Boʻlib, unda kamida bitta gidroksil guruhi

efir oksokislotadan olingan birikma boʻlib, unda kamida bitta gidroksil guruhi (−OH) yoki alkoksi guruhi bilan almashtiriladi (−O−), karbosiklik kislota va spirtni almashtirish reaksiyasida boʻlgani kabi, Glitseridlar - glitserinning yog' kislota eferlari bo'lib, ular biologiyada muhim ahamiyatga ega. Lipidlarning asosiy sinfiga hayvonlarning yogʻlari va o'simlik moylarining asosiy qismi hisoblanadi.
Eferlar odatda yoqimli hidga ega, past molekulyar ogʻirlikdagilari odatda xushboʻy moddalar sifatida ishlatiladi va efir moylari feromonlarda mavjud. Ular keng koʻlamli plastmassalar, plastifikatorlar, qatronlar va laklar uchun yuqori sifatli erituvchilar sifatida ishlaydi^[1]. Tijorat bozorida sintetik moylash materiallarining eng katta sinflaridan biri hisoblanadi^[2]. Polyeferlar muhim plastik boʻlib, monomerlarni efer qismlari bilan bogʻlangan. Fosfoeferlar DNK molekulalarining asosini tashkil qiladi. Nitrogliserin kabi nitrat eferlari portlovchi xususiyatlari bilan mashhur.
Nomenklaturasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Efer soʻzini 1848-yilda nemis kimyogari Leopold Gmelin tomonidan kiritilgan^[3], nemischa-Essigather soʻzini qisqarishi sifatida „sirka efirini“ ishlab chiqqan.
IUPAC nomenklaturasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eferlarning nomlari spirt va asosiy kislotadan olingan boʻlib, ikkinchisi organik yoki noorganik boʻlishi mumkin. Eng oddiy karboksilik kislotalardan olingan efirlar odatda anʼanaviy „ arzimas nomlar“ boʻyicha nomlanadi. Masalan format, atsetat, propionat va butirat, IUPAC nomenklaturasi metanoat, etanoat, propanoat va butanoatdan farqli oʻlaroq. Boshqa tomondan, murakkabroq karboksilik kislotalardan olingan eferlar, aksincha, kislota nomidan keyin qoʻshilgan IUPAC nomidan foydalangan holda koʻproq nomlanadi. Masalan, geksil kaprilat nomi bilan ham tanilgan efer oktanoat formulasi quyidagicha CH₃ (CH₂)₆CO₂ (CH₂)₅CH₃.

Alkogoldan olingan (koʻk) karboksilik kislotada. Asil guruhidan (sariq) olingan etil asetat.
Organik eferlarning kimyoviy formulasi odatda RCO₂R’ shaklni oladi, bu yerda R va R' mos ravishda karbosilik kislota va spirtning uglevodorod qismlari. Masalan, butanol va sirka kislotasidan (sistematik ravishda etanoik kislota) olingan butil asetat (tizimli butil etanoat) CH₃CO₂C₄H₉. Muqobil taqdimotlarda keng tarqalgani CH₃COOC₄H₉.
Siklik efirlar organik yoki noorganik kislotadan olinganligidan qatʼi nazar, laktonlar deb ataladi. Organik laktonga misollardan biri γ-valerolaktondir.
Ortoeferlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Organik efirlarning kam uchraydigan sinfi ortoeferlardir, ular quyidagicha RC (OR′)₃ formulaga ega. Trietilortoformat (HC (OC₂H₅)₃), ortoform kislota (HC (OH)₃) va etanol moddalari kiradi.