Boltli birikmalar va ularning

A    d ² / 4  boltning kesim yuzasi;

^AVP
   d ² / 4  bolt kesimining netto yuzasi;

0
n_s – boltdagi qirqilish kesimlarining soni;
t – bitta yo‘nalishda eziladigan elementlarning eng kichik jamlangan qalinligi;
_v – birikmaning ishlash sharoitini e’tiborga oluvchi koeffitsient.
Birikmadagi boltlar soni quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

n  ^N
N_V _min  _c
(15.3)

bu yerda: N_V _min 
bitta boltning eng kichik yuk ko‘taruvchanligi.
O‘ta mustahkam boltlarni hisoblash quyidagi tartibda bajariladi. Avvalo boltning to‘la tortilishidagi bo‘ylama zo‘riqish kuchi topiladi. So‘ng bitta bolt bilan mahkamlangan elementlardagi tutash sirtlardan har birining qabul qila oladigan hisobiy kuch aniqlanadi;
bu yerda: R_Vh0,7R_Vip – o‘ta mustahkamli boltning cho‘zilishdagi hisobiy qarshiligi,
 - ishqalanish koeffitsienti, QMQdagi 2.03.05-97 13.2-jadvaldan qabul qilinadi,
_h – ishonchlilik koeffitsienti, QMQ 2.03.05-97. 13.2-jadvaldan qabul qilinadi,
_v – birikma ishlash sharoitining e’tiborga oladigan koeffitsienti, boltlar soniga bog‘liq: soni 5-gacha bo‘lganda koeffitsient 0,8ga teng, 5≤n≤10 bo‘lsa, _V0,9 ga teng, agarda n >

0
10 unda _V1 ga teng, yuzasi.
^AVP
   d ² / 4  bolt kesimining (netto)

jadval.

Ulanaѐtgan yuzalarni ishlash (tozalash) usuli	Boltlarning tortilishini rostlash usuli	Ishqalanish koeffitsienti 	Kertik va  boltlar nominal diametrlarining yuklanishi va turliligidagi h koeffitsientlari, mm
			Dinamik va 3-6 bo‘lgan holidagi;stat ik Va 5-6 bo‘lgan xolidagi	Dinami k va 1 bo‘lgan holdagi ; statik va 1- 4 bo‘lgan holdagi
1.Ikki yuzani	M bo‘yicha	0,58	1,35	1,12
konservatsiyasiz
drobomyotlashva
drobostruylash	 bo‘yicha	0,58	1,20	1,02
2.Xuddi shuning o‘zi,	M bo‘yicha	0,50	1,35	1,12
konservatsiya	 bo‘yicha	0,50	1,20	1,02
bilan (rux yoki
alyuminiyni
ko‘qunlashtirish
orqali

metallashtirish. 3.Bir yuzani polimer kleyi bilan konservatsiyalashtir ish orqali pitra qilish va karborund ko‘qunini sepish, ikkinchi yuzani konservatsiyalashsiz po‘lat tozalagichlari bilan ishlash. Ikki yuzani konservatsiyalashsiz gaz olovi bilan ishlash. Ikki yuzani po‘lat tozalagichlar bilan ishlash. Ishlovsiz.

M bo‘yicha  bo‘yicha M bo‘yicha  bo‘yicha M bo‘yicha  bo‘yicha M bo‘yicha  bo‘yicha

0,50 0,50 0,42 0,42 0,35 0,35 0,25 0,25

1,35 1,20 1,35 1,20 1,35 1,25 1,70 1,50

1,12 1,02 1,12 1,02 1,17 1,06 1,30 1,20

Eslatmalar: 1.Boltlarni M bo‘yicha rostlash usuli aylantirish payti bo‘yicha rostlash, - bo‘yicha esa gayka burilishi burchagi bo‘yicha rostlashni bildiradi.
Ishqalanish - koeffitsientlarining jadvalda ko‘rsatilganlardan qiymatlarini ta’minlovchi boshqa ishlash usullarini ulanayotgan yuzalar uchun qo‘llashga ruxsat etiladi. Boltlar soni quyidagi formula orqali aniqlanadi:

n  ^N Q_Bh _ck
(15.5)

k- ulanayotgan elementlarning ishqalanish yuzalar soni.

Boltlarni birikmada joylashtirilishi

1. 
   Boltlar orasidagi masofa: a) minimal – 2,5d; b) maksimal – chekka qatordagi - 8d yoki 12t; v) maksimal – o‘rta qatordagi 16d ѐki 24t cho‘ziladigan, 12d yoki 18t siqiladigan.
   
2. 
   element chekkasidan boltgacha bo‘ladigan masofa:
   

a) minimum ta’sir etayotgan kuchni ѐni bo‘ylab ta’sir etsa – 2d,

b) ta’sir etayotgan kuch ko‘ndalang kesim bo‘ylab ta’sir etsa – 1,5d va prokat elementlarda 1,2 d;
v) maksimal 4d yoki 8t.
16.1 Masala. Fermani tepa tokchasini ustunga biriktiradigan boltlarni diametrini aniqlang? Fermani tepa tokchasi ustunga 4-ta bolt bilan biriktirilgan. Cho‘zayotgan hisobiy kuch 500 kN ga teng.
Yechim: Bitta boltga ta’sir etaѐtgan hisobiy kuchni aniqlaymiz.
N  ^N  ⁵⁰⁰  125kH
bt _{4 4}

 ² d
Cho‘zilishga ishlayotgan boltni yuk ko‘tarish qobiliyati quyidagi formula
bilan topiladi. N_bt   R_y  A_n  R_y ⁰
4

Bundan d ₀ 

boltni yuk ko‘tarish qobiliyatini ta’sir etaѐtgan hisobiy kuchga teng

deb:

d₀ 
 2,63cm

va rezbani balandligini e’tiborga olib boltni diametrini aniqlaymiz d30mm.

2. 
   Masala. Cho‘zilishga ishlayotgan boltli birikmani hisoblang. Normal boltlarni diametri 18mm ga teng, ularni sonini toping va birikmada joylashtiring, asosiy elementni zaiflashgan kesimdagi kuchlanishni aniqlang?
   

Cho‘zayotgan hisobiy kuch 800 kNga teng. Po‘lat markasi St 3kp 2.

Rasm 15.1. Boltli birikma

Yechimi. Bitta bolt qabul qilishi mumkin bo‘lgan hisobiy kuchni aniqlaymiz:

Bolt qirqilishga ishlayotganda.

N_bs  R_bs   _b  A  n_c  1334  0,9  2,54  2  6107kg

  d ²
A 
4
_ 3,14 1,8²
4
 2,54sm²

Paket materiallari ezilishga ishlaѐtganda.
N_vr  R_vr   _b  d _t  4300  0,9 1,8 1,4  9752kg
Birikmadagi boltlar sonini aniqlaymiz.

n  _{ }^N
_ 80000kg _{ 13,1}

^Nb min ^{  c}
6107kg 1

Boltlarni sonini 14 ta deb qabul qilib olamiz va birikmada joylashtiramiz. Birinchi qatorga 5 ta ikkinchi qatorga 4 ta va uchinchi qatorga 5 ta. Jami birikmaga 28 ta boltlar joylashtiriladi.
Elementni zaiflashgan kesim yuzasini aniqlaymiz va unda hosil bo‘laѐtgan kuchlanishni topamiz.

п
A  36 1,4  5  2 1,4  36,4sm²

  ^N A_n _c
 800000H
36,4 1
 220MPa  230MPa

Birlashtiradigan fasonkani o‘lchamlarini aniqlaymiz.
1,8  2,5  2 1,8  2  2 2 1  32,4sm
Demak, prokladkani o‘lchamlari 360x340x8 2ta varaqasimon po‘lat sortamentidan olinadi.

2. 
   Masala. Yuqori mustahkamli boltlar bilan biriktirilgan birikmani hisoblang. Cho‘zayotgan hisobiy kuch 800 kN ga teng. Boltlarni diametri 18mm ga teng.
   

Po‘lat markasi 40 XFA R_bun 13500 kgsm², 1350 MPa. Boltlarni sonini aniqlab birikmada joylashtiring. Asosiy elementni zaiflashgan kesimdagi kuchlanishni aniqlang?
Rasm 16.2. Yuqori mustahkamli boltlar bilan biriktirilgan birikma.
Yechimi. Bitta bolt bilan mahkamlangan elementlardagi tutash sirtlardan har birining qabul qila oladigan hisobiy kuchni aniqlaymiz: