Biologik xilma-xillikni saqlash va ekotizim xizmatlarining iqtisodiy tahlili

Biologik xilma-xillikni saqlash va ekotizim xizmatlarining iqtisodiy tahlili
REJA
1.Bioxilma - xillik tushunchasi va uning atrof - muhit
muhofazasidagi o‘rni
2.Biologik xilma-xillik bo‘yicha milliy strategiya va harakat
rejasi
3.Ekoshaharning shakllanishi tamoyillari va ekoshahar tushunchasi
4.Foydalanilgan adabiyotlar
Bioxilmaxil-xillik yerdagi barcha hayotning xilma-xilligini hayvonlar, o‘simliklar, mikroorganizmlar, ulaming genlari va ekotizimlarini anglatadi. “Bioxilmaxil-xillik” terminida ma’lum bir organism
to‘g‘risida biologik ma’lumot emas, balki biologik dunyoning barcha
qismlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabat o‘z aksini topadi. Ko‘pincha
Bioxilma-xillik uch bosqichda ko‘rib chiqiladi: turlar xilma-xilligi,
ya’ni barcha hayvonlar va o‘simliklar xilma-xilligi, shu jumladan,
qo‘ziqorinlar va mikroorganizmlar; genetik materialning xilma-xilligi;
ekotizimli xilma-xillik ekotizimlar xilma-xilligi (masalan, o‘rmonlar,
tog‘lar, dasht yoki savanna, cho‘llar va boshqalar). Birgalikda bu
darajalar bioxilma-xillikning tarkibiy qismlarini shakllantiradi
Bioxilma-xillik-jamyatning iqtisodiy, ekologik va madaniyestetik ehtiyojlarini qondirishning dolzarb va salohiyatli resursi
hisoblanadi. U bo‘lmasa jamyatning barqaror rivojlanishi mumkin
emas. Biroq, bu ham ilmiy doiralarda tan olingan, dunyo genofond,
biologik turlar va shakllantiradigan ekotizimlar nuqtayi nazaridan
tezlik bilan yanada bir xillashib boryapdi.
Buning sababi inson ta’siri
bo‘lib, avvalambor butun dunyo bo‘ylab ta’minot, ishlab chiqarish,
savdo, qishloq xo‘jaligi va sanoat rivojlanishi, uy-joy qurilishi, aholi
o‘sishning zamonaviy modellaming tez yoyilishi bois, biologik xilmaxillikka inson ta’siri yuksak darajada o‘smoqda. Bioxilma-xillikning
na iqtisodiy na ekotizim ahamyati hali keng ravishda ma’lum emas.
Ayrim hollarda kishilar ekotizimi ichida biologik turlarning o‘zaro
bog‘liqligi va qaysi bir turning yuqolishi boshqasiga ta’siri oqibatini
yetarlicha tasawur qila olmayaptilar. XXI asrga qadam qo‘yilishi
bilan bioxilma-xillikning kamayishini sekinlashtirish va borini saqlab
qolish juda katta muammoga aylanib bormoqda.
Biologik xilma-xillik biosferani shakllantiradi, unda boshqa
biologik turlar bilan birga inson ham istiqomat qiladi va
yashovchanlik va muvaffaqiyat uning holatiga bog‘liq 0 ‘tishmishda
insoniyat faoliyati tabiat jarayonlari miqyosiga taqqoslanganda
unchalik keng emas edi. Hozirgi vaziyat boshqacha bo‘lib insoniyat
XXI asrga yaqinlashgani sari yuz berayotgan iqlimiy o‘zgarishlar,
, cho‘llanish, yer degratsiyasi va boshqa xavflar biz o‘z kelajagimiz
asosiga ham milliy darajada ham jahon miqyosida talofat
yetkazayotganimizni ko‘rsatmoqda Markaziy Osiyo mintaqasining
noto‘g‘ri rivojlanishi oqibatida yuzaga kelgan Orol inqirozi bunday
rivojlanish alohida mintaqalar ham umuman sayyoramiz uchun
unchalik xavfli oqibatlarga olib kelishining yaqqol misolidir
"Ekologik turizm yoki ekoturizm — tabiatni muhofaza qilishni targ'ib qiluvchi, atrof-muhitga "yumshoq" ta'sir ko'rsatadigan, mahalliy aholining faol ijtimoiy-iqtisodiy ishtirokini ta'minlaydigan tabiat va madaniy diqqatga sazovor joylarni o'rganish va zavqlanish uchun buzilmagan tabiiy hududlarga nisbatan atrof-muhitga mas'uliyat bilan sayohat qilish.ushbu faoliyatdan foyda olish. Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi .
"Ekoturizm-bu ekotizimlarning yaxlitligini buzmaydigan va tabiat va tabiiy resurslarni muhofaza qilish mahalliy aholi uchun foydali bo'ladigan iqtisodiy sharoitlarni yaratadigan hududning tabiiy va madaniy-etnografik xususiyatlari to'g'risida tasavvurga ega bo'lish uchun nisbatan buzilmagan tabiatga ega joylarga sayohat qilishni o'z ichiga olgan turizm. WWF .
Ekoshahar mustahkam, ustivor, turg’un shahar - bu atrof-muhitga ta’sir etishini hisobga olib loyihalangan shahardir. Mazkur shaharda yashovchi aholi energiyadan, suv va oziq-ovqat mahsulotlaridan foydalanishni minimallashtiradi, issiqlikning behuda sarflanishiga, havoni karbonad angidrid (CO2) va metan bilan ifloslanishiga va suv obiektlarining ifloslanishiga umuman yo’l qo’yilmaydi. Birinchi marotaba «ekoshahar» atamasini 1987-yilda Richard Register «Sog’lom kelajak uchun shahar qurilishi» kitobida ishlatdi.
Ekoshaharni shakllantirishning asosiy tamoillari quyidagilardan iborat:

• oziq-ovqat mahsulotlarini yetishtirilgan joyidan istemolchigacha bo’lgan masofani qisqartirish uchun turli qishloq xo’jalik strukturalari va yer maydonlarini shaharda (markazda yo shahar atrofida) yaratish;
• yangilanuvchi energiya manbalari: shamol generatorlari, quyosh batareyasi yoki oqova suvlar yaratgan biogazdan foydalanish;
• daraxtlar ekish (soya joylarni tashkil etish) va yuzani rangli yoritish kabi havoni sovutishga bo’lgan ehtiyojni kamaytirishning turli usullarini qo’llash, tabiiy ventelatsia tizimini o’rnatish, shahar maydonini 20%dan kam bo’lmagan qismida suv obiektlari va yashil zonalarni ko’paytirish;

“Shahar–tabiat” tushunchasi o’zaro ta’sir etishi shaharning o’lchamlari va aholining soniga bog’liqdir. Shaharsozlik ekologiyasi muammolarini faol muhokama etish davomida shaharni atrof-muhitga nisbati quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
kichik shahar (50 ming aholigacha)- tabiiy atrof-muhit bilan bir butunlikda;
Ekologik muvozanat, bir tomondan, tabiiy resurslardan foydalanish va shahar muhiti unsurlarining tabiatga zararli tasiri, ikkinchi tomondan-tabiiy tuzilmalarning o’zining mahsuldorligiga bog’liqdir. Shuning uchun ekologik muvozanat talablarini qondiruvchi aholi joylashuvchi tavsifnomasi ko’proq birinchi guruh omillarining ta`siri (resurslardan foydalanish va ishlab chiqarishning zarari) va ikkinchi guruhning o’sib borishi (ekotuzilmalarning mahsuldorligi)ni aniqlaydi. Bu holatda asosiy masala bo’lib, nafaqat ekologik muvozanat parametrlarini aniqlash, balki foydalanish tuzumini mukammallashtirish va tabiiy ekomuhit mahsulotlarini oshirish hisoblanadi.
Atrof-muhitning har bir muammosi o’zining yechimiga ega. Agarda ularning qandaydir kamchiligi bo’lsa, ehtimol afzalligi ham mavjud.
Muammolar qanchalik ko’p bo’lsa, situatsiyani o’zgartirishning shunchalik ko’p qulay imkoniyatlari ham mavjud. Masalan Xitoy ieroglifi ,,krizis’’ni ikki xil tushunish mumkin: xatarli va qulay imkoniyat. Shuning uchun arxitektorlar va shaharsozlar muammoni katta balans, uyg’unlik (garmoniya) va ustivorlikka aylantirishga harakat qilishlari kerak;
“Ustivorlik”–ekoshaharlarni rejalashtirish va qurilishning kalitidir. Ustivor arxitektura va aholi joylashuvining modeli yer bilan undagi mavjudodlarning iste`mol qilish va hosil qilish balansi asosida ishlab chiqiladi. Buning uchun atrof-muhitning barcha tarkibiy elementlarining umrboqiyligini oshirish talab etiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

• Adilova L.A. Landshaft arxitekturasi. O’quv qo’llanma.–T.,2009.
• Axmedov M.K. Ob innovasiyax v sovremennoy arxitekture i gradostraitelstve Uzbekistana.// Materiali mejdunarodnoy konferensii “Sovremennaya arxitektura i innovasii».–T., TAQI, 2012. – S.83–87.
• Akimova T.A. Osnovniye kriterii ekorazvitiya. M., 1994.
• Vergunov A.P., Denisov M.F., Ojegov S.S. Landshaftnoye proyektirovaniye. Uchebnoye posobiye.–M.,1991.
• Garnizonenko T.S. Spravochnik sovremennogo landshaftnogo dizaynera.–Rostov–na–Donu, 2005.
• Zabelina Ye.V. Poisk novih form v landshaftnoy arxitekture.–M., 2005.
• Isamuxammedova D.U., Adilova L.A. Shaharsozlik asoslari va landshaft arxitekturasi (II–qism).–T., 2010.
• Kamilova X.X., Sattarova K.D. Proyektirovaniye mnogofunksionalnogo parka goroda. Uchebnoye posobiye.–T., 2007.
• Kuzmichev I., Pechenisыn V. Ozeleneniye gorodov Uzbekistana.–T., 1979.