Biologiyadan masala va mashqlar yechish

Tayanch so’zlar va iboralar: Ta’lim – tarbiya, o’quvchilar bilish faoliyati, mantiqiy 

fikrlash,  odam  va  uning  salomatligi,  masala,  mashq,  ko‘nikma,  malaka,  nostandart  test, 

nostandart topshiriqlar, hujayra, organoid, oqsil, nuklein kilota, lipid, metobolizm. 

 

1.Ta’lim tarbiya samaradorligini oshirishda masala va mashqlarning о‘rni 

 

Ta‟lim  –  tarbiya  jarayoni  samaradorligini  oshirishning  eng  muhim  omillardan  biri 

o‟quvchilar bilish faoliyati va mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini oshirish hisoblanadi. Ta‟lim 

jarayonida  о„quvchilar  tomonidan  biologik  bilimlarni  egallashlarida  eng  samarali 

usullardan  biri  masalalardan  foydalangan  holda  mavzu  mazmunini  yoritib  berishdir.  

Hozirgi  vaqtda  har  qanday  maktab  o‟qituvchisi  oldida,  shu  jumladan,  biologiya 

o‟qituvchilari  oldida  turgan  muhim  vazifa  o‟quvchilarga  fanlardan  chuqur  bilim  berish 

bilan birga ularning mantiqiy fikrlash, oldin o‟zlashtirgan bilimlarini yangi material bilan 

o‟zaro  bog‟liqligini  sabab  -  oqibatlarini  anglash,  taqqoslash,  umumlashtirish  kabi 

qobiliyatlarini rivojlantirish sanaladi. 

Odam  va  unig  salomatligidan  masala  va  mashqlar  hamda  turli  topshiriqlardan 

foydalanish natijasida:  

  o‟quvchilarning bilish faoliyati faollashadi; 

  fan asoslarini o‟rganishga bo‟lgan qiziqishlari ortadi; 

  o„quvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantiradi;  

  mantiqiy fikrlashlarini rivojlantiradi; 

  o‟quv kursidan olgan bilimlari mustahkamlanadi; 

  biologik jarayonlar va hodisalarning mazmun mohiyati ochib beriladi; 

  avval o‟zlashtirgan bilimlarini yangi vaziyatlarda qo‟llash; 

  fanlararo bog‟lanishlarni amalga oshirish; 

  nazariya va amaliyot uyg‟unligini ta‟minlash imkoniyati yaratiladi.  

Odam  va  uning  salomatligi  kursida  masala  va  mashqlar  juda  katta  ilmi-amaliy 

ahamiyatga  ega  bo„lishiga  qaramasdan,  bu  muammo  nazariy  jihatdan  barcha  biologiya 

o„qituvchilariga manzur bo„ladigan darajada hal qilinmagan. 

Masala  va  mashqning  tatbiq  etishda  o„qituvchi  va  o„quvchi  faoliyatining  turlari 

hamda  o„quvchilar  bilish  faoliyatini  asos  qilib  olish  kerak,  o„quvchilar  bilish  faoliyatini 

harakteri  o„qituvchining  rahbarlik  faoliyatiga  hamda  qaysi  darsda  qanday  masala  yoki 

mashqlardan  foydalanish  usuliga  bog„liqdir.  Masalan,  o„qituvchi  biror  mavzu  bo„yicha 

o„quv  materialini  tushuntiradi  va  video  yoki  proektor  yordamida  shu  mavzuga  oid 

rasmlarni ko„rsatib boradi, o„quvchi o„qituvchi so„zlarini tinglab, idrok etadi va rasmlarni 

ko„zdan  kechiradi.  Agar  o„qituvchishu  mavzu  mazmun  va  mohiyatini  ochib  beradigan 

---

biror masala yoki mashqlarni o„quvchilarga havola etsa, o„quvchilar xotirasida bu mavzu 

mazmun mohiyati uzoq vaqt saqlanib qoladi. 

O„quvchilarning bilish faoliyatiga rahbarlik qilish xarakteri o„qib, bilib olish vaqtida 

masala  va  mashqlarni  tatbiq  etish  o„quvchilar  tafakkuri  va  hatti  –  harakatlaridagi 

mustaqillik hamda faollik darajasini belgilab olishdan iborat. 

Odam va uning salomatligi kursida o„quvchilarga asosan bilimlarni tayyorholda yoki 

yangi  o„zlashtirgan  bilimlarni  tasdiqlovchi  va  aniqlashtiruvchi  dalil  sifatida  olinadigan 

masala va mashqlar o„quvchilarni ancha mustaqil izlanishlarini oshirishga imkon beradi. 

O„quvchilarning  ko„proq  mustaqil  fikr  yuritishga  qaratilgan  masala  va  mashqlar, 

o„quvchilar  tomonidan  kuzatishlar  olib  borishga,  mantiqiy  fikr  yuritishga  va  xulosalar 

chiqarish yo„li bilan o„quvchilar o„zlari yangi bilimlar olishini ko„zda tutiladi. 

Masala va mashqlardan foydalanishda o„quvchilar imkoni boricha ko„proq mustaqil 

faoliyat  ko„rsatsalar,  masala  -  mashqlardan  odam  va  uning  salomatligi  o„quv  fanidagi 

mavzularni atroflicha tushunib olishga ijobiy ta‟sir ko„rsatadi.Har bir masala yoki mashq 

didaktik  maqsadiga  va  o„quv  materialini  mazmunining  xususiyatlariga  qarab 

qo„llaniladigan bo„lsa, ta‟lim va tarbiyaiy ahamiyati yanada yuqori bo„ladi. 

Odam  va  uning  salomatligi  kursida  foydalaniladigan  masala  va  mashqlar  mavzu 

mazmunini ta‟limiy va ta‟sirchanlik ahamiyatini kuchaytiradi. 

Ta‟lim jarayonida qo„llaniladigan har qanday usul yoki pedagogik texnologiyalar ma‟lum 

sharoitlarda  o„quv  –  tarbiya  jihatidan  yaxshi  ta‟sir  ko„rsatishi  mumkin,  lekin  imkoniyati 

bor joyda masala va mashqlardan ko„proq foydalanish juda o„rinli hisoblanadi. 

Odam  va  uning  salomatligidan  foydalaniladigan  masala  va  mashqlar  qo„llash 

usuliga qarab uch guruhga ajaratiladi:  



 

Sinfda barcha o„quvchilar bilan birga ommaviy bajariladigan masala va mashqlar. 



 

O„z  bilimini  odam  va  uning  salomatligi  kursidan  chuqurlashtirish  uchun  harakat 

qilayotgan  va  o„zlashtirish  darajasi  yuqori  bo„lgan  o„quvchilar  bilan  birgalikda 

bajariladigan masala va mashqlar.  



  Biologiya bilan alohida qiziqadigan o„quvchilar bilan sinfdan tashqari mashg„ulotlarda va 

fakul‟tativ  mashg„ulotlarda  individual  ravishda  qo„llanila-digan  murakkab  masala  va 

mashqlardir.