Boshqaruv hisobi

 
Mahsulot sotishdan tushgan tushum - Xarajatlar = Foyda 
Bunday axborot kreditor, investor, bank soliq inspektsiyasi kabi tashkilotlar 
uchunmuhim ahamiyatga ega. Ayniqsa, korxonaning daromad (foyda) solig‘ini 
xarajatlar haqidagiaxborotsiz hisoblashish mumkin emas. Korxona va uni 
boshqarish nuqtai nazaridan esa xarajatlarning umumiy summasi, alohida ishlab 

---

chiqarish bo‘linmalarining unumli hamda unumsiz xarajatlari va boshqalar haqidagi 
axborotlar yigishni talab etadi. Shundayqilib, xarajatlarni hhsobga olish ham 
moliyaviy hisobining, ham boshqaruv hisobining eng muhim qismlaridan biri ekan.
Moliyaviy hisobining asosiy vazifasi foydalanuvchilarni korxona faoliyatining 
moliyaviy natijalari, uning moliyaviy holati, xususan, mulkiy holati hamda to‘lov 
qobiliyati haqidagi axborot bilan ta’minlashdir. Demak bu jihatdan, xarajatlar hisobi 
rldida quyidagi vazifalar turadi: 
-korxona faoliyati bilan bog‘liq barcha xarajatlarni o‘z vaqtida 
to‘laligicha 
hisobga olish; 
- xarajatlar haqidagi ma’lumotlarni alohida hisobvaraqalarida hamda hisobot 
shakllarida to‘g‘ri aks ettirish va soliqlarni hisoblashish uchun etarli darajadagi 
ishonchli 
ma’lumotlar bilan ta’minlash. 
Bu vazifalarni bajarish uchun xarajatlarni moliyaviy hisob tamoyillari, xususan, 
ikki yoqlama yozuv asosida hisobga olish etarlidir. Boshqaruv eng asosiy 
xususiyati esa uning ma’lumotlari boshqaruv uchun foydaliligidir. Jumladan, 
boshqaruv hisobi xarajatlar haqida shunday batafsil ma’lumotlarni berishi kerakki, 
toki uning asosida eng to‘g‘ri boshqaruv qarorlari qabul qilishning imkoniyati 
paydo bo‘lsin. Bu sohadagi xalkaro tajribalardan kelib chiqkan holda xarajatlar 
hisobi haqidagi ma’lumotlarni korxona quyidagi xolatda shakllantirishi kerak paydo 
bo‘lish joylari bo‘yicha hisobga olish; 
- xarajatlar hisobini javobgar xo‘jalik markazlari bo‘yicha tashkil qilish; 
- xarajatlarni ularni paydo kilgan obyektlari yoki ularni tashuvchilari, 
ya’ni 
alohida mahsulot turlari bo‘yicha jamlab berish. 
Bu vazifalar boshqaruv hisobining asosiy vazifasini bajarishga imko n 
beradi. Masalan, xarajatlarni ularning paydo bulish joylari va javobgar xo‘jalik 
markazlari :icha hisobga olish eng muhim boshqaruv qarorlarini qabul qilishga 
imkon yaratadi. 
Demak xarajatlarni hisobga olishning quyidagi vazifalarini ham sanab o‘tishimiz 
kerak ekan: 
- alohida ishlab chiqarish jarayonlari yoki bo‘linmalari bo‘yicha xarajatlar hisobini 
tashkil qilish va ular ustidan nazoratni ta’minlash; 
-alohida mahsulot turlari bo‘yicha asosiy ishlab chiqarish xarajatlari haqidagi
malumotni shakllantirib berish; 
- korxonaning ishlab chiqarishdan tapshchari barcha boshqaruv
xarajatlarining 
tahliliy ma’lumotlarini yihib berish
Bu vazifalardan ko‘rinib turibdiki, hisob va tahlil boshqaruv hiisobining bir-
biri bilan bog‘langan chambarchas ikki tomoni ekan. Zero mahsulot
bahosining aniqlash uchun ham tannarxni hisoblashish talab etiladi. 
Xar bir korxona yoki birlashmada ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish 
mahsulot tannarxini to‘g‘ri kalkulyatsiya qilishning tashkil etish
imkoniyatl, 

---

kuyndagilardan iborat: 
avvaldan ishlab chiqilgan va tasdiklangan texnologiya rejasining mava 
bo‘lishi; 
ombor xujaligining to‘g‘ri tashkil qilinishi hamda ishlab chiqarish uchun zarur 
o‘lchov asboblari va moslamalar bilan ta’minlangan bo‘lishi; 
ishlab chiqarish xarajatini analitik hisobvarag‘i; 
kalkulyatsiya obyektlari hamda kalkulyatsiya birligini aniqlash; 
kalkulyatsiya moddalari, kompleks xarajatlar moddalari nomenklaturaa 
ishlab chiqish; 
kompleks xarajat moddalarini kalkulyatsiya obyektlari o‘rtasida taqsimlash 
usulini tanlash va xokazolar. 
Boshqacha kilib aytganda, ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va maxsu 
tannarxini kalkulyatsiyalashda quyidagi qoidalar asos bulib xizmat qiladi: 
-korxonadagi barcha xarajatlarni ularning ahamiyatidan, ya’ni unumli 
xokazolardan katiy nazar to‘laligicha hisobga olish; 
-xarajatlarni korxonadagi faoliyat sohalari bo‘yicha alohida hisobga olish 
zarurdir. Aniqrogi, asosiy faoliyat, boshqa turdagi faoliyat, masalan, ta’mirlash, 
yordamchi xo‘jalik asosiy yordamchi xo‘jalik asosiy va yordamchi sanoat ishlab 
chiqarish bo‘limlari.: 
- xar bir xarajatni u tegishli bo‘lgan davrda hisobga olish va qoplash shartdir. 
Yukoridagi qoidalarga buysunish xarajatlar hisobining optimal tashkil kilinishi 
moliyaviy hisobotning esa obyektiv va ishonchli bo‘lishini ta’minlaydi.