Boshqaruv jarayonlari 1mavzu: boshqaruv jarayonlari fanining mazmuni va vazifalari reja

BOSHQARUV JARAYONLARI
1MAVZU: BOSHQARUV JARAYONLARI FANINING MAZMUNI VA VAZIFALARI
REJA:
1.1 Boshqaruv jarayonlari fanining predmeti, vazifalari va mazmuni
1.2 Boshqaruv jarayonlari faning asosiy tamoyillari
1.3 Boshqaruv jarayonlari fanining asosiy yo’nalishlari va usullari
1.4 Boshqaruv jarayonlari fanining mahsus fanlar bilan bog’liqligi
“Boshqaruv jarayonlari” fanining predmeti – talabalarga boshqaruv mohiyati, maqsad, vazifalari, jarayonlari, funksiyalari, yо‘nalishlari, uslublari , boshqaruvning nazariy asoslari, xorijiy modellari, ilmiy muassasalari, boshqaruv faoliyatining jahon tajribalari, tizimdagi samaradorlik, О‘zbekistonda menejment, soha taraqqiyoti yо‘lidagi zamonaviy islohotlar haqida tushuncha beradi.
«Boshqaruv jarayonlari» fanini о‘qitishdan maqsad- talabalarni boshqaruv faoliyati, mohiyati, maqsad va vazifalari, jarayonlari, funksiyalari, muammolari bilan tanishtirishdir. Tezkor zamonda- axborot zamonida har bir zamonaviy rahbarning faoliyati doirasida boshqaruv tamoyillarini bilishi, xorijiy hamkorlar bilan faoliyat olib bora olishi, innovatsion g‘oyalar, amaliy taklif va xulosalar bera olishi, soha taraqqiyoti yо‘lida yuksak bilimli va madaniyatli bо‘lishi zamon talabidir.
Agar tashkiliy tuzilma, shakl sifatida, boshqaruvning statikasini aks ettiradi, keyin boshqaruv jarayoni dinamikani tavsiflaydi, ya'ni. boshqaruv tizimining ishlashi, tashkilotning boshqaruv tizimida o'z vaqtida sodir bo'ladigan barcha narsalar. Jarayon deganda tashkilot maqsadlariga erishish uchun menejment tomonidan amalga oshiriladigan har qanday harakatlar tushuniladi.
Menejment -muammolarni hal qilishning murakkab jarayoni, bu tendentsiyalarni kuzatish, maqsadlarni belgilash, muammolar va imkoniyatlarni shakllantirish, alternativalarni ishlab chiqish va tanlash, qarorlar qabul qilish, dasturlar va byudjetlarni tuzish, ularni amalga oshirish yo'nalishlari va chora-tadbirlarini belgilash sifatida ko'rsatilishi mumkin.
Masalan, menejer rejalashtirish, tashkil qilish va nazorat qilishni rejalashtirganda, qaror qabul qiladi. U vaziyatni tahlil qiladi, bir nechta alternativalarni ishlab chiqadi, alternativalarni taqqoslaydi, qaror qabul qiladi va natijani baholaydi. Qaror qabul qilish barcha boshqaruv funktsiyalari bilan bevosita bog'liqdir. Boshqaruv jarayoni vaqt va makon bo'yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilish bilan bog'liq muayyan ishlarni amalga oshirish uchun alohida bosqichlarga bo'linadi.
Boshqaruv jarayonining tashkiliy asoslari. Boshqaruv jarayonining ishtirokchilari. Boshqaruv tizimini takomillashtirish Hayotda biz ko'pincha turli xil vaziyatlarga nisbatan "jarayon" so'zini ishlatamiz. Shu bilan birga, hech kimda savol yo'q: jarayon nima. Biz hammamiz bu so'zni tabiiy deb qabul qilamiz va uni ma'lum bir natijaga erishishga qaratilgan muayyan harakatlar yoki insoniy operatsiyalarning mantiqiy ketma-ketligi sifatida tushunamiz. Biz menejmentga kamida uchta ma’noda qaraymiz: boshqaruv ishini bajaradigan odamlar, boshqaruv bilimlari sohasi va boshqaruv jarayoni sifatida. Bugun hammaga bir narsa ayon: menejment bu, eng avvalo, jarayon.
Boshqaruv jarayoni nima? Bu savol qancha odamdan so'ralgan bo'lsa, shuncha javob oladi va ularning barchasi etarlicha to'g'ri bo'ladi. Biroq, agar biz ma'lum bir tashkilot uchun samarali boshqaruv texnologik jarayonini yaratmoqchi bo'lsak, bunday xilma-xillikdan foydalanish mumkin emas. Jarayon natijaga erishish uchun izchil maqsadli harakatlar majmuidir. Boshqaruv jarayonining ishtirokchilari menejerlar, ijrochilar va nazoratchilardir. Boshqaruv jarayonining maqsadi- muayyan natijaga erishish uchun ishtirokchilarning sa'y-harakatlarini birlashtirish. Mablag'lar jarayonni amalga oshirish - bu hujjatlar va ma'lumotlarni olish, uzatish, ro'yxatga olish, saqlash, qayta ishlash va berishning turli vositalari. Yaxshi ishlab chiqilgan boshqaruv jarayoni tashkilotni muvaffaqiyatli qiladi. Va bu jarayonni to'g'ri loyihalash uchun siz uning ichki tuzilishini, amalga oshirishning alohida bosqichlari va ularning xususiyatlarini bilishingiz kerak. Ma'lumki, menejmentga jarayonli yondashuv birinchi bo'lib "klassik maktab" yoki ilmiy menejmentizm vakili Anri Fayol tomonidan o'rganilgan. Rahbarlar faoliyatini tahlil qilib, uni alohida bosqichlarga bo'lingan jarayon sifatida ko'rib chiqdi: rejalashtirish, tashkil etish, muvofiqlashtirish, nazorat qilish va motivatsiya. Vaqt o'tishi bilan ma'lum bo'ldiki, boshqaruv jarayonining mazmuni ushbu funktsiyalar ro'yxati bilan cheklanib qolmaydi.
Agar biron bir funktsiyani alohida oladigan bo'lsak, uni amalga oshirish ham boshqaruv jarayonidir. Ko'rinishidan, boshqaruv jarayoni har bir aniq funktsiyani bajarish uchun alohida jarayonlardan iborat. Keling, buni aniqlaylik. Haqiqatan ham, aytaylik, rejalashtirish funktsiyasini bajarish uchun bir qator ketma-ket protseduralarni bajarish kerak. Yana abstraksiya. Zero, rejalashtirish jarayon sifatida aniq ob'ekt va muayyan vaziyatga nisbatan amalga oshiriladi va bu haqiqatdir. Har safar biz bir-biridan ular yo'naltirilgan ob'ektlar va ularni bajarish vaqti bilan farq qiluvchi boshqaruv jarayonlari haqida gapiramiz.
Boshqaruv sikli Bizning fikrimizcha, boshqaruv jarayoni funksiyalar bilan emas, balki boshqaruv vazifalari bilan bog'lanishi kerak. Bizga ma'lumki, har bir vazifa maqsad, boshqaruv ob'ekti, uni hal qilish vaqti, axborot parametrlari (kirish, chiqish) bilan tavsiflangan boshqaruv harakatidir. Oldindan berilgan ta’rifga muvofiq “boshqaruv jarayoni” bu boshqaruv harakatlarining mantiqiy ketma-ketligi, ya’ni boshqaruv vazifalari bo‘lib, ularni hal qilish maqsad bo‘lgan aniq natijaga erishishga qaratilgan. Shunday qilib, boshqaruv jarayonining mazmuni rejalashtirish, tashkil etish, hisobga olish, nazorat qilish, tartibga solish, tahlil qilish va rag'batlantirish muammolarini hal qilishning mantiqiy munosabatlarini aks ettiradi. Ushbu boshqaruv vazifalarining kombinatsiyasi, ularning hal qilinishi bitta aniq maqsadga qaratilgan boshqaruv tsikli(5-rasm), yoki maxsus boshqaruv jarayoni. Boshqaruv vazifalarining o'zaro bog'liqligi shaklida taqdim etilgan tashkilotni boshqarishning barcha jarayonlarini ikkita katta guruhga bo'lish mumkin: doimiy va davriy. Doimiy jarayonlar hozirgi maqsadlarga erishish uchun inson faoliyatining funktsional sohalarini ifodalaydi. Masalan, ishlab chiqarishni boshqarish jarayoni. Bunday jarayonlar ma'lum boshqaruv tartib-qoidalarini o'z ichiga oladi, ularni amalga oshirish tartibi oldindan ishlab chiqilgan va ko'rsatmalar shaklida tasvirlangan. Doimiy jarayonlarning mazmunidagi o'zgarishlar kamdan-kam hollarda sodir bo'ladi. Boshqaruv tartib-qoidalari standart xususiyatga ega va faqat boshqaruv tizimini takomillashtirish bilan o'zgaradi. Ular boshqaruv muammolari xodimlari tomonidan tavsiflanadi, ularni hal qilish taniqli algoritm bo'yicha amalga oshiriladi. Ularni hal qilish uchun taniqli usullar qo'llaniladi. Davriy jarayonlar- bu tezkor (ko'pincha bir martalik) boshqaruv harakatlarini ishlab chiqishni talab qiladigan, rejalashtirilmagan, kutilmagan vaziyatlarning paydo bo'lishi natijasida yuzaga keladigan boshqaruvning faol shakli. Ushbu jarayonlar, qoida tariqasida, favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishga qaratilgan. Menejment tomonidan ishlab chiqilgan qoidalar boshqaruv tartib-qoidalarini amalga oshirish uchun ishlatiladi, ammo bu qoidalardan foydalanish boshqaruv san'atidir. Vaqtning turli nuqtalarida davriy boshqaruv jarayonini amalga oshiruvchi menejerning diqqat markazida boshqariladigan tizimning turli jihatlari bo'lishi mumkin. Doimiy va davriy boshqaruv jarayonlari bir xil ichki tuzilishga ega bo'lib, maqsadlari, predmeti, vositalari, boshqaruv tartib-qoidalari va bajariladigan operatsiyalar mazmuni bilan farqlanadi. Boshqaruv jarayonida elementlar va boshqaruv tartiblarini ajratish mumkin. Boshqaruv jarayonining elementlari boshqaruv toifalari bo'lib, ularning mantiqiy munosabati boshqaruv faoliyatining quyidagi xususiyatlarini belgilaydi:
a) nazorat jarayoni nima uchun amalga oshiriladi;
b) boshqaruv jarayonining paydo bo'lishiga nima sabab bo'lgan; v) boshqaruv jarayoni nimaga qaratilganligi;
d) boshqaruv jarayonida qanday ta'sir hosil bo'ladi.
Biz yuqorida ko'rib chiqqan boshqaruv faoliyatining mohiyatiga asoslanib, boshqaruv jarayonining quyidagi elementlarini ajratib ko'rsatish mumkin: · vaziyat; · muammo; · yechim.
Maqsad nazorat jarayonining bajarilishi mazmunini belgilaydi. Maqsadga erishish uchun jarayonlar amalga oshiriladi. Boshqaruv jarayoni doimo ishtirokchilarning maqsadli faoliyatidir. Inson faoliyatining konkret natijasi maqsaddir. Binobarin, har bir boshqaruv jarayoni aniq maqsadga erishish uchun amalga oshiriladi. Shuning uchun boshqaruv jarayoni u amalga oshiriladigan maqsadni aniqlash yoki belgilashni o'z ichiga oladi. Tashkilotni boshqarish jarayoni Boshqaruv jarayonlarining har biri o'z maqsadiga ega. Shuning uchun maqsadlar nisbatan doimiy (noaniq vaqt davri) va davriydir. Noto'g'ri belgilangan maqsad boshqaruv jarayonini samarasiz qiladi va hatto tashkilotning muvaffaqiyatli ishlashi uchun zararli bo'ladi. Boshqaruv jarayonidagi maqsadlar operatsion xarakterga ega bo'lishi va aniq vazifalar va ish topshiriqlariga aylantirilishi kerak. Har bir boshqaruv holati uchun ular zarur resurslarni kontsentratsiyalash bo'yicha ko'rsatma hisoblanadi. Vaziyat boshqariladigan quyi tizimning (doimiy jarayonlar uchun) yoki alohida ob'ektning (davriy jarayonlar uchun) holatini ifodalaydi. Boshqaruv jarayonidagi vaziyat nazorat qilinadigan ob'ekt faoliyatida og'ishlarning paydo bo'lishi yoki tashkilot faoliyat yuritayotgan atrof-muhit omillarining ob'ektiga ta'siri natijasida yuzaga keladi. Vaziyat ma'lum bir ob'ekt tomonidan boshqariladigan tashkilotga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, samarali yoki salbiyni oshiradi, uni kamaytiradi.
Masalan, korxona mahsulotlariga talabning keskin ortishi narxning oshishiga imkon beradi va aksincha, bir xil mahsulotlarga iste’mol talabining keskin kamayishi tashkilotni nomaqbul tendentsiyalarga ega bo’lgan chora-tadbirlar ishlab chiqishga majbur qiladi. Vaziyat boshqaruv jarayonlarining paydo bo'lishiga sabab bo'lgan ma'lum bir g'azabdir. Vaziyatning murakkabligi va ko'lami (katta quyi tizimga yoki alohida ob'ektga ta'siri) doimiy yoki davriy nazorat jarayonlarining paydo bo'lish tartibidir. Boshqaruvda vaziyat juda muhim xususiyatga ega. Tashkilotga ta'sir qiluvchi ko'plab vaziyatlar o'zaro bog'liq. Bir vaziyat boshqa ko'p narsalarni o'z ichiga oladi, qayiqning o'tishi daryoda to'lqinlarni keltirib chiqaradi. Vaziyatning ta'siriga javobni rivojlantiruvchi birinchi boshqaruv jarayoni boshqa boshqaruv jarayonlari fenomenini keltirib chiqaradi va bular, o'z navbatida, jarayonlarni qo'zg'atadi va shu bilan doimiy boshqaruv tsiklini yaratadi. Boshqaruv vaziyatlari menejerlar tomonidan hal qilinishi kerak bo'lgan muammolarni keltirib chiqaradi. Muammo - yuzaga kelgan vaziyatni hal qilishda ma'lum pozitsiyani asoslash va tanlash zarurati. Muammo vaziyatning paydo bo'lishi natijasida yuzaga kelgan tashkilotning ish sharoitlari va tashkilot o'z maqsadlariga erishish uchun zarur bo'lgan sharoitlar o'rtasidagi asosiy qarama-qarshiliklarni aniqlashni o'z ichiga oladi. Boshqaruv vaziyatining mohiyatini oydinlashtirish maqsadga erishishda yuzaga kelgan og'ishlarni bartaraf etish bo'yicha menejer faoliyatining mumkin bo'lgan yo'nalishlarini aniqlash imkonini beradi. Faoliyat sohalari mavjud resurslarni (moddiy, insoniy, moliyaviy) qayta taqsimlash, ya'ni zarur resurslarni aniqlash va ularni taqsimlash bilan bog'liq.