"Бофанда" (собиқ трикотаж фабрикаси базасида) корхонаси Жанубий Кореянинг
BUDJET TASHKILOTLARIDA MOLIYAVIY HISOBOTLAR
Download 51.32 Kb. Pdf ko'rish
|
306-Article Text-377-1-10-20230602
|
BUDJET TASHKILOTLARIDA MOLIYAVIY HISOBOTLAR NAZORATINING XUSUSIYATLARI Artikov Kurbonazar Amanovich - Toshkent moliya instituti mustaqil izlanuvchisi Budjet tashkilotlarining moliyaviy hisobotlarini tekshirishda quyidagi shartlarga to’liq amal qilinganligiga e’tibor qaratiladi: - hisobot davridagi barcha operatsiyalar hamda pul mablag’lari, asosiy vositalar, moddiy qimmatliklarning inventarizatsiya qilinishi va hisob-kitoblar natijalarining to’liq aks ettirilishi; - analitik hisob ma’lumotlarining hisobot davrining birinchi sanasiga sintetik hisob yuritish hisobvaraqlari bo’yicha aylanmalar va qoldiqlarga bir xil bo’lishi, shuningdek moliyaviy hisobotlar ma’lumotlarining sintetik va analitik hisob ma’lumotlariga mosligi; - moliyaviy hisobotlardagi tegishli yozuvlarni qayd etish uchun belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan birlamchi hujjatlardan foydalanish. Ushbu asosiy shartlarga rioya qilinmagan holda tuzilgan moliyaviy hisobotlar noto’g’ri tuzilgan deb hisoblanadi. 43 Tashkilotlar jamlanma moliyaviy hisobotlarni o’zlari ko’rib chiqqan tasarrufidagi quyi tashkilotlarning moliyaviy hisobotlari hamda o’zining xarajatlar smetasi bo’yicha moliyaviy hisobotlari asosida tuzilgan bo’lishi kerak. Moliyaviy hisobotlar, qoida tariqasida, o’sib boruvchi tartibda bitta o’n xonali sonda ming so’m hisobida tuzilishi lozim. Moliyaviy hisobotlarni tekshirishda ko’rsatkichlari manfiy qoldiq bilan chiqqan (manfiy qoldiqqa ega bo’lgan), ya’ni ushbu ko’rsatkichlar “minus” belgi bilan aks ettirilgan holatlarning sabablari tahlil qilinishi kerak. Faqat me’yoriy-huquqiy hujjatlar talablarini buzmagan holda manfiy qoldiqqa ega bo’lish mumkmn. Moliyaviy hisobotni tuzishda ayrim hatoliklarga yo’l qo’yilmoqda. Eng ko’p tarqalgan hatolardan biri bu yillik buxgalteriya hisobotini tuzish oldidan aktivlar va majburiyatlarni inventarizatsiyadan o’tkazishdir. Unga ko’p tashkilotlarda jiddiy e’tibor bermaydilar. Inventarizatsiya o’tkazish talablari №19 “Inventarizatsiyani tashkil etish va o’tkazish” nomli BHMSda qayd etilgan. Bu talablar asosiy vositalar, materiallar, pul mablag’larining saqlanishini va hisob- kitoblarning aniqligini ta’minlab beradi. Debitorlik va kreditorlik qarzlarini muddatining o’tib ketganligini ham inventarizatsiya natijalariga ko’ra aniqlanadi. Buning uchun korxonalar o’rtasida qoldiqlar ko’rsatilgan holda solishtiruv dalolatnomalarini tuzish va muddati o’tgan qarzlarni belgilangan tartibda hisobdan chiqarish kerak. Umidsiz debitorlik va kreditorlik qarzlarining ro’yxati tuzilib, uni inventarizatsiya komissiyasiga beriladi. Komissiya tomonidan xulosa tuzilib, korxona rahbariga taqdim etilgach hisobdan chiqarishga buyruq chiqarilishi mumkin. Inventarizatsiya jarayonida sanoqdan o’tkazilayotgan tovar-moddiy zaxiralari va asosiy vositalarning saqlanish holatlari, ishlab chiqarilgan muddatlari va zavod tomonidan berilgan raqamlariga e’tibor qaratish zarur. Bundan tashqari TMZning sanoqli zaxirasiga ega bo’lgan korxonalarda ularning buzilishi, qiymatining tushishi va ma’naviy eskirishi holatlari ham inventarizatsiya natijasida aniqlanadi. Bunday TMZlarni hisobdan chiqarish uchun ham yuqorida qayd etilgan kabi inventarizatsiya komissiyasi ma’lumotlari asosida hisobdan chiqarishning aniq sabablari keltirilgan dalolatnoma tuziladi. Yaroqli TMZlar esa sotishning sof qiymatiga qadar arzonlashtirilishi kerak. Tekshirish jarayonida qonunchilikka muvofiq budjet tashkilotlari balans moddalari inventarizatsiyadan o’tkazgan bo’lishlari shart. Balans moddalari inventarizatsiyasining asosiy maqsadi quyidagilardan iborat: - asosiy vositalar, kapital qo’yilmalar, moddiy boyliklar, pul mablag’lari va qat’iy hisobda turuvchi blankalari va boshqa aktivlarning haqiqatda mavjudligini buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga taqqoslash yo’li bilan aniqlash, shuningdek moddiy boyliklar va pul mablag’larining saqlanishini nazorat qilish; - qonunchilikda belgilangan tartibga muvofiq belgilangan normativdan yuqori bo’lgan va foydalanilmayotgan moddiy boyliklarni aniqlash; - moddiy boyliklar hamda pul mablag’larini saqlash qoidalari va shartlariga rioya qilish; - balansda hisobga olingan moddiy boyliklar, kassalardagi, banklarning depozit hisob raqamlaridagi, shuningdek O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining G’aznachiligi va uning hududiy bo’linmalaridagi (keyingi o’rinlarda G’aznachilik bo’linmalari deb yuritiladi) shaxsiy hisobvaraqlardagi pul mablag’lari, hisob-kitoblar va balansning boshqa moddalari qiymatining haqiqiyligini tekshirish. Budjet tashkilotlarida moliyaviy hisobotlarning to’g’ri tuzilganligini tekshirishda quyidagi hisobot shakllari alohida o’rganiladi: 1. Balans (1-shakl). Balansni tuzishdan oldin barcha mavjud memorial orderlar bilan rasmiylashtirilgan buxgalteriya provodkalarini dastlabki hujjatlarga muvofiq holda to’g’ri tuzilganligi hamda “Bosh-jurnal kitobi” (308- shakl)ga to’g’ri yozilganligi, subschyotlar bo’yicha oylik aylanmalar va hisobot davri oxiriga “Bosh-jurnal kitobi” (308-shakl) bo’yicha qoldiqlar to’g’ri hisoblanganligi tekshirib chiqiladi. 44 Tekshirish davomida debitor va kreditor qarzlarni hisobga oluvchi subschyotlarda debitorlar va kreditorlar summalari o’zaro hisobga olmaganligi aniqlanadi. Mavjud debitorlar balansning aktiv qismida, kreditorlik qarz esa, passiv qismida ko’rsatilishi kerak. Debitorlik va kreditorlik qarzlari haqidagi ma’lumotlarni to’g’ri aks ettirilganligi, Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risidagi yo’riqnoma (ro’yxat raqami 2169, 2010 yil 22 dekabr) asosida tekshiriladi. Tekshirishda “yil boshiga” ustuni bo’yicha ko’rsatkichlar o’tgan hisobot yili balansining “yil (chorak) oxiriga” ustuni bo’yicha ko’rsatkichlar bilan solishtiriladi.Ular aynan bir xil holda ko’chirilishi kerak. Agarda, tashkilot hisobot yilining 1 yanvaridan keyin tashkil topgan bo’lsa, u holda balansning ushbu “Yil boshiga” ustuni to’ldirilmaydi. Tekshirish davomida balansning aktiv qismidagi “Yil (chorak) oxiriga” ustuni bo’yicha moddalarning to’g’ri aks ettirilganligi aniqlanadi va quyidagi holatlarga e’tibor qaratiladi: - “1-§. Asosiy vositalar va boshqa uzok muddatli nomoliyaviy aktivlar” paragrafining “Asosiy vositalar: Boshlang’ich (qayta tiklash) qiymati” qatorida tashkilotlarning hisobot davri oxiriga mavjud barcha asosiy vositalari, shu jumladan, ijaraga berilganlari ham dastlabki (tiklanish) qiymati bo’yicha aks ettirilganligi; - Qayta baholash natijalari bo’yicha aniqlangan asosiy vositalarning tiklanish qiymati yillik va choraklik balanslarda “Yil boshiga” ustunida kasr chizig’i bilan (maxrajida) aks ettirilganligi; - “Eskirish summasi” qatorida asosiy vositalarning balans tuzilgan hisobot davri oxiriga hisoblangan eskirish summasi to’g’ri aks ettirilganligi; - “2-§. Noishlab chiqarish aktivlari” qatorida ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lmagan kapital xarajatlar, jumladan, erni obodonlashtirish bo’yicha xarajatlar (040-subschyot) to’g’ri aks ettirilganligi; - “3-§. Tovar-moddiy zaxiralar” qatorida hisobot davri oxiriga mavjud bo’lgan tayyor mahsulot, qurilish materiallari, oziq-ovqat mahsulotlari, dori- darmon va yarani boglash vositalari, inventar va xo’jalik jihozlari, yonilg’i, yoqilg’i-moylash materiallari, mashina va asbob-uskunalarning ehtiyot qismlari va boshqa tovar-moddiy zaxiralari qoldiq summalarining to’g’ri ko’rsatilganligi, balansdan tashqari 10 “Foydalanishdagi inventar va xo’jalik jihozlari” va 12 “Eskirganlarining o’rniga berilgan transport vositalarining ehtiyot qismlari” schyotlarida aks ettirilgan tovar-moddiy zaxiralarning qoldiqlari bundan mustasno; - “4-§. Nomoliyaviy aktivlarga qo’yilmalar” qatorida o’rnatish uchun mo’ljallangan asbob-uskunalar, tugallanmagan qurilish, asosiy vositalarga boshqa xarajatlar, nomoddiy aktivlarga boshqa xarajatlar, tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar va tovar-moddiy zaxiralarga boshqa xarajatlarning summalari «Bosh- jurnal kitobi» (308-shakl) bo’yicha hisobot davrining oxiriga qoldiq summasi bilan solishtirilishi kerak; - “Moliyaviy aktivlar” bo’limida mavjud hisobvaraqlardagi pul mablag’lari, akkreditivlar, kassadagi nakd pul qoldiqlari va boshqa pul mablag’larining, shuningdek g’aznachilik bo’linmalaridagi shaxsiy hisobvaraqlardagi pul mablag’larining qoldiq summalarining to’g’ri aks ettirilganligi. Tekshirish davomida balansning passiv qismidagi “Yil (chorak) oxiriga” ustuni bo’yicha moddalarning to’g’ri aks ettirilganligi aniqlanadi va quyidagi holatlarga e’tibor qaratiladi: - “Kreditorlar” bo’limida yil (chorak) oxiriga barcha hisob-kitoblar bo’yicha qoldiq summalar (kreditorlik qarzlar)ni to’g’ri aks ettirilganligi; - “Moliyaviy natijalar” bo’limida tashkilotning joriy yilga moliyaviy natijalari (300 - 343 qatorlar), shuningdek yakuniy moliyaviy natijalari (350 - 356 qatorlar) har bir daromad (tushum)larning turlari bo’yicha alohida holda to’g’ri aks ettirilganligi. Bunda, joriy yilga moliyaviy natijalar (300 - 343 qatorlar) bo’yicha ko’rsatkichlar yillik balansda aks ettirilmaydi. “Balansdan tashqari schyotlar” bo’limida hisobot davri oxiriga aks ettirilgan balansdan 45 tashqari schyotlar summasi ko’rsatiladi. Ushbu schetlarning qoldiqdari va ularni vujudga kelish holatlari alohida o’rganiladi. Download 51.32 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|