Bolalar jismoniy tarbiya nazaryasi va texnologiyalari

 
 
 
 
 
 
 
 

---

5- Mavzu: Jismoniy tarbiya vazifalari va vositalari. 
Mavzu rejasi: 
1.Bolalar jismoniy tarbiyasining vazifalari 
2.Jismoniy tarbiya vositalarining umumiy tasnifi haqida bilim berish.
Maktab yoshigacha bolalar jismoniy tarbiyasida tabiatning sog'lomlashtirish 
kuchlari, gigienik omillar va jismoniy mashqlar katta axamiyatga ega. 
Yuqoridagilarni taosiridan tashqari bolaning kunlik harakat faoliyati (xar kunlik 
harakati, rasm olish, har xil o'yinlar, musiqa, jismoniy mexnat) shunday 
rejalashtirilsinki, 
bularning 
xammasi 
uning 
rivojlanishiga 
imkoniyat 
yaratsin.Maktabgacha yoshdagi bolalarda xamma organ va sistema-larni va 
jarayonlarni ishga solib, chidamlilik sifatini rivojlantirish maqsadga muvofiqdir. 
Yurush, yugurish, suzish va velosipedda yurishdek mashqlarni me‘yorini barobarga 
ortirilsa bu sifat rivojlanadi. Bu o'z navbatida shug'ullanuvchi yoshini hisobga olishni 
unutmaslik lozimligini taqazo etadi. 
Bu yoshda tayanch harakat apparati egiluvchan bo'ladi. uni qobiliyatini 
susaytirmaslik uchun jismoniy mashqlarni yoshiga to'g'ri keladiganlarini barchasidan 
yaxshi foydalanish darkor. 
Maktabgacha yoshdagilar jismoniy tarbiyasining shakllari 
Mamlakatimizda maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiyasi davlat va jamoat 
muassasalarida olib boriladi. Davlat muassasalarida - yaslilar, bolalar bog'chalari; 
jamoat muassasalarida - mahkamalar, korxonalar, shaxsiy pulli yasli va bog'chalar 
tarzida maktabgach yoshdagi bolalar muassasalari sifatida uyushtirilmoqda. Jismoniy 
tarbiya asosan davlat mu -assasalarida amalga oshiriladi.Davlat muassasalarida 
jismoniy tarbiya. Bolalar bog'chasi va yaslidagi jismoniy tarbiya jarayoniga mudir 
raxbarlik qiladi. Jismoniy tarbiya ishini tarbiyachi olib boradi. Tarbiyachi 
mashg'ulotlarni musiqachi, shifokor bilan rejalashtiradi. Shifokor tarbiyachiga 
jismoniy mashqlarni tanlashga, uni me‘yorini aniqlashga yordam beradi.Yasli va 
bog'chalarda jismoniy tarbiya jarayonini amalga oshirish uchun o'quv tipidagi 
mashg'ulotlar ertalabki gimnastika, fizkultura daqiqalari, chiniqtiruvchi muolajalar, 
harakatli o'yinlar ekskursiyalar, sayohatlar, bayramlar, yakkama-yakka va mustaqil 
mashg'ulotlar tarzida uyushtiriladi. Bulardan tashqari musiqa darslarida ham jismoniy 
tarbiyani vazifalarini xal qiladigan jismoniy mashqlar, o'ynlar va raqslardan vosita 
tarzida foydalaniladi. 
O'quv tipidagi jismoniy mashqlar bilan shug'ullanish mashg'ulotlari bolalarni 
harakatga o'rgatishda asosiy rol o'ynaydi. Bu mashg'ulotlar yasli va bog'chalarining 
hamma guruxlarida o'tkaziladi. 1 yoshgacha bo'lgan bolalarda har bir bola bilan 
alohida, ayrim jismoniy mashqlar uqalash bilan qo'shib olib boriladi. 1-3 yoshgacha 
bo'lgan bolalardan, yoshi katta guruhlarda haftada 3 marotabadan, 3-7 yoshgacha 
bo'lganlarda haftada 1 marta o'tkaziladi. Yoshi katta bo'lgan sari mashg'ulotlarning 
davomiyligi 10-45 daqiqagacha oshirilib borilaveradi. Mashg'ulotlar 4 qismdan - 
tashkiliy, tayyorlov, asosiy, yakunlov, qismlariga bo'lib olib boriladi va ularning har 

---

birida o'zlarining aniq vazifalari xal qilinadi. Jismoniy mashqlar osonlashtirilib, 
harakatli va syujetli o'yinlar ("O'rmonga sayohat" va boshqa) shakllarida olib 
boriladi. Tarbiyachi oldin jismoniy mashqlarni tanlab, so'ngra unga syujet tanlaydi. 
Yurish, yugurish, to'siqlardan oshish, suzish va ochiq havoda bo'lishi kerak bo'lgan 
vaqt hisobiga o'tkaziladi. 
Ertalabki gimnastika yasli va bog'chalarda ertalabki ovqatlanishdan oldin, 
bolalar uylarida esa uyqudan turibla o'tkaziladi. Yaslilarda 2 yoshgacha bo'lganlarda 
ertalabki gimnastika individual yoki 5-10 kishiga bo'lingan guruhlarda, yoshi 
kattalarda esa bolalarning barchasi bilan birgalikda umumiy o'tkaziladi. Ertalabki 
gimnastika xilma-xil yurish, yugurish va turli xil mashqlar bajarish hamda sakrash 
bilan tugallanadi. Ayrim hollarda mashq syujetiga, ritmiga moslashtirilgan qo'shiqlar 
bilan o'tkaziladi. 
Tizimli o'tkazilgan jismoniy mashqlar asosan bolalarni kuchini, egiluvchanligini 
mustahkamlaydi, nafas olish, qon aylanish va yurak tomir tizimi ishlarini, 
organlardagi modda almashinuvi jarayonini yaxshilaydi. Bundan tashqari ertalabki 
gimnastika uyushgan holda yaxshi kayfiyat bilan boshlansa, har kungi bajarilgan 
jismoniy mashqlarning ta‘sir kuchi qomatni tutish va jismoniy mashqlarning 
sog'liqqa foydasi haqidagi dastlabki elementar bilimlarni shakllanishiga olib 
keladi.Kichik yoshdagilarda jismoniy mashqlar kimlarga yoki nimalargadir taqlid 
qilish va hayotda uchraydigan syujetlarni o'z ichiga olishi kerak. Mashqlar 3 dan 6 
gacha, yoshi ulg'aygan sari 8 tagacha bir kompleks, bir xaftaga mo'ljallab tuziladi va 
3-4 kundan so'ng qiyinlashtiriladi, 7-12 daqiqa davomida o'tkaziladi. 6-7 
yoshdagilarga esa maktab dasturi materialiga yaqin bo'lgan jismoniy mashqlar tavsiya 
qilinadi. Jismoniy mashq-lar dozasini uni bajarilish og'irligiga qarab belgilanadi. 
Yelka va bo'yin muskullari mashqlari 6-12 marta, qorin va bel muskullari uchun 
mashqlari 4-8 marta takrorlanadi. 
Chiniqtiruvchi muolajalar yasli va bog'chalardagi kundalik va xayotiy sharitdagi 
chiniqtirishlardan tashqari bolalar bilan maxsus xavo quyosh vannalari, suvda 
cho'miltirish orqali chiniqtirishlar kiritiladi. Bulardan tashqari ayrim proseduralar 
borki ular jismoniy mashqlar bilan qo'shib olib borilgandagina effekt beradi.Jismoniy 
tarbiya daqiqalari rasm mashg'ulotlarida, plastilin bilan ishlash paytida hisob, nutqni 
rivojlantirish mashg'ulotlari davomida o'tkaziladi. Bu mashg'ulot uchun 2-3 ta 
jismoniy mashq tanlanib, ular o'rnidan turgan, o'tirgan holda bajariladi. 
O'yinlar ertalab soat 1000-1200 larda va tushlikdan so'ng o'tkaziladi. Uni 
maqsadi bolalarda bizga ma‘lum bo'lgan jismoniy sifatlarini rivojlantirishdir. 
Harakatli o'yin-larni tanlashda bolalarning jismoniy tayyorgarligi, maydon va undagi 
sharoitga eotibor beriladi. Tarbiyachi o'yinni tanlab olgandan so'ng uni qo'llash 
usuliyatini puxta o'ylab, so'ngra o'tkazadi. Bola uchun notanish o'yinlarni o'ynatish 
ancha qiyin-chiliklarga sabab bo'ladi. katta yoshdagilarga esa mustaqil vazifalar 
beriladi. O'yinlar 7-15 daqiqagacha davom etadi va 5-7 marotaba qaytariladi. Sayohat 
haftada 1-2 marotaba, 2 yoshgacha bo'lganlarda esa, 1-2 marotaba uyushtiriladi. Unda 
oldindan boradigan joy, mashg'ulot ssenariysi tuzilib sharoiti hisobga olinishi va 

---

lozim bo'lgan jihozlar tayyorlanadi. Yoshiga qarab sayohat muddati 20 minutda 1,5 
soatgacha davom etkazish mumkin. Jismoniy madaniyat bayramlari bayram kunlari 
(yangi yil, Navro'z, Mustaqillik, Konstitutsiya va boshqa kunlar)ga bag'ishlab yoki 
bog'chadan maktabga kuzatish, bitiruv kechasi va boshqalar tarzida o'tkaziladi. Har 
xil o'yinlar, raqslar, musiqa bilan bajariladigan jismoniy mashqlar bayram dasturi 
ssenariy-siga kiritilishi mumkin.Jismoniy mashqlar bilan individual shug'ullanish 
mashg'ulotlari tibbiy xodim yordamida bolalar jismoniy tayyorgarligini hisobga olgan 
xolda o'tkaziladi. Bu mashg'ulotlarda tana tuzi-lishida nuqsoni borlar yoki surunkali 
xamda, yurak tomir tizimida kasali borlarni shug'ullanishi uchun qulay imkoniyatlar 
bor. Uni davom etish muddati kasallarni jismoniy tayyorgarligi darajasiga bog'liq.
Mashg'ulotlar davomida shifokor maslahati asosiy rolni o'ynaydi. 
Jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug'ullanish mashg'ulotlari bolalarga o'zlari 
yaxshi ko'rgan jismoniy mashqlar bilan mashg'ul bo'lish imkoniyatini beradi. Buning 
uchun tarbiyachi ularga jihozlangan gimnastika shaxarchasi yoki maxsus bolalar 
maydonchasidek, suzish xavzasi, sport jihozlari va anjomlarini tayyorlab 
qo'ygan.Mashg'ulot paytida tarbiyachi bolalarga rollarni ajratib qo'yishi lozim bo'lgan 
samarani beradi.Yasli va bolalar bog'chasida umumiy ish rejasi tuzilib unda jismoniy 
tarbiya tadbirlari belgilanadi. Bu bo'limda jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi 
yoritiladi va uni bajarilishi uchun aniq vazifalar belgilanadi. Vazifalar har xil bo'lishi 
mumkin: suzishni o'rgatish, velosiped, samokat, roliklik konkida yurishni o'rgatish va 
boshqalar. Buning uchun tarbiyachilar oldindan maslahatlashib, basseyn to'ldiriladi 
yoki sayohat manzili tanlanadi. Tarbiyachi dasturni kvartal, oylar va haftalarga bo'lib 
reja tuzadi va o'sha reja asosida jismoniy tarbiya jarayonini borishini boshqaradi. 
Rejelashtirishda bolalarning jismoniy tayyorgarligi e‘tiborga olinishi shart. Yasli va 
bog'chada yiliga 3-4 marta jismoniy tayyorgarligini o'sishini tizimli hisob-kitob 
ishlari olib boriladi va jismoniy sifatlarini rivojlanishini nazorati yo'lga qo'yiladi. Ana 
shunga asoslanib tarbiyachi maktabga yo'llanma olgan bola haqida hisobot yozadi.