Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

omillar taqozo qiladiki, ularning ichidan quyidagilar asosiy o‘rinni egallaydi: 
- xo‘jalik aloqalarining baynalminallashuvi; 
- xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi; 
- umum jahon fan-texnika revolyutsiyasi; 
- milliy iqtisodiyot ochiqligining kuchayishi. 
89
Мирзиѐев Ш.М. Танқидий таҳлил қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар 
фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак.Т.: «Ўзбекистон», 2017 14-январь.18-бет. 

---

470 
 Qiyosiy ustunlik nazariyasi. Iqtisodiy rivojlanishning milliy andozasidan 
jahon xo‘jaligiga o‘tish va xalqaro iqtisodiy integratsiyaning rivojlanishi hamda 
alohida olingan mamlakatlarning xalqaro iqtisodiy munosabatlarda qatnashishi 
asosida shu nazariya yotadi? A.Smit xalqaro mehnat taqsimoti masalasini tahlil 
qilib, qanday tovarlarni eksport qilish va qaysilarini import qilish qulayligi 
to‘g‘risidagi o‘z qarashlarini bayon qilish asosida «mutloq ustunlik» nazariyasini 
ilgari surgan. D.Rikardo o‘zaro foydali savdo va xalqaro ixtisoslashuvning ancha 
umumiy printsiplarini shakllantirib, «qiyosiy ustunlik» nazariyasini ishlab chiqqan. 
U nafaqat milliy xo‘jaliklar o‘rtasidagi, balki milliy xo‘jalik ichidagi mintaqalar, 
korxonalar o‘rtasidagi har qanday mehnat taqsimotining ustunliklarini asoslab 
beradi. 
Rikardoning 
xalqaro 
ixtisoslashuv 
ustunliklari 
haqidagi 
xulosalari 
mamlakatlar o‘rtasida xalqaro savdo munosabatlari o‘rnatilganda ayriboshlash 
qanday nisbatlar asosida ro‘y berishini bilishga boshlang‘ich nuqta bo‘ladi. 
Dj. Mill ishlab chiqarish xarajatlarining turli nisbatlari o‘rtasida o‘rnatiladigan 
almashuv mutanosibligi tovarning har biriga jahon taklifi va talabi hajmiga bog‘liq 
ekanligini ko‘rsatadi. 
XX asrda xalqaro ixtisoslashuvning qonuniyatlarini ko‘plab iqtisodchilar 
(jumladan, S. Xeksher, B. Olin, Dj. Keynos, V. Leontev va boshqalar) tadqiq qilish 
yanada chuqurroq asosida ko‘p omilli andoza tuzishga olib keldiki, unda tovarlar 
harakati bilan birga ishlab chiqarish omillarining davlatlararo erkin harakati 
imkoniyatlari hisobga olindi. Ular tomonidan Tarmoqlararo, tarmoqlar ichida va 
mintaqa o‘rtasidagi ixtisoslashuvning qonuniyatlari, mamlakatning material, 
kapital, mehnat va fan sig‘imli tovarlarga ixtisoslashuv sabablari ochib berildi. 
Ixtisoslashuvga fan va texnika taraqqiyoti hamda texnologik o‘zgarishlar sur‘ati va 
xarakteri ta‘sirining xususiyatlari aniqlanadi.