Biotik va antropogen omillar. Biomaromlar.(2soat)

o‘simliklarning hayvonlarga ta'sri - bazi bir zaharli o‘simliklar va hashorotxo‘r o‘simliklar misolida ko‘rinadi. Biz tarkibida zaharli moddalar bor bo‘lgan o‘simliklar(zaharli ayiqtovon, kampir chopon, kakra, bangidevona, mingdevona va h.) hamda 00 ga yaqin o‘simliklar(aledrovanda, venerin pashshatutari, nepetens, puzirchatka kabilar) ning hayvonlar bilan oziqlanishi fanga ma'lumligini bilamiz. Bunday o‘simliklar hashorotxo‘r o‘simliklar deyiladi. Ular asosan botqoqlikda o‘sadi. Ta'kidlaganimizdck botqoq yerlarda azotli moddalar kam bo‘lganligi sabali. hashorotxo‘r o‘simliklar bu moddalarga bo‘lgan talabini shu yerda yashaydigan hashorotlar bilan oziqlanish orqali qondiradi. Buning uchun hashorotxo‘r o‘simliklar uzoq evolyutsiya davomida maxsus moslanishlarga (hasharotni tutib hazm qiluvchi) egadir. Ulaming tuklaridan ferment(suyuqlik) lar ajraladi va bu suyuqlik hasharotlami parchalab hazm bo‘lishiga imkon beradi. Undan tashqari ayrim hayvonlar(kana, pashsha, arilar va h) uchun o‘simliklar in qurish uchun ham muhim rol o‘ynaydi.
Hayvonlarning o‘simliklarga ta'siri - ko‘pchilik hayvonlar o‘simliklar bilan oziqlanganda o‘simliklarning spora, urug‘ va mevalanning taqalishiga ta'sir ko‘rsatadi: ba'zi zararkunandalaming esa o‘simliklar hayotiga salbiy ta'siri hammamizga maTum. Masalan: karam kapalagi, g‘o‘za qurti. kartoshka qo‘ng‘izi, meva va sabzavot ekinlari, o‘rmon daraxtlari, donli ekinlaming zararkunandalari ham bunga misoldir.
Hayvonlarning hayvonlarga ta'siri - buni tabiatda yirtqich-o‘Ija o‘rtasidagi munosabatda aniq ko‘rishimiz mumkin. Bunda o‘ljaning dushmandan himoyalanishiga intilishlarini aytish kerak. Bunday himoya aktiv va passiv ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi:
Mikroorganizmlarning o‘simlik va hayvonlarga ta'sirini - bazi kasallik tug‘diruvchi mikroblarning (patogen bakteriyalar, viruslar va parazit zamburug‘lar) o‘simlik va hayvonlarda turli kasalliklarni keltirib chiqarishda ko‘rish mumkin.
o‘simlik, hayvon va mikroorganizmlarning o‘zaro ta'siri - awalo ulaming tuproqda
41

birgalikda yashashida seziladi. Natijada o‘zaro murakkab munosabatlarda bo‘ladilar. Bunday munosabat ozuqa zajiridagi biotik munosabatda yaqqol ko‘rinadi.

Tirik organizmlar birgalikda yashar ekanlar, ulaming o‘zaro turlicha biotik munosabatlari-aloqalari bo‘lishi tabiiydir. Bunday munosabat natijasida ulaming organizm uchun foydali yoki zararli ekanligi haqida xulosa chiqarish mumkin. Biotik munosabatlar biotsenozlar mavzusida keng ravishda amalga oshadi.
Demak, organizmlar orasidagi o‘zaro munosabatlar har ikki organizm uchun foyda keltirsa-mutalistik munosabatlar kelib chiqadi. 2-asosiy savol bo‘yicha o‘qituvchining maqsadi:
Antropogen omilnig ekologik omil xillaridan biri ekanligi haqida tushuncha berish. Uning toifalarii bavon etish.