energiyaning asosiy va amaliy jihitda yagona manbai quyosh nuri energiyasidir. Organizmlarning energiyadan foydalanish xususiyatlari va hayot faoliyati jarayonida energiya o’zgarishlarni bioenergetika o’rganadi. Ya‘ni u biologik tizimlarda energiyaning qayta o’zgarish jarayonlarini o’rganishga qaratilgan biologik bo’lim hisoblanadi. • Hujayraning energetik jarayonlarini o’rganishga XX asrning 30-yillarida boshlandi(G.Embden, O.Meyrgof, 1933), nafas olish jarayonida fosforlanish (V.A.Engelgard, 1931; V.A. Belitser, G.Kalkar, 1937-1941), ATF va va uning sintezi haqidagi ma`lumotlar berildi. Bunga O.Varburg, A.Lennindjer va P.Mitchell ham o’z hissalarini qo’shdi. • Bioenegetika haqidvgi dastlabki tushunchalar ingliz olimi Albert Sent-Derdi tomonidan umumlashtirilgan edi. U o’zining nafas olish biokimyosi va vitaminologiya sohasidagi tadqiqotlari uchun 1937 yil Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan. Keyingi ishlari muskullar qisqarishining ximizmi va biologik jarayonlarning energetikasi muammolariga bag’ishlangan bo’lib, tirik organizmlardagi biokimyo-fiziologik jarayonlarga alohida e‘tibor qaratdi. 1957 yilda uning “Bioenergetika” kitobi chop etildi. Ammo kitobda biologik jarayonlar energetikasi haqidagi ma‘lumotlar juda tor doirada berilgan bo’lib, ma‘lum bir tizimda izohlanmaydi. A.Sent Derdining asosiy farazi boyicha, tirik organizmlardagi energiya ikki hil bo’lib bir-biridan farq qiladi. Birinchisi, “harakatsiz” valent bog’lar energiyasi, organik moddalar – kimyoviy birikmalar energiyasi. Ikkinchisi, “harakatchan” uzatiladigan, biokimyo jarayonlarda ko’chib o’tadigan energiyadir. Bu energiya elektronlar qo’zg’alishiga va harakatlanishiga asoslangan bo’lib, oqsillar, nuklein kislotalar va tirik organoidlarning boshqa komponentlari tarkibiga kirishi ko’rsatilgan. Hozirgi zamon nazariy-amaliy biokimyo va fiziologiya juda yuqori darajada rivojlangan hamda biologik jarayonlarda energiyaning to’planishi va migratsiyasini juda chuqur tahlil qilishga yo’naltirilgan bo’lib, termodinamika qonunlari yordamida asoslangan tushunchalar bilan chegeralanmaydi. Ayniqsa, molekulyar tuzilish va energiyaning o’zgarishikabi jarayonlarni o’rganishda fizika va kimyoning zamonaviy usullaridan foydalanish katta ahamiyatga ega. Organizmlarning bioenergetika muammolarini, jumladan, kimyoviy enegiyaning ishga aylanish mexanizmlarini o’rganish bu jarayonlarni submolekulyar doirada ko’rib chiqishni talab etadi, bunda kvant fizikasi va kimyo qonunlari kuchga kiradi, ya‘ni bioenergetika biologik vazifalarni hao qilish uchun zamonaviy fizik-kimyoviy usullardan foydalanib ish ko’radi. Bioenergetika sohasidagi barcha tadqiqotlar hayot xodisalariga fizika va kimyo qonunlarini, organizmda energiya o’zgarishlariga esa termodinamikaning asosiy qonunlarini tatbiq qilsa bo’ladi, degan ilmiynuqtai nazarga asoslanadi. 1973 yildagi energetik tanqislik va 1986 yildagi Chernobildagi elektrostansiyada yuz bergan katastrofa butun dunyo davlatlarini energiya ishlab chiqarish siyosatini qayta ko‘rib chiqishga majbur etdi. Bu esa o‘z navbatida qayta tiklanadigan energiya manbalaridan kengroq foydalanish imkoniyatini yaratdi. Noananaviy energiya manbalaridan kengroq foydalanib, atomli ob’ektlarni, ya’ni ekologik jihatdan o‘ta xavfli bo‘lgan turli xil inshoatlar qurilishini qisqartirish borasida dunyo hamjamiyatlari tomonidan ko‘plash kelishuvlar amalga oshirildi. Traditsion energetik texnologiya maxsulidan foydalanish qulay bo‘lganligi bilan ekologik jihatdan bir qancha muammolarni jumladan, atrof muhitning issiqlik, kimyoviy va radiaktiv ifloslanishi kabi katastrofik holatlarni vujudga keltirishi mumkin. • ananaviy energetik zahiralardan oqilona foydalanish va noananaviy energiya manbalaridan foydalanish imkoniyatlarini kengroq tadqiq etish hamda amaliyotga joriy etish dunyo olimlari oldiga yechilishi lozim bo‘lgan dolzarb vazifalardan biri deb qo‘yildi. • Yer sharidagi barcha energiya zahiralari oxir oqibat quyosh faoliyati maxsulotlari bilan bog‘liqdir. Amalda barcha noananaviy energetikalar quyosh energiyasidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki aylanma yo‘llar orqali foydalanishga asoslanadi. • To‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanish usuli–quyosh nurlarini elektr yoki issiqlik energiyasiga aylantirishga asoslaniladi. Quyosh nurlarining geosfera bilan o‘zaro ta’siri natijasida hosil bo‘ladigan kinetik yoki potensial energiyasiga asoslanadi. Asosiy energetik potensiallar shamol energiyasi, daryolar energiyasi, dengiz chayqalishi va to‘lqinlar energiyasi hamda biomassalar energiyasi bilan xarakterlanadi. Ko‘plab rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarda noananaviy energiya manbalaridan foydalanish bo‘yicha davlat dasturlari ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy etilgan. Download 0.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|
1 2