Biznes turlari va ularni tanlash mezonlari

Tovar birjasi – tovar namunalari haridor tomonidan oldindan ko’zdan kechirilmagan va tovarlarni minimal partiyasi belgilangan ulgurji tovar bozorining turi. Tovar birjasida o’zaro kelishilgan va rioya qilingan qoidalar asosida savdo operatsiyalarini amalga oshirish uchun tijorat vositalari va ularning xizmatchilari o’z xohishlari bilan birlashadi. Ushbu birjaning maqsadi erkin raqobatning boshqarish mexanizmini tashkil qilish va shu orqali talab va taklifni hisobga olgan holda haqiqiy bozor narxlarini aniqlashdir. Tovar birjasi standartlar bo’yicha sotiladigan tovarlar (don, ko’mir, metall, neft, yog’och)ning doimo faoliyat ko’rsatuvchi ulgurji savdo bozoridir. Shunga o’xshash birjalar barcha iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Misol sifatida London (rangli metall), Liverpul (paxta), Singapur (kauchuk) va boshqa tovar birjalarini ko’rsatish mumkin.
Tovar birjalarida tovar egalari bilan oddiy savdo qilishdan tashqari fyucher bitimlari ham tuziladi. Bu bitim bo’yicha kontraktda ko’rsatilgan tovar uchun to’lovni ma’lum vaqtdan keyin amalga oshirish mumkin. Tovar birjalari quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi:

• 
  savdo bitimlarni tuzishga vositachilik xizmati ko’rsatadi;
  
• 
  tovar savdosini tartibga soladi, savdo jarayonlarini boshqaradi va savdo mojarolarini hal qiladi;
  
• 
  narxlar to’g’risida, shuningdek ishlab chiqarish va narxlarga ta’sir qiluvchi turli omillar haqida axborotlar yig’adi va e’lon qiladi.
  

Tovar birjalari aylanmasining aksariyat qismi bor tovarlar (kassa bitimlari) bilan emas, balki kelajakdaagi tovar yoki tovar etkazib berish bitimi asosida (vaqtli bitim) amalga oshiriladi. Tovar birjalari ochiq yoki yopiq shaklda bo’ladi. Yopiq birjalardagi savdoda faqat brokerlar – sotuvchi va haridor o’rtasidagi vositachilar ishtirok etadi. Ochiq birja-larda esa xohlagan kishi ishtirok etishi mumkin. Tovar bir­jalari birja operatsiyalari mazmuniga ko’ra real tovar bir­jalari va fyuchers tovar birjalariga bo’linadi.
Tijorat tadbirkorligi yuqori daromad keltiradi. Agar butun dunyoda ishlab chiqarish faoliyati ikkalasini ham ta'minlaydi qoidaga ko'ra, korxona rentabelligining 10-12% dan ko'p emas, tijorat - 20-30% va ko'pincha undan ham ko'proq.
Ushbu turdagi biznesning risklari quyidagilarni o'z ichiga oladi uning bozor sharoitlariga yuqori darajada bog'liqligi. Samarali tijorat tadbirkorligi xarid narxlarini belgilash bo'yicha muzokaralar olib borishning nozik jihatlarini bilishni, hamkorlar va iste'molchilar ishonchini qozonish qobiliyatini, jamiyat ehtiyojlaridagi o'zgarishlarni oldindan aytib berish ko'nikmalarini talab qiladi. Shu sababli, tijorat savdosida xodimlarni tanlash bilan bog'liq xavflar juda yuqori.
Ushbu turdagi biznes bilan shug'ullanuvchi tadbirkorlar, biznes infratuzilmasining rivojlanish darajasiga bog'liq. Butun dunyoda biznesning ushbu sohasida ko'plab kichik va o'rta firmalar mavjud va natijada bu biznesda davlat tomonidan tartibga solish pastroq va yashirin biznesning katta ulushi mavjud.
Sotish hajmiga ko'ra, ulgurji va chakana savdo o'rtasida farqlanadi savdo shakllari.