Boqiyev qudrat
Download 133.94 Kb. Pdf ko'rish
|
ДЖҚНА МАВЗУ ижт.ҳимоя. савол топшириқ(1-u)
BOQIYEV QUDRAT
1. «Ijtimoiy himoya», «ijtimoiy adolat» tushunchalarining shakllanib borishi insoniyatning demokratik tafakkuri bilan bog‘liqdir. Hususan, Abu Nasr Forobiyning «Fozil odamlar shahri» asarida ifodalangan “Fozil jamiyat g‘oyasi” bugungi kundagi demokratik jamiyat konsepsiyasiga hamohangdir. Forobiyning fozil jamiyat konsepsiyasiga ko‘ra, baht-saodatga intiluvchi jamiyatda qonun ustuvor bo‘lib, butun ijtimoiy hayot ana shu ustuvor tamoyil asosida tuziladi. Shu ma'noda fozil jamiyatda avvalo erkinlik mavjud bo‘ladi. Unda adolat, erkinlik va tenglik tushunchalari kun tartibida bo‘lib, bu me'yorlar fozil jamiyatning asosi bo‘ladi.Shu bilan birga, Forobiy fikricha, jamiyat davlat bilan kuchlidir. U yetuklashgan sayin o‘z a'zolarini himoyaga ola boradi. Shuni ham alohida aytish kerakki, agar o‘tmish mutafakkirlari ijtimoiy kafolatlanish uchun inson faolligi masalasini ilgari surgan bo‘lsalar, Forobiy qarashlarida insonni ijtimoiy kafolatlashda jamiyatning roli alohida uqtirila boshlandi. Demak, jamiyat ham himoya vositasi bo‘lishga mas'uë, degan g‘oya ilgari surilgan. Adolat tushunchasining kelib chiqishi (sotsiogenezi) to‘g‘risidagi ta'limotni buyuk ajdodimiz Abu Nasr Forobiy ham yaratishga uringan. Buyuk mutafakkir adolat g‘oyasini jamiyatning asosiy davrlariga tadbiqan qarab chiqqan. Bunda u insoniyat jamiyatining kelib chiqishida tabiiy ehtiyojlar yotishini, bu ehtiyojlarni uyg‘unlashtirish esa adolat tuyg‘usini shakllantirishini ta'kidlagan edi. Sharq mutafakkiri Konfutsiyning g‘oyalarini davom etirgan holda Forobiy «adolat» tushunchasi insoniyatning ma'rifiy davriga to‘g‘ri kelganligini ta'kidlaydi. Bu davrda hususiy mulk o‘rnatiladi va u kishilarning o‘zaro tengsizligini keltirib chiqaradi. Shunisi muhimki, teng taqsimlashni ifodalagan adolat tushunchasi endi mulk ta'sirida tengsizlikni ifoda eta boshlaydi. Bu tushunchaning o‘zi hususiy mulkni o‘rnatishda ishtirok etadi. AbuNasr Forobiyning fikricha “Adolatsizlikning sodir bo‘lishi shunda ifodalanadiki, ne'matlarning tegishli hissasi berilmay qoladi...” AbuNasr Forobiy adolat tushunchasini ahloqiy kategoriya sifatida, ya'ni kishilarning o‘zaro munosabatlarida bir-biriga bergan baholari (yaxshi yoki yomon), kishilar hatti-xarakatining mezoni, tasniflashi sifatida ham talqin qilinadi. Sharq mutafakkiri Konfutsiyning g‘oyalarini davom etirgan holda Forobiy «adolat» tushunchasi insoniyatning ma'rifiy davriga to‘g‘ri kelganligini ta'kidlaydi. Bu davrda hususiy mulk o‘rnatiladi va u kishilarning o‘zaro tengsizligini keltirib chiqaradi. Shunisi muhimki, teng taqsimlashni ifodalagan adolat tushunchasi endi mulk ta'sirida tengsizlikni ifoda eta boshlaydi. Bu tushunchaning o‘zi hususiy mulkni o‘rnatishda ishtirok etadi. 2. Ma'lumki, mustaqil taraqqiyotimizning ilk davridanoq inson - jamiyat - davlat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatning oqilona yechimini topish alohida ahamiyat kasb etdi. Ikkinchi jahon urushidan keyin Yevropa mamlakatlari, Osiyoning Yaponiya, Janubiy Koreya kabi davlatlari aynan shu g‘oya asosida taraqqiyot yo‘lini belgilab, tarixan qisqa davr ichida yuksak taraqqiyotga erishgan edilar. Ikki asrlik demokratik rivojlanish tarixiga ega bo‘lgan AQSH ham inson manfaatini taraqqiyotning asosi sifatida qabul qilgan edi. Ma'lum bo‘ladiki, O‘zbekiston demokratik taraqqiyotning jahon tajribasini sinchiklab o‘rgandi. O‘zbekistonda demokratik fuqarolik jamiyatini barpo etish va uning tayanchi sifatida insonparvar tuzumni shakllantirish yo‘lida islohotlarni amalga oshirish “inson - jamiyat - davlat” tizimidek kuchli uyg‘unlikni talab etmoqda. Dunyoda yuz beradigan har qanday o‘zgarishlar, hoh u iqtisodiyotda, hoh ma'naviy-siyosiy sohalarda bo‘lsin, o‘z ta'sirini dastavval oila muhitida namoyon etadi. So‘nggi yillarda iqtisodiyotda globallashuv jarayonlarining faollashuvi, ma'naviyat va ahloqiy tarbiyada G‘arb ma'naviyatiga hos bo‘lgan individualizmning kuchayishi hayotimizning barcha jabhalariga va ayniqsa, oila muhitiga sezilarli ta'sir ko‘rsatmoqda. Darhaqiqat, oila barcha islohotlar, o‘zgarishlar, tanazzul va taraqqiyotlarning ibtidosi va intihosi hisoblanadi. Mamlakatimizning porloq istiqbolini ta'minlashda boshqa ijtimoiy institutlar bilan bir qatorda oila omiliga ham katta e'tibor qaratilayotganligi bejiz emas. Shunday ekan, oila muhitida mamlakatimizning umumiy rivojlanishiga munosib hissa qo‘sha olishga qobil va tayyor shaxslarni shakllantirish uchun birinchi galda nimalar qilishimiz lozim. Dastavval, o‘sib kelayotgan yosh avlod ongi, shuuri, ma'naviyatida Vatan tuyg‘usini mustahkam qaror toptirish ishi halqimiz uchun taqdirilomon vazifa sanaladi. Negaki, qadim-qadimdan oila - muqaddas Vatan sanalgan. Zero, oilaga sadoqat, ota-onaga oqibat, aka-ukalarga mehrlilik Vatan tuyg‘usining debochalaridir. Oilaga samimiy sadoqat bo‘lmagan joyda, farzandlar oldida ota-ona hurmati yo‘q. Bunday holatda na qarindoshlarga, na mahallaga va na vatanga muhabbat tarkib topadi. Oila omilining mustahkamlanishi bir tomondan, oilaga davlat va jamiyat e'tiborining kuchayishiga bog‘liq bo‘lsa, ikkinchi jixatdan, oilaning sub'yektiv, ya'ni, ichki imkoniyatlarini to‘laroq yuzaga chiqarish bilan bog‘liqdir. Oilaning ichki imkoniyatlari deganda, oila tarkibi, oila a'zolarining ijtimoiy mo‘ljallari, o‘z oldilariga qo‘yayotgan maqsadlari, farzandlar tarbiyasi, ta'lim, shaxsning individual taraqqiyoti, ahloqiy tarbiya, mehr, sadoqat, sabr, muhabbat omillarining oila muhitida amal qilishi tushuniladi. Yurtimizda oilalarning sifatli va uzoq muddat foydalanadigan iste'mol tovarlari bilan ta'minlanish darajasi sezilarli ravishda oshdi. Jumladan, bugungi kunda har 100 ta oilaga o‘rtacha 132 ta televizor, 99 ta xolodilnik, 18 tadan ziyod konditsioner, 12 ta shaxsiy kompyuter, 27 tadan ortiq yengil avtomobil to‘g‘ri kelmoqda. Aholi bandligini ta'minlash va yangi ish o‘rinlarini tashkil qilish muammosini hal etish 2014 yil va yaqin istiqbolda mamlakatimizni muvaffaqiyatli va barqaror rivojlantirishning alohida ustuvor yo‘nalishi va hech mubolag‘asiz eng muhim shartidir. 2014 yilga mo‘ljallab qabul qilingan va mamlakatimiz Parlamenti tomonidan ma'qullangan Respublika dasturida 950 mingdan ortiq yangi ish o‘rnini asosan qishloq joylarda yaratish ko‘zda tutilgan Hullas, mustaqillik yillarida O‘zbekistonda ijtimoiy himoya tizimining o‘ziga hos tajribasi va an'analari to‘plangan. Bunda «inson - jamiyat - davlat” munosabatlari, inson omili yuksak mavqyeda turadi. Shu ma'noda O‘zbekistonda ijtimoiy himoya tizimini zamon talablariga mos tarzda takomillashtirish uchun barcha imkoniyatlar mavjud va ular mamlakatda demokratik jamiyatni qurishda muhim ahamiyatga ega bo‘lmoqda.
3. O‘zbekistonda islohotlar boshlangan dastlabki yillardayoq, kuchli ijtimoiy himoya tizimini yaratishdan maqsad, insonga munosib turmush va faoliyat sharoitlarini vujudga keltirishdan iborat, deb belgilangan edi. “Bugungi kunda ijtimoiy hayot sohasidagi salbiy holatlarni bartaraf etib, odamlar turmush darajasining keskin pasayib ketishiga yo‘l qo‘ymasdan, aholining himoyaga muhtoj qatlam va guruhlarini ijtimoiy muhofazasini ta'minlagan holda O‘zbekistonda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni va fuqarolar totuvligini saqlab qolishga muvaffaq bo‘ldik.” Mamlakat Prezidenti I.A.Karimov «O‘zbekistonning o‘z yangilanish va taraqqiyot yo‘liga asos bo‘lgan eng muhim qoidalardan biri bozor iqtisodiyotiga o‘tishning barcha bosqichlarida oldindan kuchli ijtimoiy siyosatni o‘tkazishdir»1
4. Demokratik jamiyat qurishning muhim tamoyillaridan biri erkin fuqaro shaxsini shakllantirish bilan bog‘liqdir. Erkinlik esa oiladagi ijtimoiy tarbiya yo‘nalishining mahsulidir. Ana shu jarayon halqimizning turmush tarzi, demografik holatiga ham bog‘liqdir. Bu boradagi muhim muammo - O‘zbek oilalarining ko‘p farzandliligidir. Chunki aholining ko‘payib borishida, uning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida oiladagi serfarzandlik muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekistonda nikohdan o‘tish, oila qurish hollarining yuqoriligi ham oila sonining ko‘payishiga, bu esa, o‘z navbatida, tug‘ilishning o‘sishiga bog‘liq. 1960 yilda respublika bo‘yicha oila a'zolarining o‘rtacha soni 4,7 kishini tashkil qilgan bo‘lsa, 1992 yilda-5,5, 1994 yilda 5,4 kishini tashkil etdi. 2014 yil ma'lumotlariga ko‘ra esa, oila a'zolarining o‘rtacha soni 4,8 kishidan iboratdir. Mamlakatimizda 1998 yilning “Oila yili” deb e'lon qilinishi va shu munosabat bilan oila manfaatlarini ta'minlash borasida amalga oshirilayotgan tadbirlarni amaliyotga tatbiq etilishi, respublikamizda oila, onalik va bolalikni ijtimoiy muhofaza qilish, demokratik qadriyatlarning shakllanishida muhim o‘ringa ega bo‘lmoqda. Mustaqillik yillarida oila masalalarini ilmiy- amaliy o‘rganishda milliy va diniy qadriyatlarimizning ahamiyatiga katta e'tibor berilishi esa bu boradagi katta imkoniyatlarni vujudga keltirmoqda. Bu imkoniyat oila a'zolari ma'naviyatini yuksaltirishga, ularning huquqiy va tibbiy ongini shakllantirishga, sog‘lom turmush tarzini yaratishga hizmat qilmoqda. Ayniqsa, yoshlarimizda oilaviy hayotga bo‘lgan hurmat oshmoqda. Oila barqarorligi va vatan salohiyatini oshirishda ona omilining roli beqiyosdir. Darhaqiqat, ona muqaddas va cheksiz e'zoz-ehtiromga munosib zotdir. Ammo, bugungi shiddatkor zamon uchun farzandlarning faqat miqdoran ko‘p bo‘lishi, ularning sog‘-omon yurishini ta'minlashning o‘zigina yetarli bo‘lmay qoldi. Zamonaga hos va mos yuksak ma'rifatli, bunyodkor, tinib-tinchimas avlodni tayyorlash zarur. Bu esa davlat va jamiyat zimmasiga, eng avvalo oilaga, ona omiliga ko‘p narsalarni bog‘liq qilib qo‘ymoqda. Onaning maqsadlari, turmush tarzi, hayot mantig‘i mazmunida davr ruhiga mos bo‘lgan tamoyillar ya'ni, farzandlarga ta'lim, tarbiya berishni tubdan yahshilash, ularga yondashuv uslublarini o‘zgartirish zarurligini kun tartibiga qo‘ymoqda. Bu borada bugungi holat manzarasi O‘zbek oilalarida turli daraja va ko‘rinishlarda bo‘lib, ularni quyidagicha tavsiflash maqsadga muvofiqdir. 5. Demokratik jamiyat barpo etishda fuqarolarning ijtimoiy jarayonlarda faol ishtirok etishi eng muhim omillardan biridir. Bu haqida mamlakat Prezidenti I.A. Karimov quyidagi fikrni bildiradi. «Hokimiyat tuzilmalarining demokratik mazmuni ko‘p jihatdan davlatni boshqarishda fuqarolarning ishtirok etish masalasi qanchalik hal qilinganligi bilan belgilanishi ma'lum. Fuqarolarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirishda fuqarolik jamiyati institutlarining o‘rni beqiyosdir. Mustaqillik davrida yoshlarning ijtimoiy faolligini oshirishga ham muxim e'tibor berildi. Mamlakatda O‘zbekiston yoshlarining «Kamolot» ijtimoiy harakati jamiyatning barcha yo‘nalishlarida keng faoliyat olib bormoqda. Harakat faoliyatining asosiy maqsadi-yoshlarni birlashtirish, sog‘lom turmush talablari asosida tarbiyalash, ularning manfaatlarini himoya qilish, yosh yigit qizlarning o‘z aql-zakovoti, kuch - g‘ayratini to‘la namoyon etishi, jamiyatda munosib o‘rin egallashlari uchun shart-sharoit yaratib berishdan iborat, deb belgilangan. Ijtimoiy - siyosiy faollikni oshirishda saylovlar muhim o‘rin tutadi. Unda avvalo, saylovchilarning ixtiyoriy ravishda bergan ovozlariga binoan siyosiy institutlarning legitimligi oshadi. Qolaversa, saylovlarda jamiyatdagi turli xil guruxlarning tinch raqobatdoshligi kutilganligi sababli ham saylash jarayonlari siyosiy ziddiyatlarni hal etishga olib keladi. Shuningdek, saylovlar aholi siyosiy manfaatlarini ifoda etuvchi siyosiy partiyalar boshqa siyosiy tashkilotlarning faol harakatlari tufayli turli ekstremistik harakatlarni cheklab turadi. Shu bilan birga, saylavlar fuqarolarning ijtimoiy-siyosiy ijtimoiylashuviga ko‘maklashadi saylovlar vaqtidagi turli kampaniyalar, ayni jarayonlarni ommoviy axbarot vositalarida yoritish kabi tadbirlar saylovchilarning siyosiy va huquqiy madaniyatini yuksaltiradi, fuqarolarning siyosiy jarayonlarda faol ishtirok etishiga qulay imkoniyatlar yaratadi.
6. Jamiyatda ayollarning ijtimoiy faolligini ta'minlash, ayollar haq- huquqlarining poymol bo‘lmasligini nazorat qilish yuzasidan turli jamoat tashkilotlari tomonidan qator tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bugungi kunga kelib, muayyan nodavlat notijorat tashkilotlar va ijtimoiy harakatlar aynan ayollar va xotin-qizlar manfaatini himoya qilish, ularning aqliy va jismoniy qobiliyatlarini to‘liq ochib berish borasida faoliyat olib bormoqda. Bu borada bajarilgan ishlar, qo‘lga kiritilgan yutuqlar haqida quyida keltirilgan ma'lumotlarga murojaat etish mumkin. Jumladan, bugungi kunda xotin-qizlar masalalari bilan shug‘ullanadigan nodavlat notijorat tashkilotlar 158 tani tashkil etadi. Ular quyidagi masalalar bo‘yicha faoliyat olib bormokda: · ijtimoiy siyosiy faollikni oshirish (37%); · tadbirkorlik va hunarmandchilikka keng jalb etish (18%); · ijtimoiy himoyalash (14,5%); · sog‘lom turmush tarzini targ‘ib etish (11,5%). Shu o‘rinda oila mustaqilligini ta'minlash, uni tom ma'noda jamiyatning hal qiluvchi bo‘g‘iniga aylantirish va asrab-avaylashda ayollarning o‘rni alohida ahamiyat kasb etadi. Prezidentimiz ta'kidlaganidek, “Ayollarni ulug‘lab, ardoqlab, boshiga ko‘tarib yashaydigan xalq o‘zining yuksak madaniyati va olijanob qadriyatlarini amalda namoyon qiladigan va tasdiqlaydigan xalq sifatida obro‘-e'tibor qozonadi”. 7. «Ijtimoiy sohani rivojlantirish» deb nomlangan to‘rtinchi yo‘nalish aholi bandligini oshirish, fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va ularning salomatligini saqlash, yo‘l-transport, muhandislik- kommunikatsiya hamda ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish va modernizatsiyalash, aholini elektr energiya, gaz bilan ta'minlashni yaxshilash, aholining muhtoj qatlamlariga ko‘rsatiladigan ijtimoiy yordam sifatini oshirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy hayotdagi maqomini oshirish, sog‘liqni saqlash sohasini isloh qilish, maktabgacha ta'lim muassasalarining qulayligini ta'minlash, umumiy o‘rta ta'lim, o‘rta maxsus va oliy ta'lim sifatini yaxshilash hamda ularni rivojlantirish chora-tadbirlarini amalga oshirishni nazarda tutadi. Xususan, hududlarni har tomonlama rivojlantirish bo‘yicha qariyb 25 mingta investitsiya loyihasini ro‘yobga chiqarish hisobiga 256,4 ming ish o‘rni tashkil etish orqali aholini ish bilan ta'minlash dasturlarini to‘liq ijro etish nazarda tutilgan. Ishsizlik darajasi eng yuqori bo‘lgan mintaqalarda 46,8 ming yangi ish o‘rni tashkil etish, tadbirkorlik faoliyatini boshlash uchun ta'lim muassasalarining 10 ming nafar bitiruvchisiga kreditlar ajratish rejalashtirilmoqda. Katta yoshli avlodni qo‘llab-quvvatlash, ijtimoiy nafaqalar berish tartibini takomillashtirish, sog‘liqni saqlash sohasini isloh qilish chora-tadbirlari kiritilgan. Jumladan, 78 ta tuman tibbiyot birlashmasini, 7 ta shahar va 2 ta viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazini qayta qurish, tez tibbiy yordam xizmatini 1200 ta maxsus avtotransport bilan ta'minlash rejalashtirilmoqda. Qishloq joylarda 15 mingta arzon uy-joy, 415 kilometrlik suv ta'minoti quvurlari, 316 kilometrlik gaz ta'minoti quvurlari va 291 kilometrlik ichki yo‘llar qurish rejalashtirilgan. Aholiga transport xizmatlari ko‘rsatish sifatini yaxshilash maqsadida 86 ta yangi avtobus yo‘nalishini joriy etish va 537 ta zamonaviy avtobus xarid qilish nazarda tutilmoqda.
Test
1-A 2-A
3-A 4 A
5 A 6-A
Download 133.94 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling