Bolalar jismoniy tarbiya nazaryasi va texnologiyalari

Ilmiy tadqiqot jarayonida tajribalar o'tkazish 
Ilmiy tekshirishning bu metodi tekshiruvchining o'zi tomonidan uyushtirilib 
eksperimentda tadqiqotchining o'zi aktiv aralashuvi orqali olib boriladi. Bu metodda 
tekshiralayotgan jarayonni maxsus sharoitda yoki tajribani yana qaytadan takrorlash 
uchun imkoniyat yaratilishi bilan qulay. Uslubiyatning qulay yoki qimmatli tomoni 
ham ana shunda. Salbiy tomoni ham yo'q emas. Jismoniy tarbiya jarayonida olib 
borilayotgan tajribani maxsus sharoitni xisobga olmay yoki sunoiy qaytadan o'sha 
sharoitni yaratishda nazoratdagi masalaga oid bo'lmagan muammolar xam yuzaga 

---

kelishi mumkin. Bu ilmiy tadqiqot usuliyatining salbiy tomonidir. Eksperimentni 
obyektiv o'tkazishning amaliyotida tabiiy, modulli va laboratoriya eksperimentlari 
deb nomlangan eksperiment xillaridan foydala-niladi. 
Tabiiy eksperiment xayotiy sharoitda olib boriladi. Undan tajriba ishtirokchilar 
butunlay bexabar (samaraligi xam shunda) bo'ladilar. Masalan, bir maktabning ikki 
sinfidagi jismoniy tarbiya darslarida dastur materialini o'zlashtirilishi anoanaviy 
o'qitish uslullari bilan, boshqasida esa maxsus tanlangan usuliyatlar bilan olib borilib, 
natijani taqqoslash orqali qaysi sinfda samaradorlik yuqori bo'lganligini aniqlash 
mumkin bo'ladi.Modulli eksperiment metodidan kuzatuvchi xayotda uchray-digan 
oddiy sharoitdan bir oz o'zgargan muxitda tajriba o'tkaziladi. Masalan, muskul 
kuchini o'stirishda sportga yangi kelganlar bilan ish olib borilib, ular haftada uch 
marta, aloxida guruxlarga bo'linib, birinchi guruxi yotgan holatda shtangada mashq 
qilish, ikkinchi guruxi esa o'zining tanasi o?irligidan foydalanib, uchinchi guruxi 
faqat gantel ko'tarish bilan ma‘lum, belgilangan muddat davomida mashq qiladi. Har 
qaysi guruxning moduli alohida (shtanga, gavdasi og‘irligi, gantel) mashqlar faqat 
yelka kamar muskullarining kuchini ortirishga yo'naltirilgan. Eksperimentdan so'ng 
natijalar taqqoslanib samara bergan modul va uning mashqlari, uslubiyati effekti 
e‘lon qilinadi va undan amaliyotda foydalanish tavsiya qilinadi. 
Laboratoriya eksperimentida shug‘ullanuvchilar kundalik xayotiy sharoitda 
amaliyotida kam uchraydigan holatda tajriba o'tkazadi. Masalan, jismoniy 
tayyorgarligi teng ikki gurux olinib, ulardan birining mashg‘uloti laboratoriyada, 
ikkinchisiniki esa oddiy tabiiy sharoitda olib boriladi. Bu tajribaning qulayligi 
tajribaning laboratoriya sharoitida yangitdan takrorlay olish mumkin ekanligidadir. 
Usuliyatni salbiy tomoni tajriba o'tkazuvchining tajribada aynan ishtiroki bo'lib, 
obyektiv bo'lmagan yakuniy xulosalarga xam olib kelishi mumkin.