Bob. Propargil guruhi (uch bog') bo'lgan organik birikmalarning sintezi, kimyoviy xossalari va biologik faolligi

§ 1.2 Uch bog'li birikmalardagi kimyoviy o'zgarishlar
Yangi N-propargil-TGX hosilalarini yuqori mahsuldorlikda sintez qilish natijasida N-propargilaminni formaldegid (37% metanol) va N-vinilformamid bilan yumshoq sharoitda Manniks reaksiya mexanizmi yordamida reaksiyaga kiritish natijasida mahsulot olingan. Bu usul 1,2,3,4-TGX (tetragidroxinolin) hosilalarini oson tayyorlashga zamin yaratdi [38; bet. e1274-e1280].
Quyidagi sxema bo'yicha tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, CuCl katalizatori ostida propargil spirti [3-metilpentin-3-ol-bisamin I-CuCl 1:3:0,05 mol nisbatda] 6 soat davomida argon atmosferasida bilan o'tkazilgan reaksiyada 6-(dimetilamino)-3-metilgeks-4-in-3-ol yuqori hosilda olindi. Reaksiyada erituvchilar sifatida DMSO, etanol va toluol ishlatilgan. Toluol erituvchi sifatida ishlatilganda mahsulot unumi 92% ni tashkil etdi [39; 161-167-betlar].

Rus olimlari tomonidan yaratilgan usul akril yoki vinil galogenidlarini alkinlash uchun qulay usul edi. Bu propargil spirtlaridan birlamchi alkadiionlar yoki 2-metilbut-3-in-oldan uchinchi darajali spirtlarni tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etdi [40; 2235–2238-betlar].

O. E. Ziyadullaev, G. Otamuhamedova va boshqalar baʼzi siklik ketonlarning fenilatsetilenlar bilan nukleofil bogʻlanish reaksiyalarini oʻrgandilar, bu reaksiyalarda turli murakkab katalizatorlardan foydalanildi. Reaksiyada murakkab katalizatorlarning roli va mexanizmi asoslab berilgan. Natijada ular tegishli spirtlarni yuqori hosilda olishga erishdilar [41; 13-19, 42-betlar; 201-202, 43-betlar; 61-69, 44-betlar; 84-90, 45-betlar; 30-36, 46-betlar; 325 b., 47; B. 58-65].

Bir qator qozog‘istonlik olimlar 1-etinil-1-aminosiklogeksan (I) ning N-almashtirilgan hosilalarini olishga muvaffaq bo‘lishdi. Bu mexanizm yordamida almashtirilgan hosila olish uchun uning -bromoasetofenon va propargil bromid bilan 1:1 nisbatda alkillanish reaksiyasi asetonda xona haroratida K₂CO₃ ishtirokida olib borildi va reaksiyaning borishi YuQX tomonidan tekshirildi. Olingan mahsulotning hosildorligi 84% ni tashkil etdi. Olingan moddaning tuzilishi IQ va YaMR spektroskopiyasi yordamida aniqlandi [48; 1809-1814].

D.Sidonie boshchiligida bir qator olimlar birinchi navbatda tegishli fenollarni xona haroratida kaliy va DMF erituvchida qizdirib, keyin xona haroratida tetragidrofuranda dikobalt oktakarbonil bilan ishlov berish orqali geksakarbonil dikobaltning propargil efirlarini oldilar [49; 28–37-betlar].
Sidra Hassan va uning shogirdlari samarali CAL-B katalizatori haqida xabar berishdi. Propargilamidlarni sintez qilish uchun geteroarillangan propargilamidlar aminoliz bilan almashtirilgan -geteroatomik metilkarboksilatlarning aminoliz bosqichi orqali olingan. CAL-B ning propargilamin va yodobenzol metil efiri bilan aminolizi natijasida hosil bo'lgan propargilamid birikmasi 3-fenilpropargilamid hosilalarini ishlab chiqarishga qodir. [50;1571-1576 yy;]
Fenilasetilen va propargil spirtini o'z ichiga olgan xitozan biometrik Pd-Ni(Co)-Ch/Al2O3(SiO2) kompozitlari Songoshira reaksiyasi uchun yuqori faol katalizatorlar ekanligi aniqlandi. Mualliflar reaksiyani 1 mol % Pd-Ni(Co)-Ch/Al2O3(SiO2) ishtirokida asos sifatida K₂CO₃ yordamida amalga oshirdilar. (0,01 mol.% Pd) [142-148-betlar].

Quyidagi reaksiya sxemasida tarkibida alifatik yoki aromatik guruhlar bo'lgan propargil efirlarining polimerlanish reaksiyalari Rh katalizatorlari yordamida o'rganildi. Reaksiya jarayoniga monomer konsentratsiyasi, polimerlanish harorati va erituvchilarning ta’siri o‘rganildi. Olingan polimerlarning tuzilishi IQ va YaMR spektroskopiya usullari bilan isbotlangan [52; 463–472-betlar].

2015 yilda Li-Jie Cheng va uning hamkasblari kompleks qaytaruvchi katalizatorlar yordamida terminal alkinlarni birlamchi alkil triftalatlar bilan gidroalkillashdi va tegishli alken hosilalarini olishdi [53; 1-31 b.]