Boshlang‘ich sinf matematika darslarida qo‛llaniladigan o‛quv vositalari va ularning vazifalari

Boshlang‘ich sinf matematika darslarida qo‛llaniladigan o‛quv vositalari va ularning vazifalari
Reja :
1. Darslik va o`quv qo`llanmalarining ahamiyati.
2. Darslik va dasturlarning o'zaro mosliligi.
3. Darslik va o'qitishning tarbiyaviy vazifasi.

1. Darslik va o`quv qo`llanmalarining ahamiyati

Matematika darsligi boshlang‘ich sinf maktab dasturi bilan aloqador holda tuziladi va har bitta sinf uchun alohida darslik bor.

Darslik boshlang‘ich sinf matematika kursining asosiy mazmunini aniq tizimda tushunarli qilib bayon etilgan kitob. Darslikning asosiy vazifasi o'quvchilarning mustaqil bilim olishida va darsda olgan bilimlarini mustahkamlash va chuqurlashtirishda yordam beradigan yagona o'qitish vositasi demakdir. Darslik mundarijasi o'rtacha o'qiydigan o'quvchining o'zlashtirishiga mo`lljallanib tuzilgan. iqtidorli bolalarga darslikdan boshqa murakkabroq tuzilgan o`quv qo`llanmalaridan foydalanishga tug'ri keladi.
Darslikda eng dastlab nazariy material so'ng unga aloqador bo'lgan amaliy material o'rin oladi. Bundan boshqa mashg'ulotlar tizimsi ham berilgan, ular o'quvchilarning bilimini mustahkamlash va rivojlantirishda katta rollar egallaydi. Demak darslik bitta vaqtda masalalar to`plami bo'lib ham hisoblanadi.
Darslikdan tashqari o'qituvchilar uchun qo`llanmalar ham yaratiladi, o'qituvchi darsning samaradorligini oshirishda undan foydalanadi. Masalan, masalalar to`plami, metodik qo`llanmalar o'quvchilar bilan individual ishlash uchun qo`llanmalar taklif etiladi.
O'qituvchilarga yordam uchun juda ko'p qo'shimcha qo`llanmalar va jurnallar bosmadan chiqarildi. Bular darslarni o'tkazishga aloqador metodik tavsiyalar, testlar to`plami, iqtidorli bolalar uchun masalalar to`plami, individual va guruh bo'lib ishlash uchun didaktik to`plamlar, metodik jurnallar hisoblanadi.
2. Darslik va dasturning o'zaro mosliligi
Darslik matematikani o'qitishda o'qish jarayonini ta'minlashlikning asosiy vositasi bo'lib xizmat qiladi va davlat dasturiga to`liq moslashdirilib tuzilgan bo'ladi.
Darslik o'qituvchiga o'z ishini ratsional turda rejalashtirishga yordam beradi, chunki u har bitta mavzuning o'qish materialini mustahkamlashni ochib beradi, ya'ni materialni o'rganish uchun tayyorgarlikni o'zl vaqtida ta'minlaydi, shu jumladan dastlab o'tilgan materialni tizimli va uzliksiz mustahkamlash va takrorlashning asosi hisoblanadi.
Darslikning mazmuninga kiruvchi u yoki bu savolllar dasturda yoritilgan bo'lishi zurur. Darslikning boshli xususiyati shunda, u dasturning talabini ochishi, uni konkretlashtirishi dasturda yoritilgan savollar qanday darajada qaralishini o'zida aks ettirishi zurur. Masalan, II sinf dasturida «teng ikkita bo'lakga bo'lish va mazmuni bo'yicha bólish, uni umumlashtirish» degan punkti bor. Agar bu mavzuni darslikda ochib berilishini diqqat bilan qaralsa uni bayon etishda yengil xatoga yo'l qo'yish mumkin, o'qituvchi diqqat bilan mavzuning mazmunini tushunmasa, o'quvchilarga mavzudagi yoritilgan ikkita holatni teng ikkita bo'lakge bo'lishi va mazmun bo'yicha bo'lish savolini durust to`g`ri tushuntira olmagan bo'ladi. Ko'p sondagi misollarni yechish bilan ham sonlarni teng ikkiga bo'lish ustida fikr yuritilmasa, aniq tushuntira olmasligi mumkin.
Darhaqiqat darslikda masalalarni yexhishning bu turlariga alohida ot ajıratılmagan, hech qaerda bunga o'xshash savol va vazifalarni yo'riqnomagan.
IV sinf dasturidan va shu asnoda bitta misol keltiramiz. Dasturda «millionlar sinfi ichida yozma va og'iz ikkita raqamlew» degan mavzu bor. Biroq bu mavzuga har xil savollar to`plami kiradi. IV sinf o'quvchilari bilan ishlashda qaysi savollar asosiy bo'lishi, qaylari yo'l -jónekey chaylasip qiyofasindiriliwi, qaysi savollar asosiy o'rinni egallashi kerakligin darslik yoritib berishi zurur.
Shu jumladan, darslik boshlang‘ich sinflarda matematikani o'qitishding mazmunini dastur talabina qiyosan suv yuzilashtiradi.
Darslik ko'pincha dasturdegi dora savollarni o'qitish izchilligini aniqlaydi, dastur talabinda tuziladi.
Dastur bo'lsa kursning qurilish tizimini yaxlit holda aks qildiradi (asosiy mavzularni o'qish va bo'lish ), ayrim holatda mavzularding ichida materiallarding joylashuv tizimini ko'rsatadiki. Biroq dastur har bitta mavzuning o'qitish metodikasini ochishni yo'riqnomaydi, ol bu mundarija darslikta bayon etiladi.
Masalan, 1-sinf dasturinda «on ichida qo'shish tablitsası, o'n ichida olish» degan umumlashgan yo'nalish berilgan.
Slay etib, boshlang‘ich sinf matematika kursining duchorilis siteması darslik menen dasturding uzviyligi asosida tuzilgan.
Shu jumladan darslik dasturidagi tushuntirish nomasinda yoritilgan asosiy metodik ko'rsatmalarni ochadi. Darslik o'qitish jarayoninide nazariya va amaliyotning o'zaro aloqadorlik talabin ochib berishning aniq yo'llarini namoyish qiladi. Boshlang‘ich sinf matematikasi I-IV sinf uchun mo'ljallangan darsliklarda berilgan bo'lib, unga maqsadga yarasha tanlangan masala va misol, mashg'ulotlar savol va vazifalar, dastur o'zlar ichiga olgan nazariylik savollar, bilim va iste'dodliliklarni shakllantirish yo'llari kiritiladi.
Darslikta bilimlarni tizimli mustahkamlash maqsadida mashg'ulotlar to`plamin vaqtlar bo'yicha taqsimlash ularni har xil sharayıtlarda qo'llash kabi materiallar beriladi.
Darslikta taklif qilinadigan mashg'ulotlar o'zaro aloqata, kursning har xil savolnomasi bilan aloqata bo'lgan holda tuziladi.
O'qituvchi sonnı uqtırıw zurur, darslikta o'shanaqa materiallar berilishi mumkin, uni o'quvchining o'zi oldinnan qollangan bo'ladi, unga aloqador holda darslikta o'sha materialga yaqin bo'lgan qo'shimcha materiallar berilmeydi, ol dasturda uni bajarish zarur deyilgan bo'lsa ham.
Masalan, dasturda I sinf 1-yarimta yil bo'yicha mustaqil materiallarni o'qish iste'dodliliklari beriladi. Darslikta bo'lsa, arifmetikalıq matnli materiallar ikkinchi yarimta yilda berile boshlaydi. Shuning uchun tegishli muammolar darslikta o'qish yilining boshigan e'tiboran berilishi zarur. Bunday holatda o'qituvchining o'zi o'quvchilarga moslendirip masala matnini tuzish zurur.
Har bir sinf uchun mo'ljallangan darslik og'zaki hisoblash usullari bilan iste'dodlilik hosil qilishga mo'ljallangan yetarli darajada mashg'ulotlarni qamrab oladi. Biroq bulardan o'quvchilarga tez va durust iste'dodlilik paydo qiladiganlari zurur. Darsliktan foydalangan materiallar bilan to'ldirib borilishi zurur.
Dasturding har savoliga tegishli bo'lgan yetarli darajada va zaruriy mashg'ulotlar sonin xolos o'qituvchining o'zi tanlashi mumkin, qachon bu o'qituvchi topshirilgan mashg'ulotlarni yechish mumkinligini obdan bile olsa. Ayrim hollarda o'qituvchi darsliktan foydalangan mashg'ulotlarni va shu asnoda qollanadi, bunda bu mashg'ulotlar o'quvchilar tomonidan yaxshi o'zlashtirilgenligi uchun unga o'quvchilar qiziqpaydı.
Ayrim hollarda bo'lsa mashg'ulotlar sonin oshirib beradi, bunday holatda o'quvchilar g'ijinib qoladi.
Bu masalada darslikta qo'shimcha turda maxsus risolaning bo'lishi katta foyda beradi. Mashg'ulotlar tizimini tanlovda darslik o'qituvchi uchun asosiy manzil bo'lib xizmat qilishi zurur. Bu tizim o'shanaqa bo'lib qurilmog'i zurur, dasturding borlik talablarin bajarish uchun zaruriy sharayıt yaratilgan bo'lishi zurur. Masalan, bunday murakkab masalaniń hal bo'lishi darsliklar tuzilmasina itoati zurur.
3. Darslik va o'qitishding tarbiyalik vazifasi

O'qituvchi hardam o'zlar oldiga «sabaqlıqtagi o'qish materiali o'quvchiga qanday tarbiyalarni beradi» degan savolni qo'yishi zurur. Darsliktan berilgan ko'pchilik mundarija va matnli muammolar xolos ta'lim maqsadlarin bajarishi zurur, degan fikr xato demakdir. Ol, bu mashg'ulotlar ko'plab tarbiyalik ishlarni ham ro'yobga oshirani. Masalan, odamlarning turmush va mehnatlari, aholi xo'jaligi biznes rejalari, rejalami bajarishdagi kurashish, biznesmenlikning ahamiyati, mustaqillik uchun mehnat etish va kurashish, unumdarlıgi, vaqttı tejashlik, baho, savdo, texnika va boshqalar haqida matumotlar beradi.

Darslikta taklif etilgan har xil turdagi mashg'ulotlar boshlang‘ich klasta matematikani o'qitish qirg'oqlari ro'yobga oshirilarlik tarbiyalik masalalarning ijrosi uchun imkaniyat yaratani.
Mashg'ulotlar tizimsi o'shanaqa tuziladi, bu qirg'oqlari o'quvchilar bilimlarni nazorat qilish, taqqos qirg'oqlari baqlanatuǵın faktlarning parıqlı tomonlarin aniqlaydi, yakunlar chiqaradi. Darslik maxsus yo'nalishdagi vazifalarni taklif etadi. Masalan, «tómendegi muammolar qaysi tomonlari bilan o'xshash va qaysi tomonlari bilan farqlanıwın ayting».
O'qitishding effektivligi ana o'sha imkaniyatlardı hisobga olish qirg'oqlari ro'yobga oshiriladi. Bunda ko'p sondagi mashg'ulotlar har xil ifodalarni taqqos bilan aloqador demakdir. Masalan, rioya komponentlari va rioya natijalari orasidagi aloqani aniqlash uchun tuzilgan tablitsalar qirg'oqlari bu komponentlarning o'zgarish sabablarin bilib oladi.
Tarbiyalik vazifalarni yechish uchun darslikta il'yustrativ (yo'riqnoma ) materiallar yoritilgan. Ular o'quvchilarning konkret va mavhum fikrlashining rivojlanishiga yordam beradi. Predmet kórgizbesinen shartli kórgizbege (sxema, chizma ) o'tishlik har xil shakldagi matematik daxllarni modellashtirish bilan o'quvchilarni tanishtirish ta'minlanadi. Darsliktagi il'yustrativ kórgizbeler matematikani o'qitish bilan turmushtı mustahkam bog'laishda katta rollar' tebranadi, ular matematik aloqalar bilan tanısadı va ularga amaliy tatbiq imkaniyatların ko'rishlikda yordam beradi, matematikani umumlashtirish uchun material beradi, bolaning o'zining tajribasin bayıtadı.
Darsliktagi il'yustratsiyalar o'quvchilarning bilim boyliklarini kengaytirishlikga, atroftagi hayotning har xil tomonlari bilan tanishtirishga imkaniyat beradi. Bu il'yustrativlerdiń mundarijasi har xil.
Ular o'quvchilarni uy hayoti va mektebindegi raqslari, biror kishiga yaqin odamlart hayoti, chirmab turishgan biror kishiga yaqin odamlartka odamning nisbatin tushuntirishda yordam beradi. Rasmlangan il'yustratsiyalar har qásiptegi odamlar bilan bolalarni tanishtiradi. Rasmlar yangi texnikani foydalanishdagi mehnat faoliyatin va bolalarning kattalarga qaraganda madeniy dam olishining ko'proq vaqt egallashin ko'rsatuvchi il'yustratsiyalar demakdir.
Borlik darsliktagi il'yustratsiyalar taklif etilgan matematik masalalarning har xilligi va boyligin rasmlaydi. Rasmlardan foydalanishda o'sha narsa tavajjuh markazida turishi zurur, matematikaga qiziqish o'ylaransın, boshlang‘ich sinf matematika kursini o'zlashtirishga yordam bersin.
O'quvchilarda tarbiyani shakllantirishda ularning kitob ustida mustaqil ishlashi katta ahamiyatga ega. Darslik bu bilimlarni o'zlashtirishda keng imkaniyatlar ochib beradigan yagona asli.