Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm

Yadrîning  qîbiq  mîdåli.  Bu  model  1949–1950- yillàrdà

àmårikàlik fizik Ì.Gåppårt-Ìàyår và nåmis fizigi Õ.Iyånsån

tîmînidàn tàklif qilingàn. Ushbu mîdålgà ko‘ra, nuklîn yadrîdà

---

128

mà’lum qîbiqlàrdà Pàuli prinsipigà muvîfiq jîylàshàdi.  Yadrîning

bàrqàrîrligi  shu  qîbiqlàrning  to‘lishigà  bîg‘liq  bo‘lib,  qîbiqlàri

to‘là  yadrî  eng  bàrqàrîr  yadrî  hisoblanadi.  Shu  àsîsdà  såhrli

yadrîlàrning bàrqàrîrligi tushuntirib bårilàdi.

Qîbiq mîdåli yordàmidà yadrîning spini, màgnit mîmånti,

yadrîning bàrqàrîrligi và õîssàlàrining dàvriy o‘zgàrishi tushuntirib

bårilàdi. U, àyniqsà, yengil và o‘rtà yadrîlàrni tushuntirishdà qo‘l

kåldi. Shu bilàn birgà, bu mîdål yadrîning g‘àlàyonlàngàn hîlàti

và judà ko‘p bîshqà tàjribà nàtijàlàrini tushuntirib bårishgà îjizlik

qildi. Nàtijàdà yadrîning umumlàshgàn mîdåli và bîshqà mîdållàr

vujudgà kåldi.

Sinîv sàvîllàri

1.  Nimà  uchun  gravitatsion  tîrtishish  kuchlàri  yadrî  kuchlàri

bo‘lîlmàydi? 2. Nimà uchun kulîn kuchlàri yadrî kuchlàri bo‘lîlmàydi?

3. Yadrî kuchlàri dåb qàndày kuchlàrgà àytilàdi? 4. Yadrî kuchlàri tîrtishish

kuchlàrimi yoki itàrishish kuchlàrimi? 5. Yadrî kuchlàri qànchà màsîfàgàchà

tà’sir qilàdi?  6. Yadrî kuchlàrining  tà’sir ràdiusi  dåb nimàgà  àytilàdi?

7. Yadrî kuchlàri elåktr zàryadigà bîg‘liqmi? 8. Yadrî kuchlàri màrkàziy

õàràktårgà egàmi? 9. Yadrî kuchlàri to‘yinish õàràktårigà egà, dågàndà

nimà  tushunilàdi?  10. Hîzirgi  pàytdà  yadrî  kuchlàrining  tàbiàti  to‘là

o‘rgànilgànmi? 11. Yukàvàning g‘îyasi nimàdàn ibîràt? 12. Yadrîning

tîmchi mîdålini kimlàr tàklif qilgàn? 13. Bu mîdål nimàgà àsîslànib

kiritilgàn? 14. Òîmchi mîdåli nimàlàrni tushuntirib bårdi và nimàlàrni

tushuntirib bårà îlmàdi? 15. Yadrîning qîbiq mîdålini kimlàr kiritdi?

16. Bu mîdålgà muvîfiq yadrî qàndày tàsàvvur qilinàdi? 17. Qîbiq mîdåli

nimàlàrni  tushuntirib  bårdi  và  nimàlàrni  tushuntirib  bårà  îlmàdi?

18. Yadrîning yanà qàndày mîdållàrini bilàsiz?