Biznes moliyasi

Moliyalashtirish manbasi sifatida yevroobligatsiyalarning asosiy afzalliklari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
- jalb qilinadigan mablagʻ miqdorining yuqoriligi (muomalaga chiqarishning oʻrtacha qiymati – 300 million AQSh dollari);
- muomala muddatining uzoqligi (3 yildan – 30 yilgacha);
- foiz stavkalarining juda pastligi (yillik 5%);
- ta’minot va garov boʻyicha talablarning mavjud emasligi;
- xalqaro miqyosda kredit tarixi yuzaga kelishi. Qarz mablagʻlari jalb qilishning mazkur instrumenti kamchiliklari sifatida esa quyidagilarni keltirish mumkin:
- axborotlarni oshkor etish boʻyicha qarz oluvchiga nisbatan jiddiy talablarning mavjudligi;
- yevroobligatsiya muomalaga chiqarish jarayonining yuqori miqdorda xarajatlar talab qilishi;
- jahon miqyosidagi yetakchi reyting agentliklarining biridan kredit reytingi olish zarurati;
- qimmatli qogʻozlarni tayyorlash va joylashtirishning koʻp vaqt talab qilishi (4–6 oy);
- valyuta riskining yuzaga kelishi va boshqalar. Yuqori miqdordagi xarajatlar va koʻp vaqt talab qilishiga qaramasdan 500 million dollarlik yevroobligatsiyani 5 yil muddatga joylashtirish bugungi xalqaro amaliyotda oʻzini oqlamoqda. Bundan tashqari xalqaro bozorlarda IPO oʻtkazish uchun yaxshigina repititsiya vazifasini ham oʻtamoqda.

Kompaniyalar turli manbalardan moliyaviy resurslarni jalb qilish orqali o‘z faoliyatini tashkil etib, keyinchalik mazkur resurslar kompaniya aktivlariga yo‘naltiriladi, ya’ni odatda “real” – binolar va asbob-uskunalarga investitsiya qilinadi. Ba’zi kompaniyalar moliyaviy resurslarini “moliyaviy” aktivlarga yo‘naltiradi, ya’ni boshqa kompaniyalar aksiyalarini sotib oladi yoki korxonalar va jismoniy shaxslarga ssuda taqdim etadi. Investitsiyalash chiquvchi pul oqimlarini (to‘lovlar) taqozo etib, bu keyinchalik keluvchi pul oqimlari (tushumi) ni ta’minlaydi. Tabiiyki, barcha pul oqimlari kirimi [inflows] va chiqimi [outflows] bir vaqtning o‘zida sodir bo‘lmaydi: ular orasidagi vaqt ba’zan qisqa, ba’zan esa uzoq bo‘lishi mumkin. Investitsiya loyihalarining o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, nisbatan ko‘proq dastlabki investitsiyaga yo‘naltirilgan pul oqimlari keyinchalik ko‘proq pul mablag‘lari tushishini ta’minlashga xizmat qiladi.

Kompaniyalar uchun qaysi investitsiya imkoniyatlarini amalga oshirish va qaysilaridan voz kyechish juda muhim hisoblanadi, chunki:
▪ ayrim loyihalar ko‘pincha muhim va qaytmas moliyaviy majburiyatlarni o‘z ichiga oladi;
▪ ular ushbu majburiyatlarni davomiy, ko‘pincha juda uzoq vaqt amalga oshirishni nazarda tutadi.
Investitsiyaviy qaror, albatta, eng muhim hisoblanadi. Yirik xatolar jiddiy oqibatlarga olib keladi va investitsiyaviy qaror qabul qilishni qiyinlashtiradi. Noto‘g‘ri qarorlar, odatda, katta moliyaviy yo‘qotishlarga olib keladi. Ixtiyoriy kompaniya inqirozga yuz tutishi uchun esa bir qancha xatoning o‘zi kifoya.
Bu bosqichda barcha pul oqimlarini aniq prognoz qilish uchun kreditlar va kreditlar bo‘yicha foiz stavkalari kompaniyalar va jismoniy shaxslar uchun bir xil deb qabul qilamiz.
Kompaniyalar tomonidan qabul qilinayotgan investitsiyaviy qarorlarning muhimligini hisobga olib, taxmin qilish mumkinki, menejerlar yuzaga kelayotgan investitsiyaviy imkoniyatlarni baholashning mantiqiy va amaliy protsedurasiga muhtoj sanaladi. Mazkur protsedura aksiyadorlar farovonligini maksimallashtirishga ko‘maklashishi lozim. Shu bilan birga, yakuniy qaror qabul qilishda boshqa maqsadlar ham nazarda tutilishi mumkin.
Biz ikkinchi bobda agar zayomlar va kreditlar, shuningdek, kompaniyalar va xususiy shaxslar uchun foiz stavkalari bir xil bo‘lsa, u holda muayyan vaqt davrida alohida olingan ixtiyoriy aksiyadorlik kompaniyasining xarid imkoniyatini oshiruvchi kompaniya tomonidan amalga oshirilayotgan investitsiyaviy loyiha boshqa har qanday vaqt davrida qolgan aksiyadorlarning xarid qobiliyatini ham
oshirishini ko`rdik. (2-bobning 2.2-misolida uchta aksiyador pullarni turli vaqt davrida sarf qilmoqchi bo‘lganligiga qaramay, X loyihani qabul qilishdan ularning barchasi foyda olganligini eslatib o‘tamiz.)
Shunday qilib, taxmin qilish mumkinki, bizning baholash protseduramiz hozir, bir yil keyin yoki vaqtning boshqa istalgan davrida erishilgan farovonlikka qaratilishi ahamiyatga ega emas. Agar mazkur loyihaning amalga oshirilishi joriy farovonlikni yaxshilasa, unda kelgusidagi farovonlik ham yaxshilanadi; joriy farovonlikni yuqori darajada yaxshilagan protsedura kelgusi farovonlikni ham yuqori darajada yaxshilaydi. O‘z navbatida, loyihani qabul qilish yoki uni rad etish va ularni jozibadorlik jihatiga qarab tartiblashtirish uchun barqarorlik ta’minlangan holatda farovonlikka bo‘lgan ta’sir vaqtning qaysi davriga nisbatan baholanishi ahamiyatga ega emas.
Biz qarorlarni aniq, “joriy” davrda qabul qilishimiz sababli loyihaning joriy farovonlikka bo‘lgan ta’sirini ko‘rib chiqish mantiqliroq ko‘rinadi. Aynan shunday yondashuv amaliyotda qo‘llaniladi.
Joriy xarajatlarimizning har bir funt sterlingi o‘zining qiymati bilan kelgusidagi tushumlarning har bir funt sterlingiga teng bo‘lmaydi. Bu uchta sabab bilan izohlanadi.
• Qo‘ldan boy berilgan foizlar (interest forgone). Agar 1 f. st. 1 yil muddatga aniq investitsiyaga kiritilgan bo‘lsa, unda kompaniya uni boshqa hech qayerga kirita olmaydi; natijada kapitalning muqobil zararlari yuzaga keladi;
• Inflyatsiya. Agar iqtisodiyotda inflyatsiya mavjud bo‘lsa, (inflyatsiya keyingi 50 yil davomida Buyuk Britaniyada va aksariyat boshqa mamlakatlarda yuzaga kelish holatlari kuzatilgan) unda pulning xarid kuchi pasayib ketishi sababli kelasi yili 1 f. st. ga xuddi joriy yildagi hajmda mahsulotni xarid qilib bo‘lmaydi;
• Risk. Bugun to‘langan bir funt sterlingning qiymati keyingi yilda olinishi mo‘ljallangan 1 f. st. qiymatidan ancha yuqori turadi. Biz daromad olishimizga qancha ishonmaylik baribir 100% unga erishishga ko‘zimiz yetmaydi. Ko‘p holatlarda kelgusi mablag‘larga nisbatan noaniqlik darajasi yuqori bo‘ladi.
Dastlabki uchta sabablarga ya’ni “qo‘ldan boy berilgan foizlar”ga batafsil to‘xtaymiz. Inflyatsiya va risk bilan bog‘liq masalalarni esa keyingi bobda ko‘rib chiqamiz. Bu yerda shu narsani qayd qilish kerakki, xatto inflyatsiya sodir bo‘lmaganda, ham va investitsiyalar risksiz deb hisoblanganda ham, bugungi funt sterling faqat yo‘qotilgan foizlar tufayligina ertangi funt sterlingga muqobil bo‘la olmaydi.