Bir martalik bloknot usuli

Bir martalik bloknot usuli
Bir martalik bloknot usuli Onetimepad deb ham yuritiladi. Kalit sifatida esa uzunligi juda katta bo‘lgan belgilar ketma-ketligi olinadi.
Masalan, biror yozuvchining asarini olishimiz mumkin. Misol sifatida Pirimqul Qodirovning “Yulduzli tunlar” asarini olamiz. Bunda shifirlanuvchi matn kalitdagi mos belgilar bilan qo‘shiladi va modul olinadi. Modul olinayotgan son tanlanayotgan alfavit uzunligiga teng bo‘lishi shart. Kalitning ishlatilgan qismi o‘chirib tashlanadi. Bu jarayon to shifrlanayotgan matn tamom bo‘lguncha davom ettiriladi. Ushbu Onetimepad usuli shifrni ochishdagi qiyinchiligi bilan (axborotlarni himoyalash borasida) ancha mustahkam shifrlash usuli hisoblangan. Yana bir jihati kalitning uzunligida bo‘lgan.
Misol: K - kalit, M - shifrlanuvchi so‘z yoki matn, m - alfavit uzunligi, C - shifrlangan so‘z yoki matn. Alfavit oldindan kelishuv asosida belgilangan bo‘lishi kerak. Alfavitga turli belgilarni (tire, qo‘shtirnoq, ikki nuqta, vergul) kabi belgilarni ham qo‘shish mumkin. Ushbu biz ko‘rayotgan misolda ingliz alfaviti tanlab olingan. Har bir harf ketma-ket tarzda raqamlangan:

a	b	c	d	e	f	g	h	i	^j	k	l	m	n	o	p	q	r
0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17

s	t	u	v	w	x	y	z
18	19	20	21	22	23	24	25

K= “shifrlangan”, m=26, M=“kompyuter”, C=?

s	h	i	f	r	l	a	n	g	a	n
18	7	8	5	17	11	0	13	6	0	13

k	o	m	p	y	u	t	e	r
10	14	12	15	24	20	19	4	17

Shifrlash: С = (M + K)mod m formuladan foydalaniladi.
C1=(10+18) mod 26 = 2 - c
C₂=(14+7) mod 26 = 21 - v
C₃=(12+8) mod 26 = 20 - u
C₄=(15+5) mod 26 = 20 - u
C5=(24+17) mod 26 = 15 - p
C6= (20+11) mod 26 = 5 - f
C7= (19+0) mod 26 = 19 - t
C8= (4+13) mod 26 = 17 - r
C₉= (17+6) mod 26 = 23 – x

c v u u p f t r x

C =

Shifrlangan so‘z:
Shifrni ochish: M = (С - K)mod m formuladan foydalaniladi.
M₁ = (2-18) mod 26 =10 - k
M₂ = (21-7) mod 26 = 14 - o
M3 = (20-8) mod 26 = 12 - m
M4 = (20-5) mod 26 = 15 - p
M₅ = (15-17) mod 26 = 24 - y
M₆ = (5-11) mod 26 = 20 - u
M₇ = (19-0) mod 26 = 19 - t
M8 = (17-13) mod 26 = 4 – e
M9 = (23-6) mod 26 = 17 - r
M = ” kompyuter” so‘zi paydo bo‘ldi.
Nazorat uchun savollar:

1. 
   Onetimepad usulida kalit nimadan iborat?
   
2. 
   Shifrlanadigan matn harflari qaysi tartib bilan nomerlanadi?
   
3. 
   Shifrlangan matnni ochishda modulda manfiy son chiqsa nima qilinadi?
   
4. 
   Kalit har ikkala tomonda ham bo‘lishi shartmi?
   
5. 
   Kalit foydalanilganda bitta harfga surilib ketsa nima o‘zgaradi?
   
6. 
   Kalitsiz qanday ochish mumkin?
   

Mustaqil ish uchun misollar.
K=bmgn kjkljklpqweygwygfcsbc svctysafascdabvudfhtyhptyojulksnxvfczda
xasawqeswdvgcbdfhvbdhjvbedvafszxaqeweretbcnv:

1. 
   C=vkmnfjjtokyxxwqkgxypfbkjp, M=?
   
2. 
   C=uazydwkmfhfouhwepszlnnkguspqbtatvnurgdn, M=? K=werrtgfbvfgbvfjszdgfhfdvbxvdfidrjmfcgibugtosieewqwswerdswaskxdpf lhptukjkhfmns:
   

1. 
   C=bskwupbsjavrnkzasfaf, M=?
   
2. 
   C=xsidnartyodkjcrteufnb, M=?
   

C=fugtpfouywthmjwia, M=?