Biofizika, biologik fizika biologik sistemalarda kechadigan fizik jarayonlar

---

Biofizika
Biofizika, biologik fizika — biologik
sistemalarda kechadigan fizik jarayonlar
va ularga taʼsir kursatadigan har xil fizik
omillarni urganadigan fan. Tadqiq
etiladigan obʼyekt tuzilishi darajasiga
binoan B.ni molekulyar B., hujayra B.si,
murakkab biologik sistemalar B.siga
ajratiladi. Molekulyar B.
makromolekulalar va boshqa muhim
biologik birikmalar tuzilishi va funksional
xususiyatlarini; hujayra B.si hujayra

---

hayotiy faoliyati asosini tashkil etadigan
fizikkimyoviy jarayonlar hamda hujayra
tarkibiga kiradigan struktura elementlari
(ayniqsa membrana strukturasi)ning
ahamiyatini; biologik sistemalar B.si
toʻqima, organizm va tabiiy jamoalarda
sodir boʻladigan biologik jarayonlarning
oʻzaro taʼsiri va boshqarilishini hamda
matematik modellashtirilishini oʻrganadi.
Oʻrganish obʼyekti va metodlariga koʻra B.
molekulyar biol., bioorganik kimyo,
biokimyo fanlariga yaqin boʻlganidan
koʻpincha bu fanlar bilan birga
fizikkimyoviy biol.ga birlashtiriladi.
B. biologik tushunchalarning fizika, fizik
kimyo hamda mat. goyalari va metodlari

---

bilan oʻzaro kirishuvi tufayli vujudga
kelgan. Mexanika qonuniyatlarini
organizmni oʻrganishga (qon aylanishi,
tovush va yorugʻlikni sezish) tatbiq
qilishga urinish birinchi marta 17-asrda
sodir boʻlgan. 18-asr oxirida L. Galvani va
A. Volta tomonidan "hayvon elektri"ning
kashf etilishi fizikkimyoviy hodisalarni
oʻrganishda katta ahamiyatga ega boʻddi.
19-asr va 20-asr boshlarida organizm
energetikasi prinsiplari (Yu. R. Mayer);
koʻrish va eshitish organlari ishlashining
fizik asoslari hamda biologik strukturalar
bilan yorugʻlikning oʻzaro taʼsiri (G.
Gelmgols, K. A. Timiryazev, P. P. Lazarev),
toʻqima va hujayradagi osmotik va
bioelektrik hodisalar (E. DyubuaRaymon,

---

Yu. Bernshteyn, J. Lyob, V. Nernst)
tugʻrisidagi asosiy tushunchalarga asos
solindi. Ochiq biologik sistemalar
termodinamikasi, energetik
jarayonlardagi energiya oʻzgarishlari
hamda membranasi orqali transport
qilinishi va u bilan bogʻliq bioelektrik
hodisalar, muskul qisqarishi va boshqa
harakat shakllari (G. M. Frank),
fotobiologik jarayonlar (A. N. Terenin, A.
A. Krasnovskiy) B.ning rivojlanib
kelayotgan sohalari hisoblanadi. Biologik
sistemalarning uzuzini tashkil qilishi va
boshqarilishi ham xuddi shunday sohalar
qatoriga kiradi.

---

Bunday tadqiqotlar B.ni kibernetika va
xronobiologiya bilan bogʻlaydi.
Oʻzbekistonda B. ga oid tadqiqotlar 20-
asrning 60- yillarida Oʻzbekiston Fanlar
akademiyasi Yadro fizikasi institutida,
Oʻzbekiston milliy universitetining
biokimyo, keyinchalik B. kafedralarida
boshlangan. Asosiy tadqiqotlar
ionlarning faol transporti, membrana
funksiyalarining gormonal regulyatsiyasi,
membrana faol birikmalarining taʼsir
mexanizmini aniqlashga bagʻishlangan.
Tadqiqotlarda Na K—ATFaza ferment
sistemasi barcha hujayralarning
plazmatik membranasi uchun umumiyligi,
buyrak nefronlari fiziologik xususiyatlari

---

transport fermentlari kinetik xususiyatlari
bilan bogʻliqligi aniqlandi (B. O.
Toshmuhamedov, 3. U.
Bekmuhamedova). Membrana B.sining
elektrogenez mexanizmlari; ilon, chayon
va arilar zaharidan ion kanallarini tanlab
utkazuvchi neyrotoksinlar; umurtqalilar va
hasharotlar sinapslari glutamat
neyroreseptorlari oʻrganildi (P. B.
Usmonov), sunʼiy qoʻshqavatli
membranalarni rekonstruksiya qilish
amalga oshirildi (E. M. Mahmudova).
Shuning bilan birga membranalarda oqsil
va lipidlarning oʻzaro taʼsiri (T. F. Oripov),
membrana fermentativ katalizi (M. M.
Rahimov), membranalarning radiatsiya
bilan shikastlanishi (A. Q. Qosimov),

---

mitoxondriyalar ion regulyatsiyasi,
mitoxondriya va butun hujayradagi
bioenergetik jarayonlarning fiziologik
regulyatsiyasi (A. I. Gagelgans, M. X.
Zaynutdinov) oʻrganilgan. Oʻzbekistonda
B.ga oid ilmiy tadqiqotlar Fanlar
akademiyasi Fiziologiya va biofizika
institutida, Oʻzbekiston milliy
universitetining biofizika kafedrasida va
boshqa oliy oʻquv yurtlari kafedralarida
olib boriladi. B.ning koʻp sohalari tibbiyot,
q. x. va atrof muhitni muhofaza qilishda
katta ahamiyatga ega (quyosh nuridan
foydalanish, biofizik metodlar va fizik
taʼsirlarni, mas, ultratovush, lazer nurini
tibbiyotda qoʻllash va boshqalar).

---

Bekjon Toshmuhimedov, Mahmud
Qosimov.
OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-
2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Adabiyotlar

---

Bu sahifa oxirgi marta 3-Sentabr 2022, 17:26 da
tahrir qilingan.
•
Matndan 
CC BY-SA 3.0
litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, (h
ttps://uz.wikipedia.org/w/index.php?title
=Biofizika&action=edit) Vikipediyaga
yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.
"https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Biofizika&oldid=2834466" 
dan olindi

---

boʻlsa).