Bob. Marketing va uni rivojlanishining asosiy

Yillar	Konsepsiya	Yetakchi g oya	Asosiy xatt- harakat
Bosh maqsad
1860- 1920- yil	Ishlab chiqarish konsepsiyasi	Nimani ishlab chiqara olsam, shuni ishlab chiqaraman	Tannarx, ish unumdorligi	Ishlab chiqarishni takomillashtirish, sotuv hajmining о sishi, foydani maksimallashtirish
1920- 1930- yil	Tovar konsepsiyasi	Sifatli mahsulotlar- ning ishlab chiqarilishi	Tovar sistemasi	Tovaming iste mol xususiyatlarini takomillashtirish
1930- 1950-yil	Sotuv konsepsiyasi	Sotuv tarmoqlarini rivojlantirish, sotuv kanallarini ко paytirish	Sotuv sistemasi	Tijorat ishlarini intensivlash, sotuvni rag batlantirish, harakatini j adallash
1950- 1980- yil	An anaviy marketing konsepsiyasi	Xaridorga kerak narsani ishlab chiqarish	Marketing miks kompleksi, iste molchini о rganish	Maqsadli bozorlarda iste mol ehtiyojlarini qondirish
1980- 1995- yil	Ijtimoiy etik marketing konsepsiyasi	Jamiyat talablariga zid kelmagan iste molchiga kerak vazarar yetkazmaydigan mahsulotni ishlab chiqarish	Marketing miks kompleksi, ijtimoiy va ekologiya muhitini himoya qilgan holda tovar va xizmatlar ishlab chiqarish	Maqsadli bozor segmentlarini inson ehtiyojlarini, moddiy energetik va boshqa resurslami, atrof- muhitni himoya qilgan holda qondirish
1995 yil­dan Toki hozirga qadar	0 zaro ta sir marketingi konsepsiyasi	Iste molchilami va biznes hamkorlami qoniqtiradigan mahsulot va xizmat turlarini ishlab chiqarish	Muvofiqlash- tirish integratsiya, tarmoqli tahlil, marketing miks (4P) kompleksi	Iste molchilaming talablarini qondirish, hamkorlar va davlat manfaatlarini tijorat va notijorat jarayonlarida о zaro ta sirini muvofiqlashtirish

Bozordagi talab va taklif orasidagi nisbatning о zgarishi bozor munosabatlari uchun xarakterli bo lib, firmalaming tovar ishlab chiqarishdan sotish, so ngra esa xaridorga va jamiyatga yetkazishgacha bo lgan faoliyatning boshqaruvida urg u berilishining aralashib ket- ganligi bilan kuzatilar edi. XX asr davomida marketingning boshqa boshqaruv konsepsiyalari paydo bo ldi.
Marketing konsepsiyasi bu bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish va sotish faoliyatini boshqarish haqidagi ilmiy asoslangan tasawurlar tizimidir.

1. 
   Ishlab chiqarishni mukammallashtirish konsepsiyasi. Bozor rivojlanishining boshlang ich bosqichida (AQSh va G arbiy Yevropa mamlakatlari uchun о tgan asming 20 40 yillari) tovarga bo lgan talab taklifdan ortadi, tovar tanqisligi yuz beradi, xaridorlar tovar qidirib, о zaro raqobatlashadilar, ishlab chiqaruvchi sotuvchilar mustahkam pozitsiyani egallaydilar (sotuvchilar bozori). Bunday sharoitlarda tadbikorlaming kuchi ishlab chiqarishni rivojlantirishga (ratsionalizat- siyasiga), juda bo lmaganda, bunday bozor munosabatlarida uncha qiyin bo lmagan savdoga yo naltiriladi, potensial iste molchilami jalb etish esa hozircha ulaming e tiboridan chetda qoladi. Shuning uchun bu davr manketingning passiv davri, deb ataladi. Bu yerda gap ishlab chiqarish yoki tovarga yo nalganlik haqida ketmoqda.
   

Ishlab chiqarishni mukammallashtirish konsepsiyasi bilan mos holda xaridorlar keng tarqalgan va narxlari uncha qimmat bo lmagan tovarlarga intiladilar, deb hisoblanadi, binobarin, boshqaruvga doir о z kuchlarini ishlab chiqarishni mukammallashtirishga qaratishlari zarur. Bu konsepsiya ikki vaziyatga to g ri keladi. Birinchisida tovarga bo lgan talab taklifdan ortib ketadi. Bunday hollarda rahbariyat ishlab chiqarishni oshirish yo llarini izlashi kerak bo ladi. Ikkinchisi tovar tannarxi о ta yuqori va uni pasaytirish zarur, buning uchun esa mahsuldorlikni oshirishga to g ri keladi.
Ishlab chiqarishni mukammallashtirish konsepsiyasi mavjud assortimentdagi ishlab chiqarish hajmini oshirishga yo naltirilgan. Bu dastlabki konsepsiya hozirgi kunda ham qo llaniladi. Firmaning asosiy e tibori mahsulot hajmini ко paytirishga qaratilgan bo lib, bozor tor assortimentdagi tovarlarga to yinadi. Bunday sharoitda iste molchi о z talabini bozor taklifiga qarab shakllantiradi. Bu konsepsiya asosan quyidagi hollarda qo llaniladi:

• 
  Real va potensial iste molchilaming ко pchiligi cheklangan sotib olish qobiliyatiga ega bo Isa.
  
• 
  Ma lum tovarga talab taklifdan yuqori bo Isa, bunday holda о rinbosar tovar bo lmagani uchun xaridor bor tovami sotib olishga majbur.
  
• 
  Agarda mahsulot tannarxi yuqori bo Isa, ко p hajmda ishlab chiqarish tannarxni birmuncha kamayishiga olib keladi, korxona ma lum bir tovari bilan bozorda о z ulushini egallaydi.
  

Bu konsepsiyaning asosiy maqsadi ishlab chiqarish bo lib, aynan shu tovarga talab yuqori, taklif esa kam bo lgan vaqtda uni sotish muammo emas.
Rejali iqtisodiyot davrida ко proq shu konsepsiya ishlatilgan, lekin juda katta seriyalarda tor assortimentda mahsulotlar iste molchilaming bunday tovarlarga nisbatan talabini pasayishiga va tovarlaming peshtaxtalarda turib qolishiga sabab bo ldi. Shunday bo lishiga qaramasdan, bu konsepsiya о z vaqtida Genri Fordning avtomobil zavodida juda katta daromad keltirdi. U katta hajmda ommaviy avto- mobillar seriyasini ishlab chiqarib avtomobil sanoatini rivojlantirdi. Uning qora rangdagi о rta hoi amerikalikning hamyoniga to g ri keladigan avtomobillarini 1908 1927-yillarda T-modeli nomi ostida chiqarib shu yillarda 15 mln.dan ortiq avtomobil sotilishiga erishdi. Katta partiyalarda shu modeldagi avtomobillami chiqarib ommaviy iste molchilami shakllantirdi. Qora rang о sha vaqtda eng arzon va tez quruvchi bo yoq bo lgani uchun G.Ford shu rangdan foydalanib, mahsulot tannarxini pasayishiga erishgan va katta daromad ко rgan. О z mahsulotlarini har xil qilish haqidagi takliflarga G.Ford hazil qilib, mijozlarga xohlagan rangdagi avtomobilni berish mumkin, faqat bitta shart bilan: u qora bo ladi, degan gapi uchun sal bo lmasa tuzoqqa tushay dedi, chunki raqobatchilari yangi boshqaruv konsepsiyasini о zlashtirib, avtomobillaming turli modelini taklif qila boshladilar. Keyinchalik ishlab chiqarishni takomillashtirish konsepsiyasi qo llanilib, unda tovarlaming yangi modellari, texnologiyalari, assortimentlari yaratilishiga katta e tibor qaratildi.

2.