Bola nutqining grаmmаtik to’g’riligini shаkllаntirish

Bola tildan foydalangan holda uning xususiyatlarini o’rganadi, so’zlar va grammatik shakllar orqali u bilan sinovlar o’tkazadi.

Bola tildan foydalangan holda uning xususiyatlarini o’rganadi, so’zlar va grammatik shakllar orqali u bilan sinovlar o’tkazadi.

Bu jarayoda bolalar:

• aks ma'noli so’zlarning (antonimlar: katta-kichik, kuchli-zaif) o’zaro bog’liqligini,
• ma'no jihatidan bir-biriga yaqin so’zlarni (sinonimlar: kuchuk, kuchukcha, olapar),
• so’z yasovchi juftlikdagi so’zlarni (tulkida – tulkicha, kiyikda - kiyikcha) o’zlashtiradilar.
• Ko’p ma'noli nomlar bilan tanishadilar (qizchaning qo’li, qo’g’irchoqning qo’li, o’quvchining qo’li, dazmolning ushlagichi, qutining ushlagichi, kastryulning qulog’i, bolaning oyog’i, stulning oyog’i, gulning oyog’i, qushning oyog’i).

Grammatik mazmunga ega bo’lgan dialogik o’yinlar, mashqlar va muammoli vaziyatlar – bolalar nutqining grammatik jihatdan to’g’riligini, ularning grammatik shakllar sohasidagi qidiruv faolligini rivojlantirishning zarur shartlari hisoblanadi. Bola so’z bilan sinov o’tkazar ekan, to’g’ri shaklni «ushlab ko’rgani» holda jaranglayotgan nutqni tinglaydi, so’zlarni erkin almashtirish, grammatik o’xshashliklarni aniqlash, shakl va so’z yasash qoidalarini yaratishni o’rganadi.

• Grammatik mazmunga ega bo’lgan dialogik o’yinlar, mashqlar va muammoli vaziyatlar – bolalar nutqining grammatik jihatdan to’g’riligini, ularning grammatik shakllar sohasidagi qidiruv faolligini rivojlantirishning zarur shartlari hisoblanadi. Bola so’z bilan sinov o’tkazar ekan, to’g’ri shaklni «ushlab ko’rgani» holda jaranglayotgan nutqni tinglaydi, so’zlarni erkin almashtirish, grammatik o’xshashliklarni aniqlash, shakl va so’z yasash qoidalarini yaratishni o’rganadi.
• Muammoli nutqiy vaziyatlarda («yozma nutq» vaziyati, bunda bola hikoyani aytib turadi, katta yoshli odam esa yozib oladilar),
• birgalikda to’qish vaziyatida, bunda katta yoshli gapni boshlaydi, bola esa nihoyasiga yеtkazadi;
• «Jonli so’z» o’yinida gap tuzilmasini modеllashtirish jarayonida bolalar turli tarkibdagi gaplarni tuzishni, nutqni erkin ravishda tuzatishni o’rganadilar.