Boloniya ta’lim tizimi va uning jarayoni asosini nima tashkil etadi? Reja

Boloniya ta’lim tizimi va uning jarayoni asosini nima tashkil etadi?

Reja

1. 
   Boloniya jarayoni
   
2. 
   Yaponiyada baholash tizimining o’ziga xosligi nimada
   
3. 
   Ta’limni moliyalashtirish
   

Boloniya jarayoni - Evropa mamlakatlari orasida oliy ta’limni uyg’unlashtirish jarayonidir. Bu tushunish oson bo’lgan va o’xshash darajalar (malakalar) tizimini yaratishini, ta’limning kredit tizimiga o’tishini, ta’limning sifatini ta’minlashda erkin akademik harakatlanishni va Evropadagi ta’lim hamkorligini o’z ichiga oladi. Qisqa qilib aytganda, bu Evropa mamlakatlarining oliy ta’lim tizimlarini uyg’unlashtirish, har bir kishi uchun teng ravishda ta’limni ta’minlash, intellektual, madaniy, ijtimoiy, ilmiy va texnologik salohiyatni shakllantirish va mustahkamlash, ta’lim sifatini takomillashtirish jarayonidir.Boloniya jarayoni bizdagi mutaxassislarning chet elda qolib ketishini osonlashtiradi degan shubhalarga kelsak, albatta xavf mavjud, chunki agar Evropada o’zbek diplomlari qabul qilinsa (yoki hech bo’lmasa tan olinadigan bo’lsa), bu albatta, bitiruvchilarimizni u erda ish topishlarini osonlashtiradi. Ammo mutaxassislarni chet elga chiqib ketish jarayoni agar mamlakatimizda mavjud bir qator muammolarni hal qilmasak, shunday ham ro’y beraveradi.Masalan, yurtimizdagi ish bilan ta’minlovchi tashkilotlar, shu jumladan, davlat, bitiruvchilarning ish sharoitlarini G’arbdagidek ta’minlab bera olmasalar mutaxassislarimiz Boloniya jarayoniga qo’shilmagan taqdirimizda ham chiqib ketaveradilar. Aksincha Boloniyaga qo’shilish bizga nafaqat mahalliy mutaxassislarning chiqib ketishini qisqartirish, balki xorijliklarni ham ta’lim berish jarayonlariga jalb qilishimizga imkon beradi, bu esa O’zbekiston oliy o’quv yurtlarining raqobatbardoshligini oshiradi.Albatta, Boloniya jarayoni kamchiliklardan xoli emas. Masalan, uch yillik bakalavriat ichida innovasiyalarga qodir tadqiqotchi olimni tayyorlash qiyin. Buni anglagan ba’zi MDH mamlakatlarida fanlar sonini kamaytirish o’rniga, eski darslarni, imtihonlarni qisqa muddatda o’tkazishga harakat qilishadi. Bu esa talabalar va o’qituvchilarda haqli e’tirozlarga sabab bo’ladi.Keyingi muammo Boloniya jarayonida ishtirok etadigan mamlakatlarning hammasi ham etarlicha yuqori sifatli ta’lim xizmatlarini ko’rsata olmaydi, ko’plab talabalar cheklangan mobillik haqida shikoyat qiladilar (boshqa mamlakatga ko’chib o’tishda, talaba odatda bankdagi hisob raqamlarida ma’lum miqdorda pul borligini ko’rsatishlari kerak, bu esa ba’zi davlatlarda qimmat – masalan, Norvegiya uchun yiliga 9,5 ming evro), talabalarning passivligi, yangi qoidalarni talqin qilishda o’zboshimchalik Shunga qaramay, umumlashgan ta’lim tizimiga qo’shilishning afzalliklari ko’proq. Ta’limni ta’minlashda izolyasiyaga yo’l qo’yishdan qochish kerak, bugungi globalizasiya jarayonlariga qo’shilish, jahon hamjamiyatiga integrasiya qilish mamlakatimiz kelajagi uchun juda muhim hisoblanadi. Ta’lim dunyoviy ilmiy-intellektual, badiiy-estetik va ma’naviy-axloqiy madaniyat yutuqlarini o’zlashtirish jarayonidir va haqiqiy ta’lim milliy-davlat chegaralarini tan olmasdan jahon tajribalariga asoslangan bo’lishi har qanday davlat kelajagi uchun kuchli omildir.

Yaponiyada baholash tizimining o’ziga xosligi nimada?

Ta’limni baholashning ushbu darajasi ikki siklga bo’lingan:

(a) Quyi yoki

(b) O’rta O’rta ta’lim:

Ushbu o’rta ta’lim boshlang’ich ta’lim singari bepul va majburiydir. U 3 yil davom etadi va 12 yoshdan 15 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun mo’ljallangan. Yapon o’rta maktablarining 97% yoshlari umumiy o’rta maktabga qatnaydilar, 3% esa xususiy o’rta maktabga boradilar. Ushbu ta’lim darajasining asosiy maqsadi yapon bolalariga har tomonlama rivojlanish va yapon boshlang’ich ta’limida uzluksizlikni berishdir. Ta’limning ushbu darajasi uchun o’quv dasturiga quyidagilar kiradi: yapon tili, ijtimoiy fanlar, matematika, umumiy fanlar, kasbiy va uy ta’limi, chet tili, kasbiy fanlar, qishloq xo’jaligi, sanoat, savdo va baliqchilik.Ta’kidlash kerakki, o’rta maktab va maktabgacha ta’lim yaponiyaliklar uchun bepul va majburiy emas. O’rta ta’limning ushbu tsiklining asosiy maqsadi o’quvchilarga umumiy va maxsus ta’lim berishdir. O’rta maktabga kirishni istagan o’quvchilar kirish imtihonini yozishlari kerak. O’quvchilar maktab to’lovlarini to’lashdan tashqari, Ta’lim vazirligi tomonidan tavsiya etilgan darsliklarni ham sotib olishlari kerak. Asosan, Yaponiyada ikkita o’rta maktab mavjud. Ular: (a) 3 yillik kunduzgi o’rta maktab va (b) 4 yillik sirtqi va sirtqi o’rta maktab. O’rta ta’limning ushbu tsikli yakuniy hisoblanadi, chunki uning bitiruvchilari u bilan ishlashni yoki unga oliy o’quv yurtiga kirishni xohlashni tanlashlari mumkin. Yuqori o’rta ta’lim dasturlariga quyidagilar kiradi: yapon tili, ijtimoiy fanlar, axloqshunoslik, fuqarolik, siyosatshunoslik, iqtisodiyot, matematika, jismoniy tarbiya, tasviriy san’at, musiqa, qo’l san’atlari va geografiya va qizlar uchun uy ta’limi.Yaponiyada oliy o’quv yurtlarining uchta toifasi mavjud. Ular: (a) Universitet (b) Yoshlar kolleji va (c) Texnologiya kolleji. Universitetda darajalar beriladi va talabalar o’qish kursiga qarab 4-6 yil orasida bo’lishadi.O’rta maxsus kollejda darajalar unchalik farq qilmaydi

Universitetlar. Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, texnologiya kollejlari Yaponiyadagi uchinchi oliy o’quv yurtidir. Ushbu muassasada o’quv texnologiyalari va muhandislik ta’limi ta’minlanadi. Ta’limning bu turi, asosan, o’rta yoki kichik o’rta maktab bitiruvchilariga mo’ljallangan. Uning davomiyligi besh yil.

Ta’limni moliyalashtirish

Yaponiyadagi barcha davlat maktablari juda markazlashgan. Odatda maktablar quyidagi tartibda olib boriladi:

(a) Yuqorida Ta’lim vazirligi;

(b) Prefekturaviy ta’lim kengashlari;

(c) Mahalliy darajadagi mahalliy ta’lim kengashi.

3.Fransiyada o’quvchilarni baholash qanday ko’rinishda tashkil etilgan?

Anchadan beri frantsuzcha ta’lim cherkov nazorati ostida edi. Bu cherkovga nafaqat nasroniylikni maktab o’quv dasturiga qo’shibgina qolmay, balki maktab o’quvchilarini ham jalb qilishga imkon berdi. Napoleonni Frantsiyadagi ta’lim inqilobchisi deb hisoblash mumkin edi. Uning Frantsiyada ta’limni rivojlantirishga qo’shgan hissasini eslab bo’lmaydi. Masalan, 1802 yilda u tomonidan san’at va savdo maktablari tashkil etilgan. Ikkala muhandislik maktabining va 1802 yilgacha tashkil etilgan konchilikning rivojlanishiga hissa qo’shganidan tashqari, u ham Frantsiya universitetining asoschisi bo’lgan.

Frantsiyada ta’limning ikki turi mavjud, ular:

a) davlat maktablari kabi;

b) xususiy shaxslar yoki guruhlar yoki diniy idoralar tomonidan tashkil etilgan xususiy yoki mustaqil maktablar. Ta’limning ikki turi nafaqat markazlashtirilgan, balki ikkala usul va tuzilish jihatidan o’xshashdir.

Biroq, 1882 yildagi va 1904 yildagi sekulyarizatsiya qonunlari (cherkov yoki diniy idoralarning maktablarni nazorat qilishiga to’sqinlik qiladigan qonunlar) jamoatchilik yoki davlat maktablarining cherkovdan mustaqil bo’lishlariga yordam bergan. Xuddi shu qonunlar katolik maktablarini nafaqat ixtiyoriy, balki davlatdan mustaqil bo’lishga majbur qildi.Katolik maktablari alohida o’qituvchilar tomonidan va boshqa tomondan cherkov nazorati ostidagi ota-onalar guruhlari tomonidan tashkil etilgan bo’lsa ham, davlat maktablari hukumatga qarashli va bunday maktablarda majburiy yosh guruhlarining 70 foizdan ortig’i qatnashmoqda.Frantsiya. Shtat maktablarida o’qish bepul, xususiy va katolik maktablarida esa bepul. 1850 yildagi Ta’lim to’g’risidagi qonun xususiy shaxslarga o’rta maktablar ochishga imkon berdi. 1875 yildagi Ta’lim to’g’risidagi qonun xususiy oliy o’quv yurtlarini tashkil etishga imkon berdi, 1886 yildagi xususiy boshlang’ich maktablarning tashkil etilishi huquqiy jihatdan qo’llab-quvvatlandi va 1919 yildagi Ta’lim to’g’risidagi qonun xususiy texnik institutlarning tashkil etilishiga huquqiy yordam berdi.6 va 13 yoshli bolalar uchun mo’ljallangan 1882 yilgi Ta’lim to’g’risidagi qonunga binoan 1936 yilda qabul qilingan ta’lim to’g’risidagi qonun 14 yilga uzaytirildi. 1959 yilda qabul qilingan Ta’lim to’g’risidagi farmonga binoan 16 yoshga uzaytirildi.

Ta’lim boshqarmasi

Frantsiyada ta’lim boshqaruvi markazlashtirilgan tarzda amalga oshiriladi. Umuman olganda, Frantsiya mintaqalarga bo’lingan va har bir mintaqada akademik deb nomlanadigan ba’zi bo’limlar mavjud. Rektor har doim akademik tomonidan tayinlanadigan har bir akademiyaning rahbari hisoblanadi. Rektor Ta’lim vaziri oldida javobgardir va uning nazorati ostidagi muassasalar, shu jumladan xususiy maktablar ustidan nazoratni amalga oshiradi. Rektor akademiya inspektorlari tomonidan qo’llab-quvvatlanadi. Bundan tashqari, har bir tumanda Akademiya inspektori zimmasiga yuklatilgan birlamchi inspektor mavjud.

Maktabgacha ta’lim muassasalarida maxsus sub-inspektorlar mavjud bo’lib, ularning aksariyati ayollardir. Shuningdek, o’qitishning umumiy nazorati uchun nafaqat mamlakatdagi turli fanlar bo’yicha mutaxassislar, balki ularning turli fanlarini ham nazorat qiluvchi xalq ta’limi maxsus inspektorlari mavjud. Boshlang’ich, o’rta, texnik va oliy o’quv yurtlari kabi har bir ta’lim darajasi, ayniqsa o’qituvchilarning nazorati, xodimlar va boshqalarning nazorati sohalarida bunday darajadagi ta’lim boshqarmasi tomonidan nazorat qilinadi.