Boshlang`


Download 48.2 Kb.
bet1/2
Sana24.03.2023
Hajmi48.2 Kb.
#1294055
  1   2
Bog'liq
1.BOSHLANG`ICH TUSHUNCHALAR


2016.08.25



BOSHLANG`ICH TUSHUNCHALAR I. NAZARIY QISM
Raqamlar


Matematika so`zi yunoncha so`zdan olingan bo`lib, “fan”, “bilim” degan ma`nolarni anglatadi. (Matematika fani real borliqning miqdoriy o`lchovlardagi obrazlarini va ular orasidagi munosabatlarni o`rganadi). Matematika fanining alifbosi raqamlardir. Sonlarni yozish uchun ishlatiladigan belgilarga raqamlar deyiladi. Ular: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Masalan, 105 sonini yozish uchun 1, 0, 5 raqamlaridan, 7 sonini yozish uchun esa 7 raqamidan foydalanamiz. Bu raqamlarni arab raqamlari, ayrim manbalarda hind
raqamlari ham deyiladi.


Natural sonlar


Tabiiy ehtiyoj tufayli, ya`ni narsa-buyumlarni sanash uchun kashf qilingan sonlarga
natural sonlar deyiladi. Ular: 1,2,3,4,5,6,7,Barcha natural sonlar to`plami
N={1,2,,n,…} ko`rinishda tasvirlanadi. 3 𝜖 N yozuvi 3 soni natural sonlar to`plamiga tegishli ekanligini, 0 ∉ N yozuvi esa 0 soni natural sonlar to`plamiga tegishli emasligini
anglatadi. 1,2,,n,… ketma-ketlikka natural sonlar qatori deyiladi. Natural sonlar
qatorida katta son kichigidan o`ngda joylashadi. Eng kichik natural son 1, eng kattasi esa
mavjud emas.


Toq va juft sonlar


2n–1, (n 𝜖 N) yoki 2n+1, (n=0, n 𝜖 N) ko`rinishda ifodalash mumkin bo`lgan natural sonlarga toq sonlar deyiladi. Masalan, 23=2∙11+1, demak, 23–toq son. 2n, (n 𝜖 N)
ko`rinishda ifodalash mumkin bo`lgan natural sonlarga juft sonlar deyiladi. Masalan,
18=2∙9, demak, 18–juft son. Eslatib o`tamiz, o soni ham juft sondir.
Tub sonlar


Natural bo`luvchilari faqat bir va o`zidan iborat bo`lgan birdan katta natural sonlarga tub sonlar deyiladi. Ular: 2,3,5,7,11,13,17,Demak, tub sonlar 2 tagina natural bo`luvchilarga ega: 1 va shu sonning o`zi. Masalan, 19 ning natural bo`luvchilari: 1 va 19.


Murakkab sonlar


Tub bo`lmagan 1 dan katta natural sonlarga murakkab sonlar deyiladi. Ular:
4,6,8,9,10,12,14,15, Demak, murakkab sonlar 2 tadan ortiq natural bo`luvchilarga
ega. Masalan, 9 ning natural bo`luvchilari: 1, 3, 9. 3 ta natural bo`luvchi.


Eslatib o`tamiz, 1 soni tub ham, murakkab ham emas.
Mukammal sonlar
O`zidan boshqa barcha natural bo`luvchilari yig`indisiga teng bo`lgan natural sonlarga mukammal sonlar deyiladi. Masalan, 6=1+2+3.
Mukammal son formulasi: 2p–1(2p–1), bu yerda ptub son.
Formuladan foydalanish: 1-mukammal sonni topaylik, buning uchun p ning o`rniga 1-tub sonni, ya`ni 2 ni qo`yamiz p=2 =>22–1(221)=23=6. 2-mukammal mukammal son: p=3 => 23–1(23–1)=47=28.
Qo`shish va ko`paytirish qonunlari

  1. Qo`shishning o`rin almashtirish qonuni: a+b=b+a. Masalan, 3+5=5+3=8;

2) Ko`payrishning o`rin almashtirish qonuni: a∙b=b∙a. Masalan, 3∙5=5∙3=15;


3) Qo`shishning guruhlash qonuni: (a+b)+c=a+(b+c). Masalan, (2+3)+4=2+(3+4) =>
=> 5+4=2+7 => 9=9.
4) Ko`paytirishning guruhlash qonuni: (ab)c=a(bc). Masalan, (23)4=2(34) =>
=> 6∙4=2∙12 => 24=24.
5) Qo`shishning ko`paytirishga nisbatan taqsimot qonuni: a(b+c)=ab+ac. Masalan,
2∙(3+4)=2∙3+2∙4 => 2∙7=6+8 =>14=14.
BOSHLANG`ICH TUSHUNCHALAR
mavzusidagi testlar
1-misol. Ifodaning qiymatini toping: 126:3+24 .

  1. 16 B) 10 C) 18 D) 48 E)

Yechish: 12–6:3+2∙4=12–2+8=10+8=18. Javob: 18. (C)
Topshiriq: 15–9:3+43. A) 24 B) 18 C) 48 D) 6 E)
Javob: 24. (A)
2-misol. Ifodaning qiymatini toping: 2625–2524+2423–2322–128.
A) 106 B) 1 C) 54 D) 8 E) 0
Yechish: 2625–2524+2423–2322–128=25(26–24)+23(24–22) 96=
=25∙2+23∙2–96=2∙(25+23)–96=2∙48–96=96–96=0. Javob: 0. (E)
Topshiriq: Ifodaning qiymatini toping:
8∙36–16∙36+24∙27–25∙24–21∙5.
A) 45 B) 1 C) 0 D) 15 E) 115 Javob: 15. (D)
3-misol. Hisoblang: 2704827044–2704727043.
A) 60491 B) 58051 C) 57091 D) 54091 E) 56091
Yechish: Sonlardan eng kichigini a=27043 deb belgilash kiritamiz =>
=> 2704827044–2704727043=(a+5)(a+1)–(a+4)a=a2+a+5a+5– a2–4a=
=2a+5=2∙27043+5=54086+5=54091. Javob: 54091. (D)


Topshiriq: Hisoblang: 4581545818–4581445816.
A) 137446 B) 137447 C) 241584 D) 241586 E) 241585. Javob: 137446. (A)
4-misol. Ushbu 1234567891011…4950 sonning raqamlari yig`indisini toping.
A) 335 B) 330 C) 320 D) 315 E) 310

Download 48.2 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling