Birhad va ko’phadlar mavzu: Birhad va uning standart shakli. Birhadlarni ko’paytirish

BIRHAD VA KO’PHADLAR

1. 
   MAVZU: Birhad va uning standart shakli. Birhadlarni ko’paytirish.
   

• 
  Raqamlar bilan yozilgan ko’paytuvchilar sonli ko’paytuvchilar deyiladi. Misol: 2*7; 526*78
  
• 
  Harflar bilan belgilangan ko’paytuvchilar harfiy ko’paytuvchilar deyiladi. Misol:
  
• 
  Sonli va harfiy ko’paytuvchilar ko’paytmasidan iborat bo’lgan algebraik ifoda birhad deyiladi. Masalan: ; ; .
  
• 
  Birinchi o’rinda turgan faqat bitta son ko’paytuvchidan va har xil asosli harfiy darajalardan tuzilgan birhadni standart shakldagi birhad deyiladi. Misol: ; ; .
  
• 
  Har qanday birhadni standart shaklda yozish mumkin.Buning uchun barcha son ko’paytuvchilarni o’zaro ko’paytirish va ularning ko’paytmasini birinchi o’rinda yozish kerak. So’ngra bir xil harfiy ko’paytuvchilar ko’paytmasini daraja shaklida yozish kerak. Harfiy ko’paytuvchilar ko’pincha, shart bo’lmasa ham, alifbo tartibida joylashtiriladi. Misol:
  
• 
  Birhadning standart shaklida bir xil harf yo’qligini eslatib o’tamiz.
  
• 
  Standart shaklda yozilgan birhadning son ko’paytuvchisini shu birhadning koeffisenti deyiladi. Agar koeffisent 1 ga teng bo’lsa, odatda yozilmaydi. Chunki birga ko’paytirilgan bilan son o’zgarmaydi. Agar (-1) ga teng bo’lsa, u holda ham 1 va qavslar yozilmaydi, faqat << - >> ishorani qoldirish mumkin. Misol: ; .
  
• 
  Birhadlarni ko’paytirish orqali ya’na birhad hosil bo’ladi va uni standart shaklda yozib, soddalashtirish lozim. Misol:
  

Mavzuga doir misollar:

1. 
   So’z orqali aytilgan fikrni algebraik ifoda yordamida yozing.
   a) a va b sonlarni kvadratlarining ko’paytmasini ikklangani yozing.
   b) d va n sonlarni ko’paytmasini uchlanganini toping.
   c) p sonining kubi bilan k sonini ko’paytmasini toping.
   d) a sonining kubi bilan b sonini ko’paytmasini ikkilanganini toping.
   e) a va b sonlarining ko’paytmasining uchlanganini toping.
   f) j va k sonlarining kvaratlari ko’paytmasini toping.
   h) r asrda necha yil mavjud.
   j) k tonna necha kilogram.
   
2. 
   Birhadning son qiymatini toping.
   a) , bunda ;
   b) , bunda ;
   c) , bunda ;
   d) , bunda , , ;
   e) , bunda , .
   f) , bunda , .
   
3.