Biologiyani oʻqitishda oʻquvchilarda dunyoqarashini tarbiyalash. Вiologiyani

' Barkamol avlod-Uzbekiston tarakkietining pondevori. «Shark» nashribt-
matbaa konserninikg Bosh taxrnriyati-T.: 1997 45 bet. 
ma’naviy-axlokiy tarbiyalashda o‘kuv faoliyatini ragbatlantirish va asoslash, ijobiy 
xatti-xarakatlarni 
qo‘llab-kuvvatlash, salbiy xolatlarni muxokama kilish, 
o‘kituvchining shaxsiy namunasi va ijobiy xatti-xarakatlarni ko‘rgazmali ko‘rsatish 
mo‘xim rol o‘ynaydi. 
O‘kuvchilarning organik olam va uning ob’ektlarini o‘rganishda, usimliklar, 
xayvonlarning rivojlanishi, ularning xilma-xilligi, hayotini saklab kolish va 
ko‘paytirish uchun kayg‘urishi, gamxo‘rlik kilishi, yordam berishi xakidagi ilmiy 
bilimlar, muayyan ko‘nikma va malakalarni tarkib toptirishga e’tiborini karatishi 
zarur. Tabiat, inson va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarni uyg‘unlashtirishda, Yerda 

---

xayotni saklab qolishda biologik bilimlardan foydalanishning axamiyati, insonning 
tabiatga nisbatan insonparvarlashtirilgan munosabatining roli ko‘rsatib o‘tiladi. 
V atan p ar var l i k tarbiyasi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida uzluksiz ta’lim 
tizimi orkali ijodkor, ijtimoiy faol, ma’naviy boy shaxe shakllanishi nazarda tutilgan. 
Sh axsning bu xususiyatlari o‘quv-bilish, ijtimoiy-foydapi mexnat jarayonida ko‘zga 
tashlanadi. Maktab biologiya o‘kuv fanlari o‘quvchilarda vatanparvarlik tuygusini 
shakllantirishda muxim o‘rin tutadi. 
Biologiyani o‘kitishda o‘kuvchilarni vatanparvarlik ruxida tarbiyalash da 
Respublikamizning go‘zal tabiati, yer osti va usti boyliklari, xalk xo‘jaligini 
rivojlantirishda ko‘lga kiritilgan yutuklar, barkamol shaxeni kamolga yetkazish 
maksadida kabul kilingan «Soglom avlod» Davlat dasturi, soglikni saklash soxasida 
kabul kilingan konunlar, tabiatni muxofaza kilish yuzasidan o‘tkazilayotgan tadbirlar 
bilan tanishtirish muxim axamiyat kasb etadi. Sh uningdek, o‘rta asrlarda yashagan 
ulug allomaparning jaxon sivilizatsiyasiga qo‘shgan xissalari, ularning ma’naviy 
karashlari, xadislar, xikmatli xikoyalardan foydalanish tavsiya etiladi. 
O‘rganilayotgan mavzu mazmuniga boglik xolda tabiatni ilmiy-nazariy, xissiy-
estetik jixatdan o‘rganishni to‘gri yo‘lga ko‘yish - insonning tabiatga nisbatan ongli, 
ma’naviy-axlokiy munosabatlari me’yorlarining asosini tashkil etadigan yuksak 
vatanparlik burchning shakllanishiga zamin tayyorlaydi. 
Ukuvchilarni vatanparvarlik ruxida tarbiyalashning samaradorligi kuyidagilarga 
boglik: 
1. Ukuvchilarning xissiyotiga ta’sir ko‘rsatadigan o‘kuv materiallarini tanlash; 
2. Tanlangan o‘kuv materialining o‘rganilayotgan o‘kuv materiali bilan 
uzviyligini ta’minlash orkali milliy gururni shakllantirish; 
3. O‘kituvchi tomonidan o‘kuv materiallarini extirosli bayon etish; 
4. O‘kuvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini tashkil etish va 
boshkarishda samarali metod va vositalardan foydalanish; 
5. O‘kuvchilarni o‘rganilayotgan mavzu mazmuni bilan boglik xolda kasb 
tanlashga, Vatanning ravnaki va mustakillikning mustaxkam-lanishiga xissa 
ko‘shishga safarbar etish; 
6. Shark ma’naviyati durdonalari. xadnslar, xikmatli hikoyalar va afsonalardan 
foydalanish. 
Vatanparvarlik tarbiyasi ukitishning barcha shakllarida, shu jumladan. sinfdan 
tashkari mashgulotlarida amalga oshirish. bunda vatanni madx etuvchi she’rlar, 
ko‘shiklar. san’at asarlari. ma’naviyat durdonalaridan foydalanish tavsiya etiladi. 
Ekologik tarbiya. «Hozir XXI asr busagasida, fan-texnika tarakkiyoti jadal 
sur’atlar bilan rivojlanib bormokda. Dunyoning jo‘grofiy-siyosiy tuzilishi 
o‘zgarmokda. Bunday sharoitda inson tomonidan biosferaga ko‘rsatilayotgan 
ta’sirini tartibga solish, ijtimoiy tarakkiyot bilan kulam tabiiy muxitni saklab 
kolishning o‘zaro ta’sirini uygunlashtirish, inson va tabiatning o‘zaro 
munosabatlarida muvozanatga erishish muammolari borgan sari dolzarb bo‘lib 

---

kolmokda»1 
Sayyoramizda ekologik muammolar va tanglik yuz berayotgan jarayonda 
o‘kuvchilarning ekologik madaniyatini shakllantirish zarurati kelib chikadi. Ekologik 
madaniyat umumiy madaniyatning muhim tarkibiy kismi sanalib, shaxsning 
ma’naviy xayoti va kundalik xayotida xatgi-xarakat shaklida namoyon bo‘ladigan, 
xayotning va tabiatning bebaxo axamiyatini anglash, ularni asrab avaylash, muxofaza 
kilishda faollik ko‘rsatish kabi 
sifatlarni o‘z ichiga oladi. 
Ushbu madaniyat albatta o‘kuvchilarning ekologik ta’lim va tarbiyasi 
asosida vujudga keladi. Ekologik ta’lim-tarbiyaning asosiy vazifasi ukuvchilarda 
tabiatga nisbatan burch va ma’suliyat, ongli munosabatni tarkib toptirish, sharkona 
odob-axlok me’yorlariga mos xulk-atvorni shakllantirish sanaladi. 
Ukituvchi xar bir darsda, sinfdan tashkari mashg‘ulotlar va ekskursiyalarda 
o‘kuvchilarda ekologik madaniyatni shakllantirish bo‘yicha rejali va muntazam ish 
olib borishi zarur. 
Biologiyani o‘kitishda ekologik masalalar keng kamrovli bo‘lib, xamma ukuv 
fanlarida mujassamlashgan. Ushbu o‘kuv materiallari ukuvchilarning tabiatdagi 
uygunlik, unda sodir bo‘ladigan xodisalar, o‘zgarishlar, ular o‘rtasidagi uzviylik va 
mazkur uzviylikni. o‘zaro boglanishlarni buzib yuborish osonligini tushunishga 
imkon beradi. Masalan, kishlok xo‘jaligi dalalarida zaxarli pestitsid va 
gerbitsidlardan foydalanish, ko‘zlangan natijaga olib kelishi mumkin, lekin bu 
jarayonda dorivor o‘simliklar va foydali xasharotlar xam nobud bo‘ladi. Ularni yegan 
kushlar xam kirilib ketadi. Natijada shu arealdagi ozik zanjiri buzilib ketishi, 
o‘simliklar koplami xam muayyan darajada o‘zgarishlarga uchrashi tayin. 
O‘qituvchi biologiya o‘kuv fanini o‘kitish orkali ekologik tushunchalar' organizm 
va muxitning o‘zaro boglikligi, tabiiy jamoalarning alma1iinuvi, biogeotsenozlar, 
ekologik sistemalarning o‘zgarishi. biosfera. 
insonning ekologik omil ekanligi na x.k. ukuvchilar tomonidan mustaxkam 
o‘zlashtirishlari, ko‘nikma va malakalarni egallashiga erishishi lozim. 
Ukuvchilarda ekologik madanpyatni tarkib toptirishda kuyidagi vazifalar amalga 
oshirilishi lozim: 
Ukuvchilar tomonidan tabiatnnng yaxlitligi. jamiyat va tabiatning o‘zaro 
alokadorligi xakidagi ilmiy bilimlarni o‘zlashtirish, tabiatga nisbatan ongli 
munosabatni tarkib toptirishga asos bo‘ladigan ekologik bilim, ko‘nikma va 
malakalarni egallashga erishish; 
Tabiat va uning tarkibiy kismlarining keng ma’nodagi axamiyatini tushunish, 
tiklanadigan va tiklanmaydigan boyliklarning farkiga yetish; 
Tabiiy boyliklardan tejamkorlik bilan foydalanish, atrof-muxitning tozaligini 
asrash, ko‘kalamzorlashtirish va tabiiy boyliklarni ko‘paytirish uchun amalga 
oshiriladigan tadbirlar, ijtimoiy foydali msxnatda faol ishtirok etish motivlarini 
shakllantirish. 

---

Ekologik taыshm-tarbiyani amalga oshirishda kuyidagi ko‘rsatmalarga amal kilish 
zarur: 
Tabiat va atrof muxitni o‘rgannsh va o‘zlashtirish insonning bilish va amaliy 
faoliyati birligi asosida tashkil etiladi. Shu sababli o‘kituvchi biologiyani o‘kitishda 
tabiatning xar bir tarkibiy kismi, shu jumladan, o‘simliklar, xayvonlarning tuzilishi 
va xayotiy jarayonlari o‘rganilganda o‘kuvchilarga ilmiy bilimlar berish bilan birga, 
mazkur bilimlarni amaliyotga tatbiki xakida xam ma’lumot berishi, xar bir 
organizmga tashki muxitning ko‘rsatadigan ta’siri. organizmlarning yashash 
muxitiga moslashishini tushuntirilishi; 
Insonning jonsiz va jonli tabiatga, o‘simliklar olami va xayvonot dunyosiga 
ko‘rsatgan ijobiy va salbiy ta’sirini yoritish asosida, tabiat, inson va jamiyat 
munosabatlari tushuntirilishi, fan sohalari bo‘yicha to‘plangan ilmiy bilimlar 
integratsiyasi va fanlararo boglanishlar amalga oshirilishi; 
Sayyoramizda vujudga kelgan lokal va global ekologik muammolarni xal etishda 
dunyo xamjamiyati, davlat va nodavlat tashkilotlarining faoliyati. ya’ni ushbu 
ekologik muammolarning xal etilishida davlatlararo umumiy alokadorlik masalalari 
xakida ma’lumot berilishi; 
O‘kuvchilarda ekologik madaniyatni shakllantirish barkamol shaxsni kamolga 
yetkazish borasida olib borilayotgan ta’lim-tarbiyaviy ishlarning asosiy tarkibiy 
kismi ekanligini nazarda tutish zarur. 
E stetik tarbiya. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’lim oluvchilarda boy 
estetik dunyokarashni xosil kilish masalasiga keng e’tibor berilgan. Ma’lumki, 
estetika - guzallik elementlari, sharoitlari va konunlari to‘grisidagi fandir. Estetik 
tarbiya go‘zallik xissi, tuygular, badiiy didni rivojlantirishga karatilgan. 
Estetika mexnatda, ijtimoiy ua shaxsiy xayotda o‘z atrofida go‘zallik barpo 
etishga intilishni vujudga ksltiradi. Go‘zallikni kura bilish, idrok kilish. barpo etish 
va chiroyli ish ko‘rish - tarbiya vazifalaridan biridir. 
Tabiatshunoslik darslarida ukituvchi usimliklarning organlari, gul va mevalar, 
o‘simliklar qoplamini o‘rganishda ularning go‘zapligini yori-tadi. Bunda 
o‘quvchilarning e’tiborini o‘simliklarning tashki go‘zalligiga qaratib, ulardagi 
yashirin go‘zallik hayoti. muxit bilan uygunlashishi, tabiat va inson habtida tutgan 
o‘rnini idrok kilishga o‘rgatadi. 
Ukuvchilarni estetik tarbiyalashda biologiya o‘kuv xonasi, tirik tabiat burchagi, 
maktab tajriba yer maydonlarida vujudga keltirilgan tartib, shinamlik va go‘zallik 
muxim rol o‘ynaydi. O‘kuv xonasidagi o‘simliklar, ko‘rgazma vositalari estetik 
talablarga javob berishi va ma’lum bir mazmunda joylashtirilgan bo‘lishi kerak. 
Estetik tarbiyaning vazifasi: 
O‘kuvchilarni go‘zallikni ko‘rish va idrok kilishga, chiroylini xunukdan 
fark kilishga o‘rgatish, bu bilan estetikani idrok kilish bilan bog‘lash; Tabiatda, 
mexnat jarayonida, o‘z atrofida, shaxsiy va ijtimoiy xayotda 
go‘zallikni o‘rnatish va ximoya kilishga, estetik didni mehnat va turmush madaniyati 

---

bilan bog‘lash; 
Turli hayotiy vaziyatlarda chiroyli ish tutishga, estetikani ma’naviy-axlokiy 
karashlar bilan uyg‘unlashtirishga o‘rgatishdan iborat. 
Biologiyani o‘kitishda estetik tarbiya serkirrali bo‘lib, uni dare, darsdan va 
sinfdan tashkari ishlar va ekskursiyalarda amalga oshirish imkoniyati mavjud. 
I ktisodiy tarbiya. Respublikamiz bozor ikgisodiyotiga o‘tishi, ta’lim-tarbiya 
jarayonida o‘quvchilarga iktisodiy tarbiya berish zaruratini keltirib chiqaradi. 
O‘kuvchilar botanika, zoologiya, umumiy biologiya o‘kuv fanlarida o‘simlik va 
xayvonlarning maxsuldorligi, dalalarning unumdorligini oshirish, tuprok va yerga 
nisbatan munosabatini tubdan o‘zgartirish, olinadigan maxsulotlarni xam mikdor, 
xam sifat jixatdan orttirish masalalari bilan tanishadilar. O‘qituvchi o‘rganilayotgan 
mavzu mazmuniga boglik \olda iktisodiy tarbiyani amalga oshirishi zarur. 
Masalan, «Poyaning eniga o‘sishi» mavzusida daraxt tanalarining qurilish, 
mebelsozlik, kog‘oz tayyorlash sanoati va x.k.da keng mikyosda foydalanishi kayd 
etiladi. O‘kuvchilarda tejamkorlikni vujudga keltirish uchun o‘kituvchi o‘kuvchilar 
e’tiboriga kuyidagi ma’lumotlarni xavola etadi. Bir tonna K0F03 tayyorlash uchun 
50-80 yoshdagi 15-16 ta daraxt tanasi sarf bo‘ladi. Daraxtlarni saklab kolish uchun 
kanday tadbirlarni amalga oshirish zarur deb o‘ylaysiz? degan savolni ko‘yadi. 
O‘quvchilar daraxtzorlarni ko‘paytirish, keraksiz kog‘ozlarni to‘plash va kayta 
ishlashga topshirish zarurligini kayd etadilar. O‘kituvchi 60 kg kog‘oz bitta 
daraxtning, 50t qog‘oz 100 ga yerdagi daraxtzorlarni asrab kolishini aytadi. 
Iktisodiy tarbiya o‘qitishning barcha shakplarida, shu jumladan, sinfdan tashkari 
mashg‘ulotlarida amalga oshirish, bunda vatanimizning ikgisodiyoti va xalk 
xo‘japigining turli tarmoklarini rivojlantirishda biologiya fanining tutgan o‘rniga oid 
ma’lumellardan foydalanish tavsiya etiladi. 
J ismoniy tarbiya - xar tomonlama rivojlangan shaxsni sh akllan; i-rishning 
ajralmas kismi bo‘lib, o‘kuvchilarning ma’naviy-axlokiy, akliy, estetik jixatdan 
uyg‘un rivojlanishini ta’minlaydi. Jismoniy tarbiya o‘kuvchilarning akliy va 
ma’naviy-axlokiy tarbiya bilan uzviy xolda amapga oshirilgandagina kutilgan 
natijalar, jumladan, o‘z salomatligani asrash va mustaxkamlash, xatti-xarakatlarning 
gigienik me’yorlari, xarakat ko‘nikmalarini tarkib toptirish mumkin. Jismoniy tarbiya 
masalasi biologiyani o‘kitish metodikasida inson organizmining tuzilishi, xayotiy 
jarayonlari, rivojlanishi bilan uzviylikda o‘rganish orkali amalga oshiriladi. «Odam 
va uning salomatligi» o‘quv kursida o‘kuvchilar u yoki bu jismoniy 
mashklarning'bajarilishi organlar sistemasi ishiga ta’siri, ' 
sport bilan shugullanishning axamiyati, organizmni chiniqtirish, gigienik 
ko‘nikmalarni xosil kilishning ilmiy asoslari bilan tanishadilar. 
Shuningdek, Vatanimizda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish borasida olib 
borilayotgan tadbirlar, yoshlarning sport bilan shugulla-nishi, sog‘lig‘ining 
mustahkamlanishi uchun yaratilgan sharoitlar kayd etiladi. Jismoniy tarbiyaning 
muxim yo‘nalishi - gigienik ko‘nikmaparni kundalik odatlarga aylantirish, xayotda 
gigienik me’yorlarga amal kilishga ongli munosabat, soglom turmush tarzi 

---

ko‘nikmalarini tarkib toptirish, yoshlikdan sport bilan shug‘ullanishga 
yo‘naltirishdan iborat. Sport bilan shugullangan o‘kuvchilarda iroda va salomatlik 
mustahkamlanishi, anchq maksad sari intilish, kiyinchiliklarni bardosh va chidam 
bilan yengishga kabi ijobiy fazilatlar vujudga kelishi ko‘rsatib o‘tiladi. 
G igienik ta’lim -tarb iya o‘kuvchilarning sog‘liklarini saklash va mustaxkamlash 
shart-sharoitlari va ularni vujudga keltirish xakid?.gi bilimlarga asoslanadi. 
Biologiyani o‘kitishda gigienik tarbiya ass 1Y o‘rinni egallaydi va mavzu 
mazmuniga boglik xolda amalga oshiriladi. 
Masalan, botanikani o‘rganishda o‘simliklarning inson salom atlitga 
ko‘rsatadigan ijobiy ta’siri, ularning atrof-muxitning mussafoligkchi sakpashdagi 
roli yoritiladi. Bakteriyalar bo‘limi o‘rganilganla, bakteriyalarning xilma-xilligi, 
xayotiy faoliyati, tabiatdagi va inson xayotidagi axamiyatini o‘rganish bilan bir 
katorda, parazit bakteriyalar, ular tomonidan keltirib chikariladigan kasalliklar, 
mazkur kasashtiklarni yuktirmaslik chora-tadbirlari xakida ma’lumot beriladi. 
Zoologiyani o‘kitishda xayvonot olamining xilma-xilligi, tabiat za inson 
xayotidagi axamiyatini kayd etish bilan birga, parazit tarzda xayot kechiruvchi 
xayvonlar, ularning rivojlanish sikli, orapiq xo‘jayinlari, kasallik tashuvchi 
organizmlar, kelib chikadigan kasalliklar, ularni yuktirmaslik- yo‘llari xakida 
ma’lumot beriladi. 
Odam va uning salomatligi o‘kuv fanida o‘kuvchilarning o‘z salomatlik-larini 
asrash, shaxsiy gigiena bo‘yicha bilimlari rivojlantiriladi, xar bir organlar sitemasini 
o‘rganish davrida organlar sistemasining ishiga jismoniy tarbiya va sportning ijobiy 
ta’siri, kasalliklarning kelib chikish sabablari va ularning oldini olish va bartaraf 
etish yo‘llari xakida ilmiy tushunchalar beriladi. 
Ch yechnat tarbiyasi. Barkamol shaxsni kamolga yetkazishda mexnat ■arbiyasi 
muxim rol o‘ynaydi. Shu sababli xam uzluksiz ta’lim tizimi ldi 1 ko‘yilgan muxim 
vazifa, fan va texnikaning xozirgi boskichidagi rivoli. davlat va jamiyat extiyojl!ari, 
o‘kuvchilarning kizikishlari, obi 1yatlariga muvofik xolda kasb tanlashga yo‘llash, 
ularda mexnat va o‘kuv ■:yexn; ti ko‘nikmalarini shakllantirishga e’tibor karatish 
zarurligi kurs,: shlgan. Mexnat tarbiyasi o‘kitishning nazariya va amaliyotning uzviy 
: oglg^ligi prinsipini amalga oshirish, o‘kuvchilarda mexnat faoliyatiga nisb.’.tai 
ijobiy motivlar, mexnat vositalari va kurollariga nisbatan ■ChT1K korona 
munosabatni shakllantirish, o‘kuvchilar urtasida o‘zaro 
.amkorlikni vujudga keltirishga zamin tayyorlaydi. 
kuv dasturidan o‘rin olgan mavzular bo‘yicha laboratoriya va amaliy 
manya ■-lotlarni o‘tkazish jarayonida o‘kuvchilarda mikroskop bilan ishlash, 
mikropreparatlar, majmualar tayyorlash, darslik, ko‘rgazma vositalari va 
lrkagma materiallari ustida mustakil ishlash kabi o‘kuv mexnati kunikmalari 
shakllantiriladi. Bu ko‘nikmalar kelgusida o‘kuvchilarning tanlaydngan kasbi 
bo‘yicha mexnat ko‘nikmalariga aylanishi mumkin. 
biologiyani o‘kitishda o‘rganilayotgan mavzu mazmuniga boglik xolda 

---

ukuvchilarda mexnat madaniyati ko‘nikmalarini, jumladan, ko‘rgazmali jixschlar, 
laboratoriya va amaliy mashgulotlarda foydalaniladigan o‘kuv jixszlari va asboblari 
bilan ishlash, ish stoli, biologiya darsligi, daftlrini toza va ozoda saklash, o‘quv 
topshiriklari va uy vazifalarini o‘z akp'la va talab darajasida bajarishga e’tiborni 
karatish lozim. 
iologiyani o‘kitishda o‘kuvchilarni kasbga yo‘llash, mexnat tarbiyasini amalga 
oshirishga imkon beradigan bilim va ko‘nikmaparni kuyidagi guruxlarga ajratish 
mumkin: 
Kishlok xo‘jalik, mikrobiologiya, tabiatni muxofaza kilish, inson mexnati 
faoliyatining ilmiy-nazariy asoslari; 
Ishlab chikarish mexnati samaradorligi, o‘simliklar va xayvonlarning maxs> 
ldorligini oshirishni ta’minlovchi texnika va texnologiyalarning asoslari bilan 
tanishtirish; 
Biologik-'konuniyatlar va umumiy ko‘nikmalardan amaliy faoliyat va turmushda 
foydalanish asoslari bilan tanishtirish. 
Ukuvchilarni mexnat faoliyatiga tayyorlashda kishlok xo‘jaligi mexnati 
kunikmalari muxim axamiyatga ega. Ular jumlasiga tuprokka ishlov berish, 
o‘gitlash, o‘simliklarni sug‘orish, urugni ekishga tayyorlash, ekish, o‘simliklarni 
parvarish kilish, xosilni yigish va saklash, shuningdek, kishlok xo‘japigi 
xayvonlarini bokish, zararkunandalariga karshi kurash. mexnat kurollari bilan ishlash 
kabilarni kiritish mumkin. 
Mexnat tarbiyasini amalga oshirishda ukituvchi ukuvchilarni mexnat faoliyatiga 
psixologik jixatdan tayyorlash, mexnat madaniyatini takomillashtirish, shuningdek, 
o‘quvchilarning uzlashtirgan nazariy iilimlaridan foydalangan xolda akliy va 
jismoniy mexnatni to‘g‘ri 
. ashk:1.p etish ko‘nikmalarini tarkib toptirishga e’tiborni karatishi lozim. 
Mexnat tarbiyasining asosiy vazifalaridan biri barkamol shaxsning asosiy 
fazilatlari bo‘lgan mehnatsevarlikni rivojlantirish sanaladi. jarayonda ukuvchilarning 
ma’naviy-axlokiy, akliy, xissiy-irodaviy, ruxchy, jismoniy jixatdan uyg‘un 
rivojlanishini amalga oshirish maksalkda xalkimizning boy ma’naviy durdonalari 
bo‘lgan xadislar, xikma:li xikoyalar, makollardan foydalanish tavsiya etiladi. 
B aynalm inal tarbiya. Respublikamizda kabul kilingan milliy istiklol 
mafkurasining asosiy goyalaridan biri millatlararo totuvlik xisoblanadi. «Millatlararo 
totuvlik goyasi-umumbashariy kadriyat bo‘lnb, tu'rli xil xalklar birgalikda istikomat 
kiladigan mintaka va davlatlar millim tarakkiyotini belgilaydi, shu joydagi tinchlik 
va barkarorliknpng kafolati bo‘lib xizmat kiladi. Bu - goya bir jamiyatda yashab, 
yagona maksad yo‘lida mexnat kilayotgan turli millat va elatlarga mansub kishilar 
o‘rtasidagi o‘zaro xurmat, do‘stlik va xamjixatlikning ma’naviy asosidir» . «Shu 
bois, bugungi kunda mamlakatimizda yashab kelayotgan millatlarni o‘zaro 
xamjixatlik ruxida tarbiyalash istiklol mafkursining asosiy maksadlaridan biridir. U 
xalkimizga xos bo‘lgan olijanoblik va insonparvarlik fazilatlariga asoslanadi».2 
Millatlaro totuvlik shaxsda mavjud bo‘lgan baynalminal tarbiyagchng natijasida 

---

vujudga keladi. Biologiyani o‘kitishda o‘kuvchilarni baynal­ minal ruxda tarbiyalash 
uchun mavzu mazmuniga boglik xolda biologiya Fchni-niig rivojiga xissa ko‘shgan 
jaxonning yetuk olimlari, ularning xayoti va ijodiy faoliyati, jaxon sivilizatsiyasiga 
buyuk xissa ko‘shgan turli millat vakillari bilan tanishtirish orkali ularga ular 
tomonidan yaratilgan umuminsoniy kadriyatlarga xurmat ruxida tarbiyalash 
maksadga muvofik. 
Baynalminal tarbiya o‘kitishning barcha shakllarida, shu jumladan, sinfdan 
tashkari mashgulotlarda amalga oshirish, bunda biologiya fanining rivojiga xissa 
ko‘shgan jaxonning yetuk olimlari, ularning xayoti va ijodiy faoliyatiga bagishlangan 
kechalar tashkil etish va o‘tkazish tavsiya etiladi 
Biologiyani o‘kitish samaradorligi ta’lim va tarbiyaning uzviylignni amalga 
oshirilishiga boglik. Mazkur masalalar biologiyani o‘kigish metodikasida aloxida 
o‘rganilishi, ta’lim-tarbiya jarayonining bark.tyul shaxsni shakllantirishda tutgan 
o‘rnini ko‘rsatish bilan izoxlanadi, lekin o‘kitish jarayonida bu masalalar bir-biri 
bilan uzviy, uygunlashtirilgan xolda amalga oshiriladi. 
Biologiyani o‘kitishda ta’lim va tarbiyaning uzviyligini amllga oshirish uchun 
kuyidagilarni nazarda tutish lozim: 
Ukuvchilarda ilmiy dunyokarashni shakllantirish shaxsning rivojdini-shnda 
muxim axamiyat kasb etadi. Ilmiy dunyokarashni shakllantirish o‘kurchi-dar 
tomonidan fan asoslarini chukur o‘rganishi bilan uzviy bogla: , an. Ilmiy 
dunyokarash - barcha ta’lim-tarbiyaviy jarayonning asosi. 
Mexnat tarbiyasi ukuvchilarni ta’lim va kasbga yo‘naltirish bilan u!viy boglangan. 
Ukuvchilarda mexnat ko‘nikmalarini shakllantirish, mexnat faoliyatiga tayyorlash, 
shaxsning ilmiy-nazariy bilimlarni o‘zlash girganlik darajasi, vatanparvarligi va 
jismoniy rivojlanishi ga asoslanadi. 
Estetik tarbiya ma’naviy-axlokiy, akliy, mexnat, gigienik va jismoniy tarbiya bilan 
uzviy boglik xolda amalga oshiriladi. 
Ukuvchilarning jismoniy rivojlanishini, ularning akliy, ma’naviy-axlokiy, 
ekologik, estetik va gigienik tarbiya bilan uygun xolda vujudga gladn.