Bo'yin, ko'krak qafasi va boshqa organlarni shikastlanishi

BO'YIN, KO'KRAK QAFASI VA BOSHQA ORGANLARNI SHIKASTLANISHI
Reja:

1. 
   Buyin yaralanishlari va 1 tibbiy yordam.
   
2. 
   Ko`krak qafasining yopiq shikastlari 1 tibbiy yordam.
   
3. 
   Ko`krak qafasining ochiq shikastlari 1 tib. Yordam
   
4. 
   Ko`krak qafasi organlarining jarohatlari va ularning asoratlari.,
   

Bo`yin yaralanishlari.

Bo`yin yaralanishlari birmuncha kam uchraydi . Ular asosan sovuq qurol (pichiq , ustara , nayza) yoki quroldan ()uq, sochma uq, snaryad parhcasi_ yuzaga keladi.
Klinik manzarasi: bo`yindagi biror organning shikastlanish turiga bog`liq: ko`pincha qizilungach, traxeya vaz bo`yin tomirlari yaralanadi.
Traxeya yaralanganda nafas qisman odatdagi yullardan va qisman jarohat teshigidan chiqadi.
Bemorlar juda qurqqan bo`ladi. Uz vaqtida davo qilish butunlay tuzalib ketish imkonini beradi.
Qizilungach shikastlanishi kupincha traxeya shikasti bilan birga uchraydi. Qizilungach shikastlanganda kupinhca bemorlar og`riq bulishidan noliydilar, suv va ovqat jarohatga kiradi.
buytinning arterial tomirlari shikastlanganda juda ko`p qon oqishi qayd qilinib, bvu tezda ulim bilan tugashi mumkin. Buyin venalari xavo emobiliyasi sodir bulishi mumkin.
birinchi yordam ko`rsatish.
birinchi yordam asosida qon oqishini tuxtatish kiradi. Shu maqsadda jarohatdagi tomirni yoki uzunasiga bosiladi. Jgut solish mumkin. Jarohatga qattiq bolishcha qo`yiladi. Yaralanish soxasiga qarama0 qarshi tomondagi qulni boshga tashlanadi, yo bulmasa kramer shinasi quyiladi. Jgutni bolishcha va bemor qulini qamrab olib, gir aylantirib solinadi. So`ngra bemorni shifoxonaga junatiladi.
Kok`rak qafasining yopiq shikastlari.
Ko`krakning yopiq shikastlari tinchlik davrida 10 % ni tashkilk etadi. Ko`krakning yopiq shikastlari kup uchraydi va nafas olish ritmining buzilishi bilan kehcadi.
Ko`krak qafasi yumshoq to`qimalarining lat eyishida usha joyda shish, og`riq, teri osti gematomasi bo`ladi. Og`riq chuqur nafas olganda, bosib kurganda qattiq og`riydi.
Qovurg`aning sinishi. Bevosita travmalarda yoki ko`krak qafasining bosilishidan sinadi. Qovurg`alar yoriladi, suyak ust pardasi ostidan sinadi va bitta yoki bir nechta qovurh`alar tula sinadi. Qovurg`alar sinib o`pka yoki plevrani shikastlashi m-n.
Klinik manzarasi: qovurg`alar yakka singanda utkir cheklangan og`riq kuzatiladi. Bu- nafas olganda, yutalganda va gavda vaziyatini uzgartirganda kuchayadi. Paypaslash yuli bilan og`riq aniqlanadi , suyak siniqlari siljigan sinishda qovurg`larning shakli pog`onasimon bo`lib qoladi.
Qovurh`lar ko`p joyidan singanda klinik manzara yomonlashadi , bemor shok holaqtda bo`lishi mumkin. Upka tuqimasi shikastlanganda teri osti emfizemasi hosil bo`ladi – havo teri osti kletchatkasifa chiqadi , bemor qon tupuradi , nafas olish qiyinlashadi akrotsianoz (lab, burun uchi , quloq chig`anog`i barmoqlar uchi ko`karadi) taxikardiya bo`ladi. Plevra bo`shlig`ida qon yig`ilhanda va havo bulganda upkaning nafas olishi eshitlmaydi. Qovurg`alar sinishini tasdiqlash uchun ko`krak qafasini rentgenologik tekshiriladi.
Birinchi tibbiy yordam ko`rsatish.
Singan zonaga 5- 10 ml 2% navokain eritmasi yuboriladi. Ko`p joydan singanda ularning zonasiga 0.5% li navokain eritmasi kiritiladi va shu tomonning uzida vagosimpatik blokada qilinadi. 10 min. Utgach ignani chiqarmay turib qo`shimcha ravishda 0.02% li sovkain eritmasi va 0.04 5 dikain e-si yuborish lozim.
Upka yallig`lanishini profilaktika qilish uchun bemor nafas gimnastikasi bilan shug`ullanishi kerak. Qovurg`alar singanda kukrak qafasini bintlash tavsiya etilmaydi.
Umrov suyagining chiqishi
umrov suyagi akromial va tush uchlarini ng chiqishi farq qilinadi. Boylam apparatining yirtilish darajasiga ko`ra uning tula va qisman chiqishi tafovut qilinadi. Tula chiqishda shu soxadagi boylam apparati batamom yirtiladi , qisman saqlanib qoladi
Klinik manzarasi: umrov suyagi akromial uchidan chiqqanda elka usti soxasida akromial uchining chiqib qolishi sabablari . Pog`onasimon deformatsiya kuzda tutiladi. Qisman chiqqanda umrovning akromial uchi unchalik ruy- rost turtib chiqmaydi.
Umrov tush uchi chiqqanda bu sohada umrov suyagining turtib chiqqanligi va gematoma k`orinadi. Diagnoznioydinlashtirish uchun rentgenografiya qilinadi.
birinchi yordam: elka suyagi uzoqlashtirilfganda va umrovning chiqib turgan uchi bosilganda umrov joyiga tushadi. Umrov suyagiga qalin karton pelot qilinadi va gips bog`lam bilan fiksatsiya qilinadi. Umrovning chiqqan uchunu tutib turishning iloji bulmagani operatsiya yo`li bilan davolanadi.
Umrov suyagining sinishi
bevosita zarb tushganda yoki yozilgan qo`lga, tirsakka , elkaning yuzasiga yiqilganda umrov suyagi sinadi. Katta yoshda kishilarda kundalang, qiyshiq va parchalanib sinish qayd qilinadi odatda umrov sinishi suyak siniqlarining siljishi bilan utadi.
suyak siniqlari tomir, nerv tutamini, plevra gumbazi yoki teri shikastlanishi mumkin.
Klinik manzarasi: kuchli og`riq va singan zonada pog`onsimon deformatsiya kuzatiladi. Elka osti zonasi sog`lom tomonga ko`ra qisqaradi. Bemor shikastlangan tomondagi qulini kutarib turadi.
1 yordam ko`rsatishda shikastlangan tomondagi qulga dezo bog`lami yoki kasinkasi foydalaniladi. Sinishni davolshda shikastlangan zonaga navokain
Yuboriladi yoki blokada qilinadi. Bemorning elkalarini iloji borihca uzoqlashtirladi va ikkala elka uchi soxasiga 2 ta doka halqa kiygizilib, ularni rezina naycha bilan bog`lanadi ( delbe metodi) kerilgan elkalar usga halqalar urnigga sakkizsimon bog`lam quysa ham bo`ladi. Suyak siniqlari 3- 4 haftada bitadi. Suyak siniqlarini joyiga solib bulmasa operatsiya qilinadi.
Operatsiya mohiyati suyak siniqlarini lavsan ip yoki sim bilan shuningdek, umrov suyaginign ikkala uchidan utkazilgan zanglamaydigan pulat kegay bilan biriktirishdan iborat.
ko`krak qafasini teshib kiradigan ochiq shikastlar.
ko`krak qafasining chiq shikastlari deganda teri, teri kletchatkasi va muskul qavatini, parietal plevra shikastlanadigan zararlanishlar tushuniladi. Kok`rakning ochiq yaralanishi sovuq qurol yoki uqotar quroldan sodir bo`ladi.
ko`krak qafasini teshib kiradigan, yaralanishlarda ko`pincha pnevmotoraks - plevra bo`shlig`ida havo yig`ilishi, gemotoraks plevra bo`shlig`ida qon yig`ilishi va gemopnevmotoraks havo va qon yig`ilishi kuzatiladi.

pnevmotoraks- plevral bo`shliqqa kukrak devorlaridagi jarohat teshigi orqali yoki shikastlangan upka orqali havo kirishi natijasida pnevmotoraks hosil bo`ladi. Xavo plevral bo`shliqa tushganda upka qisiladi. Plevral bo`shliqda havo nechog`li kup yopiq, ochiq va klapanli pnevmotoraksga bo`linadi.

yopiq pen-da plevral bushliqqa kirgan havo tashqi muhit bilan tutashmaydi, chunki kukrak qafasi yoki upkadagi jarohat kanali bekilib qoladi. Ochiq pnev-sda jarohat kanali ochilib turadi va plevral busghliqqa tushgan havo tashqi atmosfera bilan bemalol tutashadi. Klapanli pnev-sda jarohat kanalining xususiyatlariga ko`ra xavo plevral bushliqqa bemalol kiradi , biroq qaytib viqa olmaydi. Shunga kura har gal nafas olgan sayin plevral bushlig`ida tobora havo yig`ila boshlaydi. Bunda upkaning anchagina qisilishi va kuks oralig`idagi organlarning sog`lom tomonga siljishi kuzatiladi. Qator hollarda havo teri ostidagi klethcatkaga kira boshlaydi, bu teri osti emfizemasining paydo bo`lishiga olib keladi.
klinik manzarasi:
kukrakda qisilish sezgisi, nafas qisishi paydo bo`ladi , bemor kukarib ketadi, kukrak qafasining shikastlangan tomonida nafas olish yuqoladi va bir muncha sustlashshadi, tovush titrab chiqadi , ochiq va klapanli pnev- da uchragan bemorlarning ahvoli ayniqsa og`ir bo`ladi.
gemotoraks- kupincha qon plevral bushliqqa jarohatlangan upka tomirlaridan, biroq ba`zan kukrak devorining shikastlangan tomiridan oqib tushadi. Oqib tushgan qon miqdori 1.5-3 l gacga etishi mumkin. Infeksiya qushilgan hollarda plevra empiemasi rivojlanadi.
Klinik manzarasi: ichki qon oqish alomatlari paydo buladi: teri va shilliq pardalar rbuzialdi, sovuq ter chiqadi, puls tezlashadi, arterial bosim tushib ketadi. Bu xodisalarga nafas qisishi va nafasning qiyinlashuvi qushiladi.
1! Yordam kursatish- pnevmotoraksni bartaraf qilishga kursatilishi kerak. Shu maqsadda jarohat zonasiga germetiklikni ta`minlaydigan aseptik b`oglam quyiladi, buning uchun leykoplastir yoki individual paketdagi rezina aralashtirib tayorlangan qopchiqdan foydalanialdi. Ustidan paxta –doka bog`lam yopiladi. Bemorlarga og`riqni qoldiradigan va yurak dorilari yuboriladi. Klapanli pnev-da atkroriy plevral punksiyalari qilib, havoni tortib olinadi yoki byulau usulida suv osti drenaji quyiladi. Gem-da qon oqishi konservativ yoki operativ yul bilan tuxtatiladi va plevral bushliqdagi qon xaydaladi.
Yurak jarohatlari
Yurak jarohatlari aksariyat sovuq qurol va uqotar qurol qullanilganda paydo buladi. Ko`proq qorinchalar, ayniqsa chap qorincha soxasi jarohatlanadi. Yurak jarohatlangan hollarninh 1/3 qismida ulim tusatdan yuz beradi. Bemorlarning qolgan qismi 1-3 kun ichida qon ketishidan va yurak tompoandasidan halok bo`ladi. Ba`zan esa ulimga asoartlar (perikardit, plevrit, emboliya, pnevmotoraks) sabab bol`adi.
Klinik manzarasi: perikardga qon tuplanishi xisobiga yurak tomponadasi simptomatologiyasi bilan xarakterlanadi. Bemorlar yurak soxasidagi og`riqdan, bosh aylanishi,nafas qisishidan noliydi va ulim vasvasasiga tushadi. (min 120-160marta) arterial qon bosimi tushadi, biroq venoz bosim ortib ketadi. Nafas tezlashgan , yuzaki buladi. Og`riq chap kurak, elka va qoringa utadi.
yurak tonlari deyarli eshitilmaydi. Yurak chegarasi perikardda qon tuplanish xisobiga kattalashadi,bu rentgenologik tekshiruvda ayniqsa yahshi kurinadi.
davosi: zudlik bilan operatsiya qilishdan iborat.
Operatsiyadan maqsad yurakdagi jarohatni tikishdir. Operatsiyadan oldin va transpartirovka qilish davrida bemorga maksimal darajada orom beriladi , yurak sohasiga sovuq qilinadi og`riqsizlantiruvchi dorilar beriladi.