Bu xalqlarning moddiy madaniyati nisbatan yuqori darajada boʻlgan. Birok tosh qurollar faqat miloddan avvalgi 3-ming yillik boshlariga kelgandagina uzilkesil isteʼmoldan chiqqan

Bobil-ossuriya madaniyati — qadimda (miloddan avvalgi 4—1-ming yillik) Mesopotamiya (hozirgi Iroq hududi)da yashagan va Shumer, Akkad, Bobil va Ossuriya kabi yirik davlatlar barpo etgan xalqlar — shumerlar va akkadlar, bobilliklar va ossuriyaliklar madaniyati; bir tomondan yuksak darajada taraqqiy etgan ilmfan, adabiyot va sanʼat hamda boshqa tomondan diniy mafkuraning ustuvor boʻlganligi bilan ajralib turgan.

Bu xalqlarning moddiy madaniyati nisbatan yuqori darajada boʻlgan. Birok tosh qurollar faqat miloddan avvalgi 3-ming yillik boshlariga kelgandagina uzilkesil isteʼmoldan chiqqan. Metallurgiyada 3-ming yilliqda quymachilik, temirchilik, zarbchilik, oltin va kumush simlar tayyorlash, nafis zargarlik usullari maʼlum boʻlgan. Asosiy qurilish materiali xom gʻisht (guvala) va maʼlum darajadagina pishiq gʻisht hisoblangan; binolarni gumbazli qilib qurish, yerning zaxini qochirish, zovurlar ochish va boshqa usullar maʼlum boʻlgan, lekin unchalik rivojlanmagan. Keyinroq texnika taraqqiyoti kurtaklari sezilarli darajada burta boshlagan. Harbiy texnika takomillashgan — aravalarda jang qiladigan qoʻshinlar (2-ming yillik boshida), mis sovutlar (2-ming yillik oʻrtalaridan), otliq askarlar, qilich, mustahkamlangan harbiy istehkomlar, qamal qilish qurollari — oʻtkir uchli xoda (taran)lar paydo boʻlgan, tosh koʻpriklar, charm meshlardan qalqma koʻpriklar qurilgan. Miloddan avvalgi 1-ming yillikda Ossuriya va Bobilda temir qurolyarogʻlar paydo boʻldi, hunarmandchilikda olmos parma ishlatila boshlandi. taxminan 2 va 1 ming yillik oʻrtalarida yangi sugʻorish texnikasi — charxpalaklar va charm paqirli „uzluksiz“ arqon suv chiqargichlar paydo boʻldi. Miloddan avvalgi 7-asrda Ossuriyada dastlabki tosh quvur (akveduk) qurildi.

Fan taraqqiyotining muhim omili insonning xoʻjalik faoliyati boʻldi, chunki u oʻlchovlar tizimini ishlab chiqishni, yer maydoni oʻlchamlarini, don omborlari va sunʼiy suv havzalari hajmini aniqlash usullarini bilishni, kanallar qazish, imoratlar qurish va hunarmandchilikda band boʻladigan ishchi kuchini hisoblay olishni talab qilardi. Ana shu omillarning natijasi oʻlaroq miloddan avvalgi 3-ming yillik oxirida shumerbobil matematika si yaratildi. Bobil matematiklari shumerliklar ilgariroq yaratgan oltmishlik pozitsion hisob tizimidan keng foydalanishgan; shu tizim asosida turli hisoblash jadvallari: sonlarni boʻlish va koʻpaytirish, sonlarning kvadratlari, kublari hamda kvadrat va kub ildizlari va boshqa jadvallarni tuzishgan (qarang Matematik mixxat matnlari). Bobilliklar kvadrat tenglamalarni yechishgan, „Pifagor teoremasi“ni va turli „Pifagor sonlari“ni topish usullarini (Pifagordan ming yildan ortiq vaqt ilgari) bilishgan; yer maydonlari, joylar, ayrim binolar tarxlarini chizishgan (lekin masshtabga rioya qilishmagan), fazoviy jismlarning hajmini aniqlay olishgan.

Bobilliklar kimyo borasida ham katta muvaffaqiyatlarga erishishgan, bu yutuqlar albatta sof amaliy tarzda boʻlgan. Miloddan avvalgi 2-ming yillikdan boshlab jez tayyorlashning koʻplab reseptlari saqlanib qolgan, sirkori sopol buyumlar va ularning rangbarang naqshlari maʼlum boʻlgan.

Bobilda geografik tasavvurl a r ni ibtidoiy chizmalar — „dunyo haritasi“da umumlashtirishga harakat qilingan. Haritada yer yassi koʻrinishda va uni togʻlardan oqib keluvchi Dajla va Furot daryolari kesib oʻtgan tarzda tasvirlangan. Bularning hammasi dunyo okean bilan oʻralgan va yer ham uning ustida suzib yuradi deb tasavvur qilingan. Bobilliklar oʻzlari yashayotgan joyni odamlar yashaydigan quruqlikning markazi deb bilganlar. Okean „osmon toʻgʻoni“ bilan oʻralgan, uning ustida bir necha (uchta yoki yegtita) osmon gardishi oʻrnashgan, yer ostida esa jahannam („Ulugʻ togʻ“) joylashgan deb oʻylaganlar. Lekin savdo ishlari bilan uzoqyaqin mamlakatlarga qatnagan bobillik savdogarlarning geografik tasavvurlari ancha keng boʻlgan (1-ming yillik boshlarida ularga Pirenei yarim oroldan Hindiston yarim orolgacha boʻlgan yerlar maʼlum edi).

Oʻsha davrda tibbiyot ham jadal rivojlandi. Jarrohlik yoʻli bilan oyoqqoʻllarni kesib tashlash, singan joylarni bitirish, koʻzga tushgan oqlarni olib tashlash va boshqa tibbiy muolajalar bajarilar edi. Miloddan avvalgi 2-ming yillikning 2-yarmidan va 1-ming yillikning 1 yarmidan hozirgacha yetib kelgan tibbiy matnlarda inson tanasining boʻlaklari anatomik tizimga solinganligi maʼlum boʻldi. Baʼzi kasalliklar va tegishli dori-darmonlar ham muayyan tizimga solingan ekan.

Astronomik va meteorologik qaydlardan ilmi nujum (astrologiya) va falakiyotshunoslik (astronomiya) rivojlana boshladi. Qoʻzgʻalmas yulduzlarga zid oʻlaroq ohista oʻtlab yurgan qoʻylarga qiyoslasa boʻladigan sayyoralar aniklandi va ular „bibbu“ (sayyora) va „echki“ (oʻzb. „qoʻy“) deb ataldi. Har qaysi sayyora oʻziga monand alohida nom bilan ataldi („bibbu“ deb atalgan Merkuriydan tashqari): Zuhra (Venera) — „Dilbat“, Yupiter — „Mulubabbar“ („yulduzquyosh“), Mars — „Zalbatanu“ va Saturn — „Kaymanu“. Sayyoralar harakatini kuzatish ham oʻsha davrda boshlandi; xususan, Zuhra sayyorasining harakatini oʻrganishga doir matnlar saqlanib qolgan. Falakiyotshunoslikning qiyosan tezroq rivojlanishiga sabab oy takvimi (kalendar)ga ehtiyoj kattaligi boʻlsa ajab emas. Miloddan avvalgi 2-ming yillik oʻrtalaridayoq yulduzlar turkumlarining bayoni berildi, yoritqichlarning geliakal chiqishlari qayd qilib borildi va boshqa Miloddan avvalgi 1-ming yillik oʻrtalaridan boshlab kabisa oylarni kiritish uchun qatʼiy qoidalar belgilandi, hisoblash falakiyotshunosligi jadal rivojlandi. Bobil falakiyotshunoslarining fanga qoʻshgan katta hissasi sarosning ochilishi boʻldi.

Bobil falakiyotshunosligi qoʻshni xalqlar, shu jumladan, qad. yunon faniga ham katta taʼsir koʻrsatdi.

Shumerbobil oʻlchovlar va toshlar tizimi qad. Old Osiyo oʻlchovlar tizimiga ham asos boʻldi, oltmishlik pozitsion sanoq tizimi esa bizning davrimizgacha yetib keldi. Maye, graduslar (soatlar), minutlar va sekundlar aynan „oʻsha“ oltmishlik tizimiga asoslangan.

Bobil fani asoslari bilan qoʻshni xalqlar — elamiylar, xurriylar, xettlar, finikiyaliklar ham tanish boʻlishgan. Unga Ossuriyaning qoʻshgan ulushi uncha sezilarli boʻlmagan, lekin Bobilda yaratilgan ilmiy asarlarning aksariyati mil.av 12—7-asrlarga oid Ossuriya kutubxonalari orkali hozirgi davrgacha yetib kelgan. Yunon ilmfani Bobil ilmfanining ayrim yutuklarini (Finikiya va Kichik Osiyo orqali) oʻzlashtirgan, ammo Bobil astronomiyasi yunon astronomiyasiga bevosita taʼsir koʻrsatgan.

Miloddan avvalgi taxminan 2100-yilda tuzilgan „Podshohlar roʻyxati“ni tarixning fan sifatida boshlangan payti deb hisoblaydigan ilmiy konsepsiya mavjud. Bu asar eng qad. davrlardan — „podshohlik osmondan tushgan“ paytdan to soʻnggi podshohlargacha boʻlgan davr mobaynidagi tarixiy voqealarning bayonidan iborat. Bu roʻyxat podshoh hokimiyatini mutlaq ekanligi gʻoyasini asoslash uchun tuzilgan.

Avval suratlar, keyinchalik rivojlanish jarayonida vujudga kelgan mixxatlar tarzidagi yozuv belgilari roʻyxatini koʻhna Ikki dare oraligʻiga mansub ilk ilmiy bitiklar deb hisoblash mumkin. Xuddi shunday belgilar asosida yozilgan terminlar roʻyxati ham bor. Bu kabi roʻyxatlar taxminan miloddan avvalgi 3-ming yillikda tuzilgan. Keyinchalik turmush taqozosiga koʻra filologiya sohasida muayyan bilimlar toʻplangan. Shumer tili jonli soʻzlashuvdan qolib, uning oʻrnini akkad tili egallashi munosabati bilan shumer tilini din va oʻqituv (maktab) tili sifatida oʻrganish uchun qoʻllanmalar yaratilgan, turli sohalarga xususan, oʻsimliklar, hayvonot va minerallar va boshqalarga oid soʻzlar, maxsus terminlar roʻyxati tuzilgan. Miloddan avvalgi 2-ming yillik boshlarida shumerakkad umumiy va terminologik lugʻatlari paydo boʻlgan, hatto etimologik lugʻatlar tuzish uchun harakatlar boʻlgan. Keyinchalik mazkur hududda va undan tashqarida koʻp tilli lugʻatlar ham tuzilgan: mas, shumerakkadgarbiy somiyxurriy, shumerakkadxett va boshqa Grammatikaga oid qoʻllanmalar tuzilgan. Koʻhna Ikki dare oraligʻida ilmfan oʻchogʻi boʻlib (2-ming yillik oʻrtalarigacha) edubbalar, yaʼni dunyoviy bilimlar beruvchi maktabakademiyalar hisoblangan, ularda asosan mirza (xattot)lar tayyorlangan. Yana ehromlar maktabi ham mavjud boʻlganligi ehtimoldan xoli emas. Maʼlumotli kishi uchun mirzolik faxrli unvon boʻlgan. Iqtidori hamda ixtisosligiga koʻra mirzolarning 20 turi farqlangan. Maktabga oid didaktik matnlar orasida dehqonchilik boʻyicha qisqacha maʼlumotnoma hisoblangan „Dehqon uchun oʻgitlar“ ayniqsa mashhurdir. Bizgacha yetib kelgan mif larda asosan sugʻorma dehqonchilik hamda oʻtroq ovchilik va chorvachilik bilan shugʻullanuvchi aholining tasavvurlari oʻz aksini topgan. Ikki daryo oraligʻidagi qad. xalkdar tushunchasiga koʻra, yer tekis boʻlib, suv ustida turadi, atrofi ham suvliklar bilan oʻralgan. Bu suvlar yer yuziga quduq va daryo suvlari sifatida chiqadi, ular osmon suvlaridan „Osmon toʻgʻoni“ bilan ajratilgan va bu toʻgʻonda bir necha qattiq osmon jismlari — havo, Quyosh, Oy, sayyoralar hamda harakatlanmaydigan yulduzlar joylashgan. Yer qaʼri — oʻliklarning zulmatga choʻmgan shahri. Olam yoki ona xudo, yoki erkak xudo (Enlil, Marduk; keyingi davr mifologiyasida) yaratilgan. Masalan, Bobil miflariga koʻra (miloddan avvalgi 2-ming yillik) keksa avlod va yosh avlod xudolar oʻrtasidagi kurashda keksa xudolarga maʼbuda Tiamat („Dengiz“), yosh xudolarga maʼbud Marduk boshchilik qilgan. Marduk Tiamatni halok etadi va uning tanasini ikki nimta qiladi. Bir boʻlagini yer osti suvlariga, ikkinchi boʻlagini osmon suvlariga aylantiradi. Toʻfon haqidagi mif boshqa miflar orasida alohida diqqatga sazovor. Unda aytilishicha, bu toʻfonda yolgʻiz bir odam — donishmand Ziusudr (shumer mifologiyasida; akkad mifologiyasida — Utnapishti) kemada qutulib qolgan. Bu miflarga hayotiylikni balki Ikki daryo oraligʻida tez-tez yuz berib turgan halokatli suv toshqinlari baxsh etgan boʻlishi mumkin. Maʼbuda Innin (shumerlarda; akkadlarda — Ishtar) haqidagi mifda bayon qilinishicha, u marxumlar maʼbudasi bilan bahslashish uchun oʻliklar dunyosiga tushadi, ammo oʻz sevgilisi Dumuzini oʻzi uchun tovon sifatida oʻliklar maʼbudasiga qoldirib yer yuziga qaytib chiqishga muvaffaq boʻladi. Eng qiziqarli qahramonlik miflari mahalliy turkumlarga guruxdanadi. Uruk shahri miflari turkumi ichida Enmerkar, Lugalband va Gilgamesh nomlari bilan bogʻliq miflar eng diqqatga sazovor miflardir. Shuningdek, burgut va ilonning bir-biriga dushmanligi hamda qahramon Etanining burgut ustida koʻkka koʻtarilishga urinishi haqidagilari mashhur.

Ikki daryo oraligʻida yashagan qad. xalqdarning d i n i izchil aqida tizimidan emas, balki ayrim mahalliy maʼbudlarga sigʻinishdan iborat edi. Ammo bu hol boshqa maʼbudlarga sigʻinishni istisno etmasdi. Ijtimoiy taraqqiyot jarayonida mazkur din muhim oʻzgarishlarga duchor boʻlgan. Miloddan avvalgi 3-ming yillikda shumerlar dinida ayniqsa ayrim jamoalarning homiylari boʻlmish maʼbud va maʼbudalarga sigʻinish kuchayadi, bular, odatda, oʻsimlik dunyosi hamda sugʻorma dehqonchilikning ham maʼbudlari edi. Quyosh maʼbudi — Utu, Oy maʼbudi — Zuen (Nanna), Osmon maʼbudi — An, muhabbat va Venera (Zuxra) yulduzi maʼbudasi — Innin (Inanna), yer osti suvlari maʼbudi, donolik va madaniy ixtirolar homiysi — Enki kabilarga hamma joylarda sigʻinilsada, ularning oʻz jamoa markazlarida ham ibodat qilinardi. Enlil maʼbudi — eng oliy maʼbud hisoblanar, Enlil, An va Enki ulugʻ maʼbudlar uchligini tashkil etardi. Oʻsimliklar dunyosi, shuningdek chorvachilik sohasining oʻlib boruvchi va qayta tiriluvchi maʼbudlari — Dumuziabzu (Tammuz) va boshqalarga topinish ham, shumerlar hayotida zoʻr ahamiyatga molik ibodat deb sanalardi. Shumerlar oʻlimdan keyingi dunyoni qopqorongʻu yer osti shahari deb tasavvur etishardi. Bu zulmat shahrida Ereshkigal maʼbudasi (yoxud Nergal maʼbudi) hukmronlik qilarmish. Yaxshilik va yovuzlik ruxdariga ishonish ham keng tarqalgan edi.

Miloddan avvalgi 3-ming yillik oxirida yagona mustabid davlat mustahkamlana bordi. Shu tufayli mahalliy maʼbud va maʼbudalarga sigʻinish oʻrnini butun mamlakat uchun umumiy boʻlgan maʼbudga topinish egalladi. Diniy tizimda kishilar maʼbudlarga qurbonlik keltiruvchi qullar darajasiga tushib kolli, shohlik hokimiyati esa ilohiy kuch deb eʼlon qilindi.

Ikki daryo oraligining somiy (akkad) aholisi dastlab oʻz qabila maʼbudlariga sigʻinardi. Ammo miloddan avvalgi 3-ming yillik oʻrtalariga kelib Ikki dare oraligida yashovchi somiylar dinida ham shumer maʼbudlari hukmronlik kila boshladi. Maʼbudlarning bir qismi shumer maʼbudlariga xos nomlar bilan bir qatorda yoxud ular oʻrniga somiycha nomlar bilan ham atalardi (Enlil — Bel, Innin — Ishtar, Utu — Shamash, Enki — Ea, An — Anu, Nanna — Sin va h. k.).

Bobil ravnaq topgan davrda (miloddan avvalgi 18-asr) mazkur shaharning homiy maʼbudi Marduk — oliy maʼbud deb eʼlon qilingan. Miloddan avvalgi 1-ming yillikda ayrim maʼbudlarning samoviy jismlar bilan tenglashtirilishi negizida astral eʼtiqrdlar rivojlandi. Shim.sharkiy Ikki dare oraligida, Ossuriyada ayni shu umumiy maʼbudga sigʻinish keng tarqaldi, bunga ayrim mahalliy (xurriy va boshqalar) maʼbudlarga topinish ham qoʻshildi, ammo Ossuriya bosh shahrining homiysi — Ashshur oliy maʼbud hisoblanib, u shahar nomi bilan shunday deb atalardi. Oliy maʼbud (Enlil, Marduk yoki Ashshur) bilan bir katorda 7 yoki 12 ta bosh maʼbud ham tan olinardi.

Qabila boshligʻiga jamoa hayotiy kuchqudratining timsoli sifatida sigʻinishga asoslangan tasavvurlar ham saqlanib qolgandi. Bobilda har yili marosim oʻtkazilib, unda podshoh oʻrnini vaqtinchalik kambagʻal bir kishi yoxud qul egallar, uni bosh kohin uribsavalab qoʻyardiki, bu udum ham keksayib, kuchdan qolgan qabila boshligʻinioʻldirish marosimining qoldigʻi edi. 2—1-ming yillnkda gunoh va tavbatazarru tushunchasi keng tarqaladi, ammo bu ham asosan marosim tarzida qabul qilinardi. Kohinlik kasb sifatida Ikki daryo oraligʻida juda erta — 4-ming yillikdayoq vujudga keldi. Hukmdor (podshoh) — kohin hisoblanardi. Ibodat rusumlarini oʻtkazish maqsadida miloddan avvalgi 4-ming yillikda jamoa ehrom xoʻjaliklaridan maxsus katta ehrom xoʻjaliklari ajralib chiqdi, keyinchalik ular podshoga qarashli xujaliklarning tarkibiy qismlariga kiritildi.

Ikki daryo orasidagi xalqlarning miloddan avvalgi 3-ming yillik 1-yarmidagi adabiyoti deyarli ogzaki boʻlgan. Miloddan avvalgi 19—18-asrlarga taalluqli yozma manbalar orqali bizga qadar yetib kelgan shumer epik qoʻshiqlari aynan oʻsha davrlarga mansub boʻlsa kerak. Uruk shahri qahramonlari — Enmerkar, Lugalband, Gilgamesh va boshqa haqidagi bir turkum qoʻshiklarda baʼzi tarixiy maʼlumotlar ham uchraydi. Ilonlar kushandasi Lugalband, Innin maʼbudasining majnuntoli va boshqa haqidagi qoʻshiqlar esa mifologik tavsifga ega. Maʼbuda Inninning doʻzaxga tushishi haqidagi eʼtiqodiy epik qoʻshiq arxaikligi bilan ajralib turadi. Oltin davr, madaniy kashfiyotlarning vujudga kelishiga bagʻishlangan etiologik epik qoʻshiqlar ancha keyingi davrlarga mansub. Miloddan avvalgi 24—21-asrlar podshohlar Sargon va Naramsinlarning koʻrsatgan qahramonliklari, yurishlari haqidagi shumer hamda akkad tilida kuylangan tarixiy — qahramonlik eposlari keng shuhrat topgan davr boʻldi. Shohlarni axloqsizlik va nopoklikda ayblovchi, umuman podshohlar hukmronligiga qarshi ruhdagi axloqiydiniy dostonlar ham ularga bagʻishlangan. Gilgamesh haqidagi epik dostonda (baʼzi manbalarda miloddan avvalgi 26-asr deb, baʼzilarda esa 22-asr deb koʻrsatiladi) fojiaviy inson taqdiri va abadiyatga yetkazuvchi chorani izlash yoʻlidagi urinish yuksak badiiylik bilan tasvirlangan. Miloddan avvalgi 22-asrdan boshlab baʼzi rasmiy uyma yozuvlar (shumer tilida bitilgan Gudeya ehromi qurilishi haqidagi va podshoh Utuxegalning kutiylar toʻdasi ustidan kozongan gʻalabasiga bagʻishlangan bitikdoston) vujudga kela boshlaydi. Miloddan avvalgi 18-asrga va undan keyingi davrlarga oid yozma manbalardan maʼlum boʻlgan koʻpgina pandnasihat tarzidagi adabiyotlar ham miloddan avvalgi 3-ming yillik oxirlariga mansubdir. Muallifi. Shuruppak va uning oʻgʻli Ziusudr deb taxmin qilinayotgan hikmatli oʻgitlar ana shunday adabiyotlar qatoriga kiradi. Bundan tashqari, haqiqiy insoniy musibatlarni ifoda etuvchi tavbatazarrular, marsiyalar, shuningdek shumerlarning 2 ta ajoyib toʻy hamda 2 ta dafn marosimi qoʻshiklari diqqatga sazovordir. Akkad mumtoz adabiyotining shakllanishi miloddan avvalgi 16—12-asrlardagi kasidachilik adabiyoti davriga toʻgʻri keladi: 7 ta qoʻshiqsan iborat falakiyotga oid doston (huvillagan boʻshlikdan (xaosdan) olam yaralishiga, xudolarning keksa va yosh avlodlari kurashiga bagʻishlangan) shu jumladandir. Mavjud borliqqa ishonchsizlik, hatto tanqidiy koʻz bilan qaraluvchi „Nippurlik qashshoq“ kabi dostonlar ham yuzaga keladi.

Ossuriyaning oʻziga xos adabiy yodgorliklari bizgacha deyarli yetib kelmagan. Faqat Bobil adabiy janrlariga oʻxshatma tarzda doston. madhiya va ibodat matnlari uchraydi; bularning baʼzilari podshoh Ashshurbanipal tomonidan yozilgan. Ossuriya adabiyotining mustaqil janri podshoh annallari hisoblanadi. Bularning baʼzilari ritmik nasr namunasi sifatida jang manzarasini jonli, rangbarang boʻyoqlarda ifoda etadi: Sargon II ning (miloddan avvalgi 714 yilda) Urartuga qilgan yurishi haqida Nabushallimshununing maʼbudga yozgan xati bunga misol boʻla oladi. Miloddan avvalgi 7-asrda Ossuriya davlati tugatilgach, biror arzigulik adabiyot namunasi yaratilmagan. Koʻhna Bobil, shuningdek qisman shumer koʻhna adabiy yodgorliklari (asosan diniy mavzudagi) miloddan avvalgi 1-asrgacha jonli oromiy tilits" qayta koʻchirib kelingan. Annallar, yilnomalar va bashoratlardan tashqari koʻhna Ikki daryo oraligi xalklarining barcha adabiyoti sheʼriy asarlardir.

Qad. dunyo badiiy madaniyatida miloddan avvalgi 4—1-ming yilliklardagi Mesopotamiyaning qabila va xalklarining nafis sanʼati muhim oʻrin tutadi. Mesopotamiyada Qad. Misrda boʻlgani singari meʼmorlik, haykaltaroshlik, sanʼatlar uygʻunligi, inson va atrof muhit tasvirining keyingi davrlarga xos boʻlgan koʻpgina turlari ilk bora shakllanib taraqqiy etdi.

Mesopotamiyadagi qad. badiiy yodgorliklar (loydan qoʻlda yasalgan diniy boʻyama sopol idishlardagi bir xil qolipdagi geometrik naqshlar va uslublashtirilgan qush, hayvon va inson tasvirlari; loydan yasalgan haykallar) miloddan avvalgi 5—4-ming yillikka oid. Miloddan avvalgi 4-ming yillikning oʻrtalaridan kulollik charxi paydo boʻldi, devorlari baʼzan rangbarang loy qalpoqchalar shaklida geometrik koshinkori naqshlar bilan bezatilgan ibodatxonalar qurilishi rivojlandi (Urukdagi xom gʻishtdan ishlangan baland supa ustiga qurilgan tarhi toʻgʻri toʻrtburchakli „Oq ibodatxona“). JamdatNasr davri (miloddan avvalgi 4-ming yillik oxiri — 3-ming yillik boshlari)da mukammal haykaltaroshlik rivojlandi (Urukdan topilgan ayol boshi; miloddan avvalgi 3-ming yillik, Iroqmuzeyi, Bagʻdod). Mesopotamiya boʻrtma haykaltaroshligi shakllandi (Urukdagi yuzasi hoshiya qavatlarga maishiy lavhalar inson va hayvonlarning shakllari bilan bir maromda almashinib takrorlanuvchi yassi boʻrtma tasvirli idish, Iroq muzeyi, Bagʻdod), toshga naqsh oʻyish sanʼati (gliptika) yuksak darajada rivojlandi.

Shahardavlatlar tashkil topgan davrda (miloddan avvalgi 3-ming yillik boshlarida) sanʼatda shartlilik va qoidaga amal qilishlik belgilari rivojlangan. Shumerning yuksalish davrida podshoh hokimiyati va kohinlar taʼsirining kuchayishi ibodatxonalar meʼmorligi rivojida muhim rol oʻynadi. Maʼbudlarning buyukligini taʼkidlashga intilish meʼmoriy inshootlarning ulugvor geometrik sodda tuzilishida namoyon boʻldi. Toʻgʻri toʻrtburchak (murabba) tarhli ibodatxonalar poydevori baland (binoni zax bosishdan saklash uchun) maxsus hosil qilingan tepalikka xom gʻishtdan qurilgan. Shumerning ilk sulolalariga oid ibodatxona meʼmorligiga koʻppogʻonali minora — yuqorisida „Maʼbud uyi“ boʻlgan zikkuratlar kiradi. Urdagi zikkurat (miloddan avvalgi 22—21-asrlar) uchta ustmaust oʻrnatilgan kesik piramidadan iborat: zikkurat peshayvoni tashki zinapoyalar bilan oʻzaro bogʻlangan, qatlamlari turli ranglarga boʻyalgan. Shumerning yassi tomli va tarhi toʻgʻri toʻrtburchakli, atrofi baland devor bilan oʻralgan hovlili turar joy binolari keyinchalik ibodatxonalar va saroylar meʼmorligiga taʼsir etgan.

Shumerning mayda shakllar haykaltaroshligi (maʼbudga siginayotgan tosh va jezdan ishlangan haykalchalar) sodda va boʻlinmas shakllardan iboratligi bilan ajralib turadi. Urdagi „podshohlar“ maqbarasidan chiqqan buyumlar — naqshinkor qalpoq (dubulgʻa), toj va xanjar, uning qini naqshlar bilan nafis ishlangan, oltin va lojuvarddan ishlangan hoʻkiz boshi jonli ifodalangan (arfa bezagi).

Mesopotamiyaning Akkad sulolasi hukmronligi ostida birlashgan davriga oid (mil av. 24—22-asrlar) uncha koʻp saqlanmagan yodgorliklarda hukmdor kultining kuchayganligi aks etgan. Boʻrtma tasvirlarda shartli uslubni saqlagan holda mujassamot, shakllar hajmi, atrof muhitni koʻrsatishda koʻproq erkinlikka intilishga harakat qilingan (urush lavhalari tasvirlangan podshoh Naramsin tosh stelasi, Luvr, Parij; ov manzarasi aks ettirilgan silindrsimon muhr — hammasi miloddan avvalgi 23-asr). Mukammal haykaltaroshlikda — portret shaklini yaratishga intilish (Nineviyadagi jezdan ishlangan hukmdor boshi; miloddan avvalgi 23a, Iroq muzeyi, Bagʻdod) jezga badiiy ishlov berish usuli — rixtagarlik, kandakorlik sanʼati yuqori choʻqqiga koʻtarilgan. Akkad sanʼati anʼanalari Lagash shahri portret sanʼatida saqlangan (hukmdor Gudea haykali, miloddan avvalgi 22-asr, Luvr, Parij).

Ur davlatining III sulolasida (miloddan avvalgi 22—21-asrlar oxiri), kohinlarning byurokratik tuzumi sharoitida badiiy ustaxonalarda ishlangan shakllar soxtaligi bilan ajralib turadigan boʻrtma tasvirlarda maʼbudlarga sajda qilish sahnalari aks etgan. Bobil shahrining yuksalish davriga oid (miloddan avvalgi 18-asr) yodgorliklar oz saqlangan: podshoh Hammurapi qonunlari toʻplami bitilgan diorit yodgorlik toshining yuqori qismida Shamash maʼbudiga sajda qilayotgan podshohning boʻrtma tasviri (Luvr, Parij); Maridagi saroy devoridagi bezaklarda diniy mavzular, maʼbudlar tasviri va boshqa aks ettirilgan.

Mesopotamiya sanʼati rivojining yangi bosqichi Ossuriyaning yuksalishi bilan bogʻliq. Ossuriya sanʼati Akkad va xettlar madaniyati taʼsirida asosan miloddan avvalgi 2-ming yillikda shakllangan (Kar-Tukulti-Ninurta shahri saroyidagi boʻrtma tasvirlar, miloddan avvalgi 13-asr). Ossuriya sanʼatining rivojlangan davri Ossuriya harbiy davlatining kuchqudrati yuksalishi davriga toʻgʻri keldi (miloddan avvalgi 9—7-asrlar). Uning asosiy mavzui urushlar, gʻolib podshohni ulugʻlashdan iborat boʻlgan. Shaharlarning doimiy loyihasiga kiritilgan Ossuriya podshohlari saroylari tarhi toʻgʻri toʻrtburchak tepalikka qurilgan qalʼa koʻrinishida boʻlib, undagi koʻplab xonalar, ichki hovli atrofida assimmetrik joylashtirilgan. Hashamatli baland ravoqli peshtoq — darvozasining ikki yon tomonidagi minoralar asosida mahobatli homiyhimoyachi (odam boshli qanotli hoʻkiz) boʻlgan. Saroy majmualari toʻgʻri burchakli ibodatxona xonalari va zikkuratlar (DurSharrukindagi Sargon II saroyi, hozirgi Xorsobod; miloddan avvalgi (712—707)ni oʻz ichiga olgan. Saroylar tashqi bezagida asosiy oʻrinni ganch va ohakdan ishlangan boʻrtma tasvirlar, afsonaviy maxluqlar, jang va ov sahnalari, saroy hayoti egallagan. Miloddan avvalgi 9-asrgaoid$/>izlarga joylashgan boʻrtma tasvirlar (Kalxudagi Ashshurnasirpal II saroyi, hozirgi Nimrud, miloddan avvalgi 9-asr)da kiyimlardagi naqsh bezaklari qunt bilan bajarilganligi koʻzga tashlanadi. Insonning jismoniy kuchqudratini madh etishga intilish, inson mushaklarini boʻrttirib koʻrsatib, shakllarning basavlatligida ifodalangan. Miloddan avvalgi 8—7-asrlar boʻrtma tasvirlari bilan erkin toʻldirilgan devorlar sathida, hikoyanavislik, hayotiy sahnalarni, tabiat manzaralari, kengliklarni koʻproqaks ettirishga intilish kuchaydi (Nineviyadagi Sinaxerib saroyi boʻrtma tasvirlari, hozirgi Kuyunjik, miloddan avvalgi 705—680). Miloddan avvalgi 7-asr boʻrtma tasvirlarda hayvonlarni real tasvirlash yuksak choʻqqiga koʻtarildi, obrazlarning taʼsirchanligi va joʻshqinligi kuchaydi (Nineviyadagi Ashshurbanipal saroyidagi „Jon berayotgan ona sher“ boʻrtma tasviri, miloddan avvalgi 7-asr). TilBarsib (hozirgi TelAxmar, miloddan avvalgi 8-asr) saroyida saqlangan devoriy bezaklar boʻrtma tasvirlarga uslub jihatdan yaqin, tekis va rangbarang bezaklari bilan ajralib turadi.

Ossuriya saroylari bezagida, shuningdek rangbarang sirlangan gʻishtlardan ishlangan frizlar va metall bezak buyumlar hamda boʻrtma tasvirlarda qoʻllanilgan (Balavatdagi jez qoplangan darvoza, miloddan avvalgi 9-asr, Britaniya muzeyi, London). Ossuriyaning meʼmorlik bilan bogʻliq nodir mukammal haykallariga mahobatlilik, dabdabali sokinlik va yaxlitlik xos (Ashshurnasirpal II haykali, miloddan avvalgi 9-asr, Britaniya muzeyi, London). Amaliy sanʼat yuksak darajada rivojlandi — silindrsimon muhr tayyorlash, badiiy toʻqimachilik, suyak va yogʻoch oʻymakorligi, metallga ishlov berish va boshqa

Ossuriya davlati tugatilgandan keyin (miloddan avvalgi 7-asr) Bobil sanʼati qisqa muddatli rivojlanishni boshidan kechirdi (miloddan avvalgi 7—6-asrlar — „Yangi Bobil“ davri). Bobil shahri ansambli murakkab mudofaa tizimi, keng va toʻgʻri koʻchalari, Navuxodonosor II saroyi, Esagil ibodatxonasi majmuasi va 90 m li Etemenanka zikkurati bilan oʻziga xos ajoyibdir. Bobilni Axomaniylar davlati tomonidan bosib olinishi (miloddan avvalgi 538) va keyinchalik Salavkiylar davlati tarkibiga kirishi (miloddan avvalgi 4-asr oxiri) natijasida Bobil madaniyatida fors, keyinchalik ellinistik sanʼat taʼsiri seziladi. Oʻz navbatida Bobil sanʼati Eron va Parfiya sanʼati rivojiga taʼsir koʻrsatgan (qarang Parfiya podsholigi)
Ossuriya — Mesopotamiyaning shim.da, Dajla daryosi yuqori oqimi boʻylarida qadimda mavjud boʻlgan davlat (miloddan avvalgi 20—7-asrlar). Ashshur (Assur) shahardavlati nomidan olingan. O. aholisi, asosan, somiy-akkad xalqlariga mansub boʻlgan. Miloddan avvalgi 18-asr boshida Ashshur yirik davlatning markazi edi. Keyinchalik Bobil, 16—15-asrlarda Mitanni davlatlari qoʻl ostiga oʻtgan. Ashshur hukmdori Ashshuruballit I (miloddan avvalgi 15-asr oxiri — 14-asrboshi) Mitan-nining zaiflashganidan foydalanib, mustaqil boʻlib olgan va kuchli davlat tuzgan. U Bobilni ham oʻziga buysun-dirgan. Uning nabirasi Arikdenilu birinchi boʻlib "O. podshohi" unvonini olgan. O. Shimoliy Mesopotamiyaning bu-tun hududini hamda Bobilga Furot va Dajla orqali boradigan daryo yoʻlini egallab olishga muvaffaq boʻlgan. Shuningdek, Arrapxa (hozirgi Kirkuk) davlati ham bosib olingan. Miloddan avvalgi 16— 13-asrlar oraligʻida bizning davrimiz-gacha yetib kelgan O. sud qarorlari (oilaviy, yer, qarzdorlik huquqiga doir va boshqalar) tuzilgan. 13-asrdan podsho hokimiyati bilan zodagonlar oʻrtasida ziddiyat kuchaya boshlagan. 12-asrda O. vaq-tinchalik zaiflashgan boʻlsada, ammo Tiglatpalasar I davrida (12-asr oxiri — 11-asr boshi) yangidan qudratli davlatga aylangan. U Bobil, Shimoliy Suriya va Fi-nikiyada zafarli urushlar olib borgan. Armanistonga tez-tez yurishlar qilib turgan. Biroq Tiglatpalasar 1 hukmronligining 2-yarmida oromiy kabilalarining Suriya dashtidan Shimoliy Suriya va Shimoliy Mesopotamiyaga silji-shi bilan O. davlati zaiflashib, parchalanib keta boshlagan. Zodagonlar bilan kurash nati-jasida O. podsholarining qarorgohi imtiyozli Ashshur shahridan boshqa shaharlarga — dastlab, Kalxuga (hozirgi Nimrud shahri haroba-si), 8 — 7-asrlarda boʻlsa Dur-Sharrukin (Xorso-bod) va Nineviya (Kuyunjik) ga koʻchirilgan. 10-asr oxiri — 9-asrlarda O. podsholari Shimoliy Mesopotamiya va O.ning sharqidagi togʻli oʻlkalarda oʻz hokimiyatlarini tiklashga erishganlar. O. qoʻshinlari bir necha bor Jan.ga — Bobilga, Shim.ga — Urar-tuga, Sharqqa — Midiyaga, Gʻarbga — Suriyaga bostirib kirganlar. 9-asr oxiridan O.da ijtimoiy-siyosiy tanazzul boshlangan, u urushlar natijasida xo-navayron boʻlgan qishloq xoʻjaligi rayonlari bilan bogʻliq edi. Yirik davlatlar va ittifoqlar, ayniqsa, Urartu bilan boʻlgan kurashda O. bosib olgan bir qancha vi-loyatlardan ajralgan. Mamlakat ichkarisida sodir boʻlgan fuqarolar urushi natijasida taxtga Tiglatpalasar 111 (745—727) oʻtirgan. Uning davrida O. yana bosqinchilik siyosati yurgizgan. 100 yil mobaynida Gʻarbiy Osiyoning bu-tun hududi (Urartu va baʼzi chekka vi-loyatlardan tashkari) bosib olingan. Bu hududlardagi xalqlar qirib tashlanmasdan, balki bir rayondan ikkinchi rayonga koʻchirilgan; noyibliklar kichik qismlarga boʻlib tashlangan va noyiblar huquqi cheklangan; davlat tomonidan taʼminlanadigan doimiy armiya tuzilgan. Tiglatpalasar III, oʻgʻli Salmanasar V (727—722), keyinchalik Sinaxerib (705—680) harbiylarga koʻproq yon bosib, oqsuyaklar, kohinlar huquqini cheklagan. 679—672 yillarda O. Shimolida va Sharqda kimmeriylar, skiflar va midiyaliklar bilan ogʻir urushlar olib borgan. Miloddan avvalgi 8-asr oxiridan boshlab O.ga qarshi boʻlgan davlatlar (Bobil, Elam, baʼzan Misr, Suriya, Finikiya, Falastin) va kabilalar (xaldey, arab va boshqalar) ittifoqi tuzilgandi. Ashshurbanipal davrida (669—633) bu ittifoqqa qarshi olib borilgan urushlar natijasida O.da ozod dehqonlar ahvoli ogʻirlashgan, qoʻshinning maʼnaviy-ruhiy ahvoli yomonlashgan. O.ning harbiytexnika-viy yutuklarini 7-asrga kelib boshqa davlatlar ham oʻzlashtirganlar. Uzoq muddatli urushdan soʻng Bobil va Midiya ittifoqi O.ni tor-mor keltirgan, uning asosiy shaharlarini vayron qilib, O. davlatini tugatgan (605). Urush davrida O. zodagonlari yoppasiga qirib tashlangan, qolgan aholi Mesopotamiya oromiylari bilan aralashib ketgan. Ad.: Vsemirnaya istoriya, t. 1, M., 1955.

Ossuriya qaysi shaharlarni bosib oldi? Ossuriya davlati paydo bo'lgan mamlakat shimolida

Davr (miloddan avvalgi XX-XVI asrlar)

Qadimgi Ossuriya davrida davlat kichik bir hududni egallab oldi, uning markazi Ashur edi. Aholisi dehqonchilik bilan shug'ullangan: ular tabiiy sug'orish (yomg'ir va qor yog'inlari), quduqlardan va ozgina miqdorda sug'orish inshootlaridan foydalangan holda Dajla suvidan foydalangan holda arpa va spelling etishtirdilar, uzum etishtirdilar. Mamlakatning sharqiy mintaqalarida yozgi boqish uchun tog 'o'tloqlaridan foydalangan holda chorvachilik katta ta'sir ko'rsatdi. Ammo savdo dastlabki Ossuriya jamiyati hayotida katta rol o'ynagan.

Ossuriya orqali eng muhim savdo yo'llari o'tgan: O'rta er dengizi va Kichik Osiyodan Dajla bo'ylab Markaziy va Janubiy Mesopotamiya mintaqalariga va undan keyin Elamga. Ashur ushbu asosiy yo'nalishlarda o'rnashib olish uchun o'z savdo koloniyalarini yaratishga intildi. Miloddan avvalgi 3-2 ming yillar oralig'ida. u sobiq shumer-akkad koloniyasi Gasurni (Dajla sharqida) o'ziga bo'ysundiradi. Kichik Osiyoning sharqiy qismi, ayniqsa, faol ravishda mustamlakaga aylantirildi, u erdan Ossuriya uchun muhim xom ashyo eksport qilindi: metallar (mis, qo'rg'oshin, kumush), qoramol, jun, teri, yog'och - va don, matolar, tayyor kiyim va hunarmandchilik buyumlari olib kelindi.

Qadimgi Ossuriya jamiyati qul egasi bo'lgan, ammo klanlar tizimining kuchli qoldiqlarini saqlab qolgan. Qirollik (yoki saroy) va ma'bad xo'jaliklari mavjud bo'lib, ularning erlari jamoat a'zolari va qullar tomonidan ishlangan. Erlarning katta qismi jamoatchilikka tegishli edi. Er uchastkalari bir necha avlod yaqin qarindoshlarini o'z ichiga olgan katta oilaviy bitum jamoalariga tegishli edi. Er muntazam ravishda qayta taqsimlanishi kerak edi, lekin u ham xususiy mulk bo'lishi mumkin edi. Bu davrda xalqaro savdo bilan boyitilgan savdo zodagonlari paydo bo'ldi. Qullik allaqachon keng tarqalgan edi. Qullar qarz qulligi, boshqa qabilalardan sotib olish va shuningdek, muvaffaqiyatli harbiy yurishlar natijasida sotib olingan.

O'sha davrda Ossuriya davlati alum Ashur deb nomlangan bo'lib, Ashur shahri yoki jamoasini anglatadi. Hali ham saqlanib qolgan xalq yig'ilishlari va oqsoqollar kengashlari, ular shtat sudi va ma'muriy ishlari uchun mas'ul bo'lgan ukullumni sayladilar. Hukmdorning merosxo'r mavqei ham bo'lgan - isshakkum, u diniy funktsiyalarni bajargan, ma'bad qurilishi va boshqa jamoat ishlariga rahbarlik qilgan va urush paytida harbiy rahbarga aylangan. Ba'zan bu ikki pozitsiya bir kishining qo'lida birlashtirildi.

Miloddan avvalgi 20-asr boshlarida. Ossuriya uchun xalqaro vaziyat achinarli: Evfrat mintaqasida Mari davlatining ko'tarilishi Ashurning g'arbiy savdosi uchun jiddiy to'siq bo'ldi va Xet podshohligining shakllanishi tez orada Kichik Osiyodagi Ossuriya savdogarlari faoliyatini bekor qildi. Mesopotamiyadagi amorit qabilalarining taraqqiyoti ham savdo-sotiqqa to'sqinlik qildi. Ko'rinishidan, uni qayta tiklash uchun Ilushuma hukmronligi ostidagi Ashur g'arbiy, Furot va janubda Dajla bo'ylab birinchi yurishlarni olib boradi. Ossuriya g'arbiy yo'nalish ustun bo'lgan, ayniqsa, Shamshi-Adad 1 (miloddan avvalgi 1813-1781) tashqi siyosatiga ega. Uning qo'shinlari shimoliy Mesopotamiya shaharlarini egallaydi, Mariga bo'ysundiradi va Suriyaning Katnoy shahrini egallaydi. G'arb bilan vositachilik savdosi Ashurga o'tadi. Ossuriya janubiy qo'shnilari - Bobil va Eshnunna bilan tinchlik aloqalarini olib boradi, ammo sharqda hurrilar bilan doimiy urush olib borishi kerak. Shunday qilib, miloddan avvalgi 19-asr oxiri - 18-asr boshlarida. Ossuriya katta davlatga aylandi va Shamshi-Adad 1 "olomon shohi" unvoniga ega bo'ldi.

Ossuriya davlati qayta tashkil qilindi. Podshoh katta ma'muriy apparatni boshqargan, oliy qo'mondon va sudyaga aylangan va podshoh iqtisodiyotiga rahbarlik qilgan. Ossuriya davlatining butun hududi qirol tomonidan tayinlangan gubernatorlar boshchiligidagi tumanlarga yoki viloyatlarga (xalsum) bo'lingan. Ossuriya davlatining asosiy birligi jamoa - alum edi. Shtatning butun aholisi xazinaga soliq to'lagan va turli xil mehnat majburiyatlarini bajargan. Armiya professional askarlar va umumiy militsiyadan iborat edi.

Shamshi-Adad 1 vorislari ostida Ossuriya keyinchalik Hammurapi hukmronlik qilgan Bobil davlatidan mag'lub bo'lishni boshladi. U Mari bilan ittifoq qilib, miloddan avvalgi XVI asr oxirida Ossuriyani va uni mag'lub etdi. yosh davlatning o'ljasiga aylandi - Mitanni. Xet podsholigi Ossuriya savdogarlarini Kichik Osiyodan, Misrni Suriyadan quvib chiqarishi bilan Ossuriya savdosi tanazzulga yuz tutdi va Mitanni g'arbiy yo'nalishlarni yopdi.

Ossuriya O'rta Ossuriya davrida (miloddan avvalgi 2-ming yillikning 2-yarmi).
Miloddan avvalgi XV asrda. Ossuriyaliklar o'z davlatlarining avvalgi mavqeini tiklashga urinmoqdalar. Ular miloddan avvalgi 2-ming yillikning o'rtalarida o'ynay boshlagan Misr bilan ittifoq bilan dushmanlari - Bobil, Mitanni va Xet podsholiklariga qarshi chiqishdi. Yaqin Sharqda etakchi rol. Thutmose 3 ning O'rta er dengizi sohiliga birinchi yurishidan so'ng, Ossuriya Misr bilan yaqin aloqalarni o'rnatdi. Ikki davlatning do'stona munosabatlari Misr firqalari Amenxotep 3 va Axenaten hamda Ossuriya hukmdorlari Ashur-nadin-axxe 2 va Ashuruballit 1 (miloddan avvalgi 15-14 asrlarning oxiri) davrida mustahkamlanadi. Ashur-uballit 1 Ossuriya ganchkorlari Bobil taxtida o'tirishlarini ta'minlashga intiladi. Ossuriya g'arbiy yo'nalishda ayniqsa sezilarli natijalarga erishmoqda. Adad-nerari 1 va Shalmaneser 1 ostida bir paytlar qudratli bo'lgan Mitanni nihoyat Ossuriyaliklarga bo'ysunadi. Tukulti-Ninurta 1 Suriyada muvaffaqiyatli kampaniya olib boradi va u erda 30 mingga yaqin mahbusni asirga oladi. U Bobilni bosib oladi va Bobil shohini asirga oladi. Ossuriya shohlari shimolga, Zakavkazga, Uruatri yoki Nairi mamlakati deb atagan mamlakatga yurish qila boshladilar. Miloddan avvalgi 12-asrda. Uzluksiz urushlarda o'z kuchini susaytirgan Ossuriya tanazzulga yuz tutmoqda.

Ammo miloddan avvalgi 12-11 asrlar oralig'ida. Tiglathpalasar 1 davrida (miloddan avvalgi 1115-1077), avvalgi kuchi unga qaytadi. Bunga ko'plab holatlar sabab bo'lgan. Xet podsholigi quladi, Misr siyosiy parchalanish davriga kirdi. Ossuriya deyarli raqibga ega emas edi. Asosiy zarba g'arbga qaratildi, u erda 30 ga yaqin yurishlar o'tkazildi, natijada Shimoliy Suriya va Shimoliy Finikiya qo'lga kiritildi. Shimolda g'alabalar Nairi ustidan qozonildi. Biroq, bu vaqtda Bobil ko'tarila boshlaydi va u bilan urushlar turli darajadagi muvaffaqiyatlarga ega.

O'sha davrda Ossuriya jamiyatining yuqori qismi qul egalari sinfi bo'lib, ular yirik er egalari, savdogarlar, ruhoniylar va dvoryanlar tomonidan vakili bo'lgan. Aholining asosiy qismi - mayda ishlab chiqaruvchilar sinfi erkin dehqonlar - kommunalardan iborat edi. Qishloq jamoasi yerga egalik huquqiga ega bo'lgan, sug'orish tizimini o'z qo'liga olgan va o'zini o'zi boshqargan: uni boshliq va "buyuk" ko'chmanchilar kengashi boshqargan. Bu paytda qulchilik instituti keng tarqalgan edi. Jamiyatning oddiy a'zolari ham 1-2 ta qulga ega edilar. Ossuriya dvoryanlarining tanasi - Ashuriya oqsoqollar kengashining roli asta-sekin pasayib bormoqda.

Bu davrda Ossuriyaning gullab-yashnashi kutilmagan tarzda tugadi. Miloddan avvalgi 12-11 asrlar oralig'ida. Arabistondan, G'arbiy Osiyo kengligiga semitik tilida so'zlashuvchi Aramiyaliklarning ko'chmanchi qabilalari quyildi. Ossuriya ularning yo'lida yotar edi, va u ularning og'irligini olishiga to'g'ri keldi. Oramliklar uning hududiga joylashdilar va Ossuriya aholisi bilan aralashdilar. Taxminan 150 yil davomida Ossuriya tanazzulni boshdan kechirdi, chet el hukmronligining qora kunlari. Bu davrda uning tarixi deyarli noma'lum.

Ajoyib Miloddan avvalgi 1-ming yillikda Ossuriya harbiy kuchi
Miloddan avvalgi 1-ming yillikda. qadimgi Sharqiy davlatlarning yangi metall - temirni ishlab chiqarishga tatbiq etilishi, quruqlik va dengiz savdosining jadal rivojlanishi, Yaqin Sharqning barcha yashashga yaroqli hududlarini joylashishi natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy yuksalish mavjud. Bu vaqtda Xet davlati Mitanni kabi bir qator eski davlatlar parchalanib, boshqa davlatlar tomonidan singib ketgan va tarixiy maydonni tark etgan. Boshqalari, masalan, Misr, Bobil, ichki va tashqi siyosiy tanazzulni boshdan kechirmoqda, jahon siyosatidagi etakchi rolini boshqa davlatlarga topshirmoqda, ular orasida Ossuriya ajralib turadi. Bundan tashqari, miloddan avvalgi 1-ming yillikda. siyosiy maydonga yangi davlatlar - Urartu, Kush, Lidiya, Media, Fors chiqdi.

Miloddan avvalgi 2-ming yillikda. Ossuriya eng qadimgi Sharq davlatlaridan biriga aylandi. Biroq, yarim ko'chmanchi oromiy qabilalarining istilosi uning taqdiriga og'ir ta'sir ko'rsatdi. Ossuriya qariyb ikki yuz yillik tanazzulni boshdan kechirdi va bu davr miloddan avvalgi X asrda tiklandi.O'tqazilgan Aramiyaliklar asosiy aholi bilan aralashdilar. Harbiy ishlarga temirni kiritish boshlandi. Ossuriyaning siyosiy maydonda munosib raqiblari yo'q edi. Ossuriyani zabt etish kampaniyalariga xomashyo (metal, temir) etishmasligi, shuningdek majburiy ishchi kuchi - qullarni tortib olish istagi sabab bo'ldi. Ossuriya ko'pincha butun xalqlarni joydan joyga ko'chirardi. Ossuriyaga ko'plab xalqlar katta o'lpon to'lashdi. Asta-sekin, vaqt o'tishi bilan Ossuriya davlati mohiyatan ushbu doimiy talon-taroj bilan yashay boshladi.

Kichik Osiyo boyliklarini egallash uchun Ossuriya yolg'iz emas edi. Misr, Bobil, Urartu kabi davlatlar ushbu Ossuriyada doimo qarshilik ko'rsatgan va u ular bilan uzoq urushlar olib borgan.

Miloddan avvalgi 9-asrning boshlariga kelib. Ossuriya kuchayib, Mesopotamiyaning shimoliy qismida o'z kuchini tikladi va agressiv tashqi siyosatni davom ettirdi. Ayniqsa, ikki podshoh davrida faollashdi: Ashurnatsirapala 2 (miloddan avvalgi 883-859) va Shalmaneser 3 (miloddan avvalgi 859-824). Ulardan birinchisi ostida Ossuriya shimolda Nairi qabilalari bilan muvaffaqiyatli kurash olib bordi, keyinchalik Urartu davlati vujudga keldi. Ossuriya qo'shinlari Dajla sharqida yashagan Midiyaning tog'li qabilalariga bir qator mag'lubiyatlar berishdi. Ammo Ossuriya kengayishining asosiy yo'nalishi g'arbiy tomonga, Sharqiy O'rta er dengizi sohiliga yo'naltirildi. O'rta Sharqda minerallarning (metallarning, qimmatbaho toshlarning) ko'pligi, ajoyib yog'och, tutatqi ma'lum bo'lgan. Quruqlik va dengiz savdosining asosiy yo'llari shu erdan o'tgan. Ular Tir, Sidon, Damashq, Byblos, Arvad, Karkemish kabi shaharlardan o'tdilar.

Aynan shu yo'nalishda Ashurnatsinapar 2 asosiy harbiy yurishlarni olib boradi, u Shimoliy Suriyada yashovchi oromiy qabilalarini mag'lubiyatga uchratishga, ularning bekliklaridan biri - Bit-Adinini bosib olishga muvaffaq bo'ldi. Tez orada u O'rta er dengizi qirg'og'iga etib bordi va Suriya knyazliklari va Finikiya shaharlarining bir qator hukmdorlari unga o'lpon olib kelishdi.

Uning o'g'li Shalmaneser 3 otasining tajovuzkor siyosatini davom ettirdi. Aksiyalarning aksariyati g'arbga ham yo'naltirilgan. Biroq, bu vaqtda Ossuriya boshqa yo'nalishlarda ham urush olib borgan. Shimolda Urartu davlati bilan urush bo'lgan. Dastlab, Shalmanasar 3 unga bir nechta mag'lubiyatlarni etkazishga muvaffaq bo'ldi, ammo keyin Urartu kuch yig'di va u bilan urushlar uzoq davom etdi.

Ossuriyaliklar Bobilga qarshi kurashda katta muvaffaqiyatlarga erishdilar. Ularning qo'shinlari uzoq ichkariga bostirib kirib, Fors ko'rfazi sohillariga etib borishdi. Ko'p o'tmay Bobil taxtida Ossuriya himoyachisi o'tirdi. G'arbda Shalmaneser 3 nihoyat Bit-Adini knyazligini egallab oldi. Unga o'lpon olib kelindi va Shimoliy Suriya knyazliklari va Kichik Osiyoning janubi-sharqida (Kummux, Melid, Xattina, Gurgum va boshqalar) podshohlari itoatkorlikni bildirdilar. Biroq, Damashq qirolligi tez orada Ossuriyaga qarshi kurashish uchun katta koalitsiya tuzdi. Uning tarkibiga Kue, Xamat, Arzad, Isroil Qirolligi, Ammon, Suriya-Mesopotamiya dashtidagi arablar kirgan va Misr otryadi ham janglarda qatnashgan.

Miloddan avvalgi 853 yilda Orontes daryosi bo'yidagi Karkar shahrida shiddatli jang bo'lib o'tdi, aftidan, Ossuriyaliklar koalitsiyani so'nggi mag'lubiyatga uchratolmadilar. Garchi Karkar qulagan bo'lsa-da, koalitsiyaning boshqa shaharlari - Damashq, Ammon olinmadi. Faqat 840 yilda, Evfrat uchun 16 ta yurishdan so'ng, Ossuriya qat'iy ustunlikka erishdi. Damashq shohi Xazailu mag'lub bo'ldi va boy o'lja qo'lga kiritildi. Damashq shahrining o'zi yana tortib olinmasa ham, Damashq qirolligining harbiy kuchi buzildi. Tir, Sidon va Isroil shohligi Ossuriya shohiga soliq to'lashga shoshilishdi.

Ko'pgina xazinalarni qo'lga kiritish natijasida Ossuriya shu davrda keng qurilishlarni boshladi. Qadimgi Ashur qayta qurilgan va bezatilgan. Ammo miloddan avvalgi 9-asrda. Ossuriya shohlarining alohida e'tiborlari yangi Ossuriya poytaxti - Kalxu shahriga (zamonaviy Nimrud) qaratildi. Bu erda ulug'vor ibodatxonalar, Ossuriya shohlarining saroylari, kuchli qal'a devorlari qurilgan.

Miloddan avvalgi 9-asr oxiri - 8-asr boshlarida. Ossuriya davlati yana tanazzulga yuz tutmoqda. Ossuriya aholisining katta qismi doimiy kampaniyalarda qatnashgan, natijada mamlakat iqtisodiyoti tanazzulga uchragan. Miloddan avvalgi 763 yilda. Ashurda qo'zg'olon ko'tarildi, tez orada mamlakatning boshqa viloyatlari va shaharlari ham qo'zg'alishdi: Arrafu, Guzanu. Faqat besh yil o'tgach, ushbu tartibsizliklar bostirildi. Davlatning o'zida qattiq kurash olib borildi. Savdo muassasasi dunyo savdo qilishni xohladi. Harbiy elita yangi o'ljani qo'lga kiritish uchun kampaniyalarni davom ettirmoqchi edi.

Ossuriyaning tanazzulga uchrashi miloddan avvalgi 8-asr boshlarida o'zgargan. xalqaro vaziyat. Kichik Osiyo davlatlari orasida Zakavkazda, janubi-sharqda va hatto Ossuriya hududida muvaffaqiyatli yurishlarni olib borgan kuchli armiyaga ega bo'lgan Urartu davlati.

746-745 yillarda. Miloddan avvalgi. Ossuriya Urartudan olgan mag'lubiyatidan so'ng Kalxuda qo'zg'olon ko'tarilib, natijada Ossuriyada Tiglatpalasar 3 hokimiyatga keldi va u muhim islohotlarni amalga oshirdi. Birinchidan, u haddan tashqari hokimiyat biron bir davlat xizmatchisining qo'lida to'planib qolmasligi uchun, u sobiq gubernatorliklarni taqsimlashni amalga oshirdi. Butun maydon kichik maydonlarga bo'lingan.

Tiglatpalasarning ikkinchi islohoti harbiy ishlar va armiya sohasida amalga oshirildi. Ilgari Ossuriya militsiya kuchlari bilan, shuningdek xizmatlari uchun er uchastkalarini olgan askar-kolonistlar bilan urushlar olib borgan. Kampaniyada va tinchlik davrida har bir jangchi o'zini o'zi ta'minladi. Endi doimiy armiya tuzildi, u yollanganlardan iborat bo'lib, podshohlarning to'liq ta'minotida edi. Jangovar qurollarga ko'ra bo'linish aniqlandi. Yengil piyoda askarlar soni ko'paytirildi. Otliqlar keng qo'llanila boshlandi. Ossuriya armiyasining zarba beruvchi kuchi urush aravalari edi. To'rtta ot aravada ishlatilgan. Ekipaj ikki yoki to'rt kishidan iborat edi. Armiya yaxshi qurollangan edi. Jangchilarni himoya qilish uchun snaryadlar, qalqonlar, dubulg'alardan foydalanilgan. Ba'zan otlar kigiz va teridan qilingan "zirh" bilan qoplangan. Shaharlarni qamal qilish paytida kaltaklangan qo'chqorlardan foydalanilgan, qal'a devorlariga to'siqlar o'rnatilgan va qazish ishlari olib borilgan. Ossuriyaliklar qo'shinlarni himoya qilish uchun qal'a va ariq bilan o'ralgan holda mustahkam lager qurdilar. Ossuriyaning barcha yirik shaharlari uzoq vaqt qamalga bardosh bera oladigan kuchli devorlarga ega edilar. Ossuriyaliklar tog'larda ko'priklar qurib, yo'llar o'tkazadigan sapper qo'shinlariga ega edilar. Ossuriyaliklar muhim yo'nalishlarda asfaltlangan yo'llarni yotqizishdi. Ossuriya qurolsozlari o'z ishlari bilan mashhur edilar. Qo'shin bilan birga o'ljalar va mahbuslarning hisobini yuritadigan ulamolar bor edi. Armiya ruhoniylar, folbinlar, musiqachilardan iborat edi. Ossuriya flotiga ega edi, ammo u asosiy urushlarni quruqlikda olib borganligi sababli u muhim rol o'ynamadi. Ossuriya uchun flot odatda Finikiyaliklar tomonidan qurilgan. Razvedka Ossuriya armiyasining muhim qismi edi. Ossuriya bosib olgan mamlakatlarda ulkan agentlarga ega edi, bu esa hujumlarning oldini olishga imkon berdi. Urush paytida dushmanni kutib olish uchun ko'plab josuslar yuborilib, dushman armiyasining soni, joylashgan joyi to'g'risida ma'lumot to'plashdi. Aql-idrokni odatda valiahd shahzoda boshqargan. Ossuriya deyarli yollanma qo'shinlardan foydalanmagan. Bunday harbiy postlar mavjud edi - general (qul-reshi), tsarevich polkining boshlig'i, buyuk xabarchi (qul-shaku). Armiya 10, 50, 100, 1000 kishilik qismlarga bo'lingan. Odatda oliy xudo Ashur tasvirlangan bannerlar va me'yorlar mavjud edi. Ossuriya armiyasining eng ko'p soni 120 ming kishiga yetdi.

Shunday qilib, Tiglathpalasar 3 (miloddan avvalgi 745-727) tajovuzkor faoliyatini qayta boshladi. 743-740 yillarda. Miloddan avvalgi. u Shimoliy Suriya va Kichik Osiyo hukmdorlarining koalitsiyasini mag'lubiyatga uchratdi va 18 ta qiroldan soliq oldi. Keyin 738 va 735 yillarda. Miloddan avvalgi. u Urartu hududiga ikki marta muvaffaqiyatli sayohat qildi. 734-732 yillarda. Miloddan avvalgi. Ossuriyaga qarshi yangi koalitsiya tashkil qilindi, unga Damashq va Isroil shohliklari, ko'plab qirg'oq shaharlari, arab knyazliklari va Elam kirdi. Sharqda, miloddan avvalgi 737 yilga kelib. Tiglatpalasar ommaviy axborot vositalarining bir qator sohalarida o'z o'rnini egallashga muvaffaq bo'ldi. Janubda Bobil mag'lubiyatga uchradi va Tiglatpalasarning o'zi Bobil shohining tojiga ega bo'ldi. Fath qilingan hududlar Ossuriya qiroli tomonidan tayinlangan ma'muriyat vakolatiga berilgan. Tiglatpalasar 3 ostida bosib olingan xalqlarni aralashtirish va o'zlashtirish uchun ularni muntazam ravishda ko'chirish boshlandi. Birgina Suriyadan 73 ming kishi ko'chirildi.

Tiglathpalasar 3 - Shalmaneser 5 (miloddan avvalgi 727-722) vorisi ostida keng istilo siyosati davom ettirildi. Shalmaneser 5 boy ruhoniylar va savdogarlarning huquqlarini cheklashga urindi, ammo oxir-oqibat Sargon 2 (miloddan avvalgi 722-705) tomonidan ag'darildi. Uning ostida Ossuriya isyon ko'targan Isroil shohligini mag'lub etdi. Uch yillik qamaldan so'ng, miloddan avvalgi 722 yilda. Ossuriyaliklar qirollikning poytaxti - Samariyaga bostirib kirib, keyin uni butunlay yo'q qildilar. Aholi yangi joylarga ko'chirildi. Isroil shohligi g'oyib bo'ldi. Miloddan avvalgi 714 yilda. Urartu shtatiga og'ir mag'lubiyat keltirildi. Bobil uchun qattiq kurash olib borildi, uni bir necha bor qaytarib olish kerak edi. Sargon 2 hukmronligining so'nggi yillarida kimmeriya qabilalari bilan qiyin kurash olib bordi.

Sargon 2 ning o'g'li Sinacherib (miloddan avvalgi 705-681) ham Bobil uchun qattiq kurash olib bordi. G'arbda Ossuriyaliklar miloddan avvalgi 701 yilda. Yahudo Qirolligining poytaxti - Quddusni qamal qildi. Yahudiy shohi Xizqiya Sinaxeribga o'lpon olib keldi. Ossuriyaliklar Misr chegarasiga yaqinlashdilar. Biroq, bu vaqtda Sinacherib saroy to'ntarishi natijasida o'ldirilgan va uning kenja o'g'li Esarxaddon (miloddan avvalgi 681-669) taxtga o'tirgan.

Esarxaddon shimolga yurishlar uyushtiradi, Finikiya shaharlaridagi qo'zg'olonlarni bostiradi, Kiprda o'z kuchini tasdiqlaydi va Arabiston yarim orolining shimoliy qismini egallaydi. 671 yilda u Misrni zabt etadi va Misr fir'avni unvonini oladi. U isyonkor Bobilga qarshi yurish paytida vafot etdi.

Ossuriyada Ashurbanapal hokimiyatga keldi (669 - miloddan avvalgi 635/627). U juda aqlli, o'qimishli odam edi. U bir nechta tillarni bilgan, yozishni bilgan, adabiy iste'dodga ega bo'lgan, matematik va astronomik bilimlarga ega bo'lgan. U 20000 gil lavhadan iborat eng katta kutubxonani yaratdi. Uning ostida ko'plab ibodatxonalar va saroylar qurilgan va tiklangan.

Biroq, tashqi siyosatda Ossuriya bu qadar silliq kechmadi. Misr (miloddan avvalgi 667-663), Kipr, G'arbiy Suriyaning mulklari (Yahudiya, Mo'ab, Edom, Ammon) ko'tariladi. Urartu va Manna Ossuriyaga hujum qildi, Elam Ossuriyaga qarshi chiqdi, Midiya hukmdorlari isyon ko'tarishdi. Faqat 655 yilga kelib Ossuriya bu barcha noroziliklarni bostirishga va hujumlarning oldini olishga muvaffaq bo'ldi, ammo Misr allaqachon butunlay yo'q bo'lib ketdi. 652-648 yillarda. Miloddan avvalgi. isyonkor Bobil yana isyon ko'tardi, unga Elam, arab qabilalari, Finikiya shaharlari va boshqa bosib olingan xalqlar qo'shildi. Miloddan avvalgi 639 yilga kelib. aksariyat noroziliklar bostirildi, ammo bu allaqachon Ossuriyaning so'nggi harbiy yutuqlari edi.

Voqealar jadal rivojlandi. Miloddan avvalgi 627 yilda. Bobil yo'q bo'lib ketdi. Miloddan avvalgi 625 yilda. - Midiya. Ushbu ikki davlat Ossuriyaga qarshi ittifoq tuzmoqda. Miloddan avvalgi 614 yilda. Ashur yiqildi, 612 yilda - Nineviya. Oxirgi Ossuriya qo'shinlari Harran (miloddan avvalgi 609) va Karkemish (miloddan avvalgi 605) janglarida mag'lubiyatga uchragan. Ossuriya zodagonlari yo'q qilindi, Ossuriya shaharlari yo'q qilindi, oddiy Ossuriya aholisi boshqa xalqlar bilan aralashdi.

Ossuriya - Dajla va Evfratning o'rta oqimida joylashgan mamlakat. Bu daryolar dag'al va juda chuqur to'shakka ega. Ossuriyada ularning to'kilishi juda kam sezilgan, shuning uchun mamlakat hududining katta qismi unga umuman ta'sir ko'rsatmagan. Daryo vodiysining ko'p qismi qurg'oqchil. O'rim-yig'im ko'p jihatdan Bobilga qaraganda ko'proq tushgan yog'ingarchiliklarga bog'liq edi. Sun'iy sug'orish katta rol o'ynamadi. Bundan tashqari, Ossuriya tog'li erlari bilan ajralib turardi. Sharqdan, shimoldan va g'arbdan mamlakat bilan chegaradosh tog'lar qisman o'rmon bilan qoplangan. Ossuriya tekisliklarida sherlar, fillar, qoplonlar, yovvoyi eshaklar va otlar, yovvoyi cho'chqalar, tog'larda - ayiqlar va kiyiklar bo'lgan. Sherlar va qoplonlar uchun ov qilish Ossuriya shohlarining sevimli mashg'ulotlari edi. Tog'li hududlarda toshning har xil turlari, shu jumladan marmar, metall rudalari (mis, qo'rg'oshin, kumush, temir) qazib olingan. Iqtisodiyotda qishloq xo'jaligidan tashqari ovchilik va chorvachilik muhim o'rin tutgan. Karvon yo'llari chorrahasida joylashgan qulay geografik holat savdo-sotiqning dastlabki rivojlanishiga yordam berdi.

Miloddan avvalgi III ming yillikning boshlarida. e. shimoliy-sharqiy Mesopotamiyaning asosiy aholisi bo'lgan subareas, janubiy-g'arbiy Osiyodagi eng qadimgi xalqlardan biri Hurri tomonidan bog'langan bo'lib, ularning asosiy joylashuvi Mesopotamiyaning shimoliy-g'arbiy qismi bo'lgan. Bu erdan hurrilar keyinchalik Suriyaga, Falastinga va Kichik Osiyoga tarqaldilar. Miloddan avvalgi 3 ming yillikning ikkinchi yarmida. e. Shimoliy Mesopotamiyaning kuchaygan semitizatsiyasi mavjud. Etnos shakllanmoqda ossuriyaliklar, ularning akkad tilidagi lahjasida gapirganlar. Shunga qaramay, Hurri urf-odatlari Ossuriyaning sharqiy chekkasida, Dajla tashqarisida uzoq vaqt saqlanib qoldi.

Ossuriya tarixiga oid manbalar haqida gapirganda, ular orasida eng yirik shaharlarning qazishmalaridagi moddiy madaniyat yodgorliklarini ajratib ko'rsatish kerak. Ossuriya qadimiy yodgorliklarini o'rganishda burilish nuqtasi ingliz diplomati tomonidan kashf etilgan narsa edi G.O. Layardyilda 1847 ossuriya poytaxti Mosuldan (hozirgi Iroq) shimoli-sharqda, Kuyundjik tepaligini qazish paytida Nineviya.Unda Layard yong'inda vafot etgan shoh Ashurbanapal xarobalarini loydan yasalgan plitalarga yozilgan ulkan kitoblar bilan topdi. Buyuk Britaniya muzeyining Ossuriya qadimiy asarlarining eng boy kollektsiyasiga asos soluvchi Layard topilmalari edi. Botta frantsuz diplomati 1843 u Xorsobod qishlog'i hududida Sargon tomonidan qurilgan Dur-Sharrukin qal'asi va podshoh qarorgohini topdi. II.Ushbu topilmalar yangi fanga asos yaratdi - assiriologiya.

Yozma manbalarning asosiy guruhi Ashurbanipal kutubxonasi va boshqa saroy majmualaridan mixlangan matnlardan iborat. Bular diplomatik hujjatlar, ruhoniylar va harbiy rahbarlarning xatlari va hisobotlari, ma'muriy va iqtisodiy hujjatlar va boshqalar. O'rta Ossuriya qonunlari (o'rta IImiloddan avvalgi ming yil Miloddan avvalgi): Ashurda qazish ishlari paytida topilgan 14 ta lavha va parchalar. Ossuriyada haqiqiy tarixiy adabiyot bo'lmagan, ammo "qirollar ro'yxati" va alohida qirollarning xronikalari tuzilgan bo'lib, ular o'zlarining jasoratlarini maqtashgan.

Ossuriya haqidagi ma'lumotlar boshqa mamlakatlardan kelib chiqqan manbalar tomonidan ham saqlanadi (masalan, Injilning Eski Ahdida). Qadimgi mualliflar (Gerodot, Ksenofon, Strabon) Ossuriya haqida ham yozadilar, ammo ular uning tarixi haqida kam ma'lumotga ega va ular xabar bergan ma'lumotlar ko'pincha yarim afsonaviydir.

Qadimgi Ossuriya tarixini davrlashtirish

1. Eski Ossuriya davri (miloddan avvalgi XX-XVI asrlar).

2. O'rta Ossuriya davri (miloddan avvalgi XV-XI asrlar).
3. Yangi Ossuriya davri (miloddan avvalgi X-VII asrlar).
Qadimgi Ossuriya

Ossuriya Dajla yuqori qismida, janubda Zabning quyi oqimidan sharqda Zagra tog'lariga va shimoli-g'arbda Masios tog'lariga qadar cho'zilgan kichik maydonni egallagan. G'arbda shimoliy qismida Sinjar tog'lari kesib o'tgan ulkan Suriya-Mesopotamiya dashti ochildi. Ossuriya, Ashur, Nineviya, Arbela, Kalax va Dur-Sharrukin kabi shaharlar ushbu kichik hududda turli vaqtlarda paydo bo'lgan.

XXII asrning oxirida. Miloddan avvalgi e. Janubiy Mesopotamiya Urning uchinchi sulolasidan Shumer podshohlari homiyligida birlashadi. Keyingi asrda ular Shimoliy Mesopotamiyada o'z nazoratlarini o'rnatdilar.

Shunday qilib, miloddan avvalgi III va II ming yilliklarning boshlarida. e. Ossuriyaning qudratli kuchga aylanishini oldindan bilish qiyin edi. Faqat 19-asrda. Miloddan avvalgi e. Ossuriyaliklar birinchi harbiy yutuqlarini qo'lga kiritadilar va egallab turgan hududlaridan tashqariga shoshilishadi, bu esa Ossuriyaning harbiy qudrati o'sishi bilan asta-sekin kengayib boradi. Shunday qilib, eng katta rivojlanish davrida Ossuriya uzunligi 350 mil, eni (Dajla va Evfrat o'rtasida) 170 dan 300 milgacha cho'zilgan. Ingliz tadqiqotchisi G.Ravlinsonning so'zlariga ko'ra, Ossuriya egallagan butun maydon

"7500 kvadrat mildan kam bo'lmasligi kerak, ya'ni bu Avstriya yoki Prussiya egallagan maydondan kattaroq, Portugaliyadan ikki baravar katta va Buyuk Britaniyadan sal kamroq".

Jahon tarixi kitobidan: 6 jildda. 1-jild: Qadimgi dunyo muallif Mualliflar jamoasi

Sharq tarixi kitobidan. 1-jild muallif Vasilev Leonid Sergeevich
Ossuriya Xet davlatidan bir oz janubda va undan sharqda, Dajla o'rta oqimida, miloddan avvalgi 2-ming yillikning boshlarida. O'rta Sharq antik davrining eng yirik kuchlaridan biri - Ossuriyani tashkil etdi. Bu erdan muhim savdo yo'llari uzoq o'tdi va tranzit

1. Ossuriya va Rossiya Ossuriya Injil sahifalarida. Injil ensiklopediyasida quyidagilarni o'qiymiz: "Ossuriya (Assurdan) ... Osiyodagi eng qudratli imperiya ... Ehtimol, Ossuriya Naynavo va boshqa shaharlarni qurgan Ossuriya tomonidan tashkil etilgan va

XIV bob. Ossuriya tabiati Ashurbanipal gazeboda ziyofat qilmoqda. Kuyundjik Ossuriyadan qutulish Dajla yuqori qismida, janubda Zabning quyi oqimidan sharqda Zagra tog'lariga va shimoli-g'arbda Masios tog'lariga qadar cho'zilgan kichik maydonni egallagan. TO

Ossuriya va Bobil XIII asrdan. Miloddan avvalgi e. Bobil va Ossuriyaning tobora kuchayib borayotgan kuchlari o'rtasidagi uzoq to'qnashuvni boshlaydi. Ushbu ikki davlatning cheksiz urushlari va to'qnashuvlari Ossuriya va saroy arxivlarida saqlangan mixxat yozilgan gil lavhalarning eng sevimli mavzusi.

Qadimgi tsivilizatsiyalar kitobidan muallif Bongard-Levin Grigoriy Maksimovich
Miloddan avvalgi III va II ming yilliklarda ASSURIYA Miloddan avvalgi III ming yillikning birinchi yarmida ham. e. Shimoliy Mesopotamiyada, Dajla o'ng tomonida, Ashur shahriga asos solindi. Ushbu shahar nomi bilan Dajla (Yunoncha tarjimada - Ossuriya) ning o'rta oqimida joylashgan butun mamlakat nomlana boshladi. Allaqachon

Qadimgi Ossuriya kitobidan muallif Mochalov Mixail Yurevich

Ossuriya - Elam Elamiylar Ossuriyaning Tukulti-Ninurta hayoti davomida boshlangan ichki muammolaridan foydalanishda ikkilanmasdan. Xronikalarga ko'ra, Elam hukmdori Kidin-Xutran II Kassit taxtidagi uchinchi Ossuriya himoyachisi - Adad-Shuma-Iddinga,

Qadimgi dunyo san'ati kitobidan muallif Lyubimov Lev Dmitrievich

Ossuriya. Ossuriyaliklar o'zlarining janubiy qo'shnilari - Bobilliklarga, xuddi keyinroq rimliklar yunonlarga nisbatan qanday munosabatda bo'lishgan bo'lsa, Ossuriya poytaxti Nineviya ham Bobil uchun Rim Afinaga aylanishi kerak bo'lgan narsa bo'lganligi bir necha bor ta'kidlangan. Darhaqiqat, Ossuriyaliklar dinni qarzga oldilar,

Qadimgi Ossuriya tarixi kitobidan muallif Sadaev David Chelyabovich

Qadimgi Ossuriya Ossuriya Dajla yuqori qismida, janubda Zabning quyi oqimidan sharqda Zagra tog'lariga va shimoli-g'arbda Masios tog'lariga qadar cho'zilgan kichik maydonni egallagan. G'arbda keng Suriya-Mesopotamiya dashti ochildi,

va Rossiya 1.1. Ossuriya-Rossiya Injil sahifalarida, Bibliya Entsiklopediyasida shunday deyilgan: "ASSURIYA (Assurdan) ... - Osiyodagi eng qudratli imperiya ... Ehtimol, Ossuriya NINEVIYA va boshqa shaharlarni qurgan ASSUR tomonidan asos solingan va boshqa manbalarga ko'ra -

Urush va jamiyat kitobidan. Tarixiy jarayonning omil tahlili. Sharq tarixi muallif Sergey Nefedov
3.3. XV - XI asrlarda ASSURIYA. Miloddan avvalgi Ossuriya, Dajla yuqori qismida joylashgan hudud, miloddan avvalgi III ming yillikdayoq semitlar va hurrilar yashagan. e. Shumer madaniyatini egallab olgan. Ossuriyaning asosiy shahri bo'lgan Ashur ilgari "Shumer va Akkad qirolligi" tarkibiga kirgan. Barbar to'lqinlar davrida

muallif Badak Aleksandr Nikolaevich

1. X-VIII asrlarda Ossuriya. Miloddan avvalgi 2-ming yillikning oxirlarida Ossuriya oromiy bosqini tufayli avvalgi hududlariga qaytarildi. e. Ossuriyada istilo urushlarini olib borish imkoniyati bo'lmagan. O'z navbatida, bu turli xil bo'lishiga olib keldi

Jahon tarixi kitobidan. 3-jild "Temir asri" muallif Badak Aleksandr Nikolaevich

Ashurbanapal boshchiligidagi Ossuriya Uning hukmronligi oxirida Ossuriya taxtini o'g'li Ashurbanapalga topshirishga va boshqa o'g'li Shamashshumukinni Bobil shohi qilishga qaror qildi. Esarxaddon hayoti davomida Ossuriya aholisi shu maqsadda qasamyod qilgan.

Bysttvor kitobidan: rus va oriylarning mavjudligi va yaratilishi. 1-kitob muallif Svetozar

Piskolan va Ossuriya XII asrda S.L.dan oldin. Ossuriya va Yangi Bobil ta'siri ostida Eronda imperiya mafkurasi ildiz otdi. Ruslar va oriylar (Kiseylar) Erondan ko'chib o'tgandan so'ng, Parsis va Midiya-Yezdlar 500 yildan ko'proq vaqt oldin egallab olgan joylariga qaytishdi. Biroq, yaqin orada

Dunyo dinlarining umumiy tarixi kitobidan muallif Karamazov Voldemar Danilovich

Bobil va Ossuriya Qadimgi shumerlar dini Misr bilan bir qatorda ikkita katta daryoning quyi oqimi - Dajla va Evfrat yana bir qadimiy tsivilizatsiya vataniga aylandi. Ushbu hudud Mesopotamiya (yunoncha Mesopotamiya) yoki Mesopotamiya deb nomlangan. Xalqlarning tarixiy rivojlanish shartlari

Ossuriya qadimgi dunyoning birinchi imperiyasi edi. Ushbu davlat dunyo xaritasida deyarli 2000 yil - miloddan avvalgi 24-asrdan 7-asrgacha va taxminan 609 yilgacha mavjud bo'lgan. e. mavjudligini to'xtatdi. Ossuriya haqida birinchi eslatmalarni Gerodot, Aristotel va boshqalar kabi qadimiy mualliflar topdilar. Ossuriya shohligi Muqaddas Kitobning ba'zi kitoblarida keltirilgan.

Geografiya
Ossuriya podsholigi yuqori oqimda bo'lgan va janubda Kichik Zabning quyi oqimidan sharqda Zagras tog'lariga va shimoli-g'arbda Masios tog'lariga qadar cho'zilgan. O'zining turli davrlarida u Eron, Iroq, Iordaniya, Isroil, Falastin, Turkiya, Suriya, Kipr va Misr kabi zamonaviy davlatlarning yerlarida joylashgan.

Ko'p asrlik tarix davomida Ossuriya qirolligining birdan ortiq poytaxti ma'lum bo'lgan:

Ashur (birinchi poytaxt, zamonaviy Bag'doddan 250 km uzoqlikda joylashgan).
Ekallatum (yuqori Mesopotamiya poytaxti, Dajla o'rta qismida joylashgan).
Nineviya (zamonaviy Iroq hududida joylashgan).
Rivojlanishning tarixiy davrlari
Ossuriya qirolligining tarixi juda uzoq vaqtni talab qilganligi sababli, uning mavjudligi davri shartli ravishda uch davrga bo'linadi:

Eski Ossuriya davri - miloddan avvalgi XX-XVI asrlar.

O'rta Ossuriya davri - miloddan avvalgi XV-XI asrlar.
Yangi Ossuriya podsholigi - miloddan avvalgi X-VII asrlar.
Davrlarning har biri davlatning o'ziga xos ichki va tashqi siyosati bilan ajralib turardi, turli sulolalardan bo'lgan monarxlar hokimiyat tepasida edilar, har bir keyingi davr Ossuriya davlatchiligining ko'tarilishi va gullashi, qirollik geografiyasining o'zgarishi va tashqi siyosat ko'rsatmalarining o'zgarishi bilan boshlandi.

Eski Ossuriya davri

Ossuriyaliklar 20-asrning o'rtalarida Furot daryosi hududiga kelishdi. Miloddan avvalgi e., bu qabilalar ular qurgan birinchi shaharda Ashur bo'lib, uning oliy xudosi nomi bilan atalgan.

Ushbu davrda birlashgan Ossuriya davlati hali mavjud emas edi, shuning uchun eng katta suveren noma Ashur edi, u Mitaniya va Kassit Bobil shohligining vassali edi. Nom aholi punktlarining ichki ishlarida biroz mustaqillikni saqlab qoldi. Oqsoqollar boshchiligidagi bir nechta kichik qishloq aholi punktlari Ashurskiy nomiga tegishli edi. Shahar o'zining qulay geografik joylashuvi tufayli juda tez rivojlandi: aynan shu orqali savdo yo'llari janubdan, g'arbdan va sharqdan o'tdi.

Ushbu davrda hukmronlik qilgan monarxlar haqida gapirish odat emas, chunki hukmdorlar bunday maqom egalariga xos bo'lgan barcha siyosiy huquqlarga ega emas edilar. Ossuriya tarixidagi ushbu davr tarixchilar tomonidan qulaylik uchun Ossuriya shohligining oldingi tarixi sifatida aniqlangan. Miloddan avvalgi XXII asrda Akkad qulashidan oldin. Ashur uning bir qismi bo'lgan va yo'q bo'lib ketganidan keyin qisqa vaqt ichida mustaqil bo'lib, faqat miloddan avvalgi 21-asrda. e. Ur tomonidan ushlangan. Faqat 200 yil o'tgach, hokimiyat hukmdorlar - Ashuriyaliklarga o'tadi, shu paytdan boshlab savdo va tovar ishlab chiqarishning jadal o'sishi boshlanadi. Biroq, davlat ichidagi bunday holat uzoq davom etmadi va 100 yildan so'ng Ashur markaziy shahar sifatida ahamiyatini yo'qotadi va hukmdor Shamsht-Adadning o'g'illaridan biri unda hokim bo'ladi. Yaqinda shahar Bobil shohi Xammurapi hukmronligi ostida va miloddan avvalgi 1720 yilga kelib. e. mustaqil Ossuriya davlatining bosqichma-bosqich gullab-yashnashi boshlanadi.

Ikkinchi davr

Miloddan avvalgi XIV asrdan boshlab Ossuriya hukmdorlari rasmiy hujjatlarda allaqachon shoh deb nomlangan. Bundan tashqari, Misr fir'avniga murojaat qilishganda, ular "Bizning birodarimiz" deyishadi. Bu davrda erlarning faol harbiy mustamlakasi bo'lgan: Xet davlati hududiga bosqinlar, Bobil qirolligiga, Finikiya va Suriya shaharlarida bosqinlar va 1290-1260 yillarda. Miloddan avvalgi e. Ossuriya imperiyasining hududiy ro'yxatga olinishi tugaydi.

Ossuriyaliklarni bosib olish urushlarida yangi yuksalish Shimoliy Suriya, Finikiya va Kichik Osiyoning bir qismini egallab olishga qodir bo'lgan Tiglatxpalasar podshosi davrida boshlandi, bundan tashqari, qirol Misrdan ustunligini ko'rsatish uchun bir necha bor O'rta dengizga kemalarda bordi. Fath etuvchi monarx o'limidan so'ng, davlat tanazzulga uchraydi va keyingi barcha shohlar endi ilgari bosib olingan erlarni saqlab qololmaydilar. Ossuriya qirolligi o'z vataniga majburlangan. Miloddan avvalgi XI-X asrlarga oid hujjatlar e. omon qolmadi, bu pasayishni ko'rsatadi.

Yangi Ossuriya qirolligi
Ossuriya o'z hududiga kelgan oromiy qabilalarini yo'q qilishga muvaffaq bo'lgandan keyin Ossuriya rivojlanishining yangi bosqichi boshlandi. Aynan shu davrda yaratilgan davlat insoniyat tarixidagi birinchi imperiya deb hisoblanadi. Ossuriya qirolligining davom etayotgan inqirozi shohlar Adad-Nirari II va Adid-Nirari III ni tugatishga muvaffaq bo'ldi (dunyoning 7 mo''jizasidan biri - osilgan bog'larning mavjudligi uning onasi Semiramis bilan bog'liq). Afsuski, keyingi uchta podshoh tashqi dushman - Urartu qirolligining zarbalariga dosh berolmadi va savodsiz ichki siyosat olib bordi, bu esa davlatni sezilarli darajada zaiflashtirdi.

Tiglapalasar III boshchiligidagi Ossuriya

Qirollikning haqiqiy yuksalishi qirol Tiglapalasar III davrida boshlangan. 745-727 yillarda hokimiyatda bo'lganida. Miloddan avvalgi e., u Finikiya, Falastin, Suriya, Damashq qirolligini egallab olishga muvaffaq bo'ldi, aynan uning hukmronligi davrida Urartu davlati bilan uzoq muddatli harbiy mojaro hal qilindi.

Tashqi siyosatdagi muvaffaqiyat ichki siyosiy islohotlarni amalga oshirish bilan bog'liq. Shunday qilib, qirol okkupatsiya qilingan davlatlardan aholini oilalari va mol-mulklari bilan birgalikda o'z erlariga majburan ko'chirishni boshladi, bu esa Ossuriya bo'ylab oromiy tilining tarqalishiga olib keldi. Chor mamlakat ichidagi bo'lginchilik muammosini yirik viloyatlarni gubernatorlar boshchiligidagi ko'plab mayda hududlarga bo'lish orqali hal qildi va shu bilan yangi sulolalar paydo bo'lishining oldini oldi. Shuningdek, podshoh militsiya va harbiy kolonistlardan iborat islohotni o'z zimmasiga oldi, u xazinadan maosh oladigan professional muntazam armiyaga aylantirildi, yangi qo'shin turlari - muntazam otliqlar va sapyorlar joriy qilindi, razvedka va aloqa xizmatini tashkil etishga alohida e'tibor berildi.

Muvaffaqiyatli harbiy yurishlar Tiglathpalasarga Fors ko'rfazidan O'rta dengizgacha cho'zilgan imperiya yaratishga va hatto Bobil shohi - Pula taxtiga o'tirishga imkon berdi.

Urartu - Ossuriya hukmdorlari bosib olgan qirollik (Zakavkaziya)

Urartu qirolligi baland tog'larda joylashgan bo'lib, zamonaviy Armaniston, Sharqiy Turkiya, Eronning shimoli-g'arbiy qismi va Ozarbayjonning Naxichevan avtonom respublikasini egallab olgan. Davlatning gullab-yashnashi miloddan avvalgi 9-asr oxiri - VIII asrning o'rtalariga to'g'ri keldi, Urartuning tanazzulga uchrashiga Ossuriya podsholigi bilan bo'lgan urushlar katta yordam berdi.

Otasi vafotidan keyin taxtni olgan shoh Tiglatpalasar III Kichik Osiyo savdo yo'llari ustidan o'z davlat nazoratiga qaytishga intildi. Miloddan avvalgi 735 yilda. e. Furotning g'arbiy qirg'og'idagi hal qiluvchi jangda Ossuriyaliklar Urartu qo'shinini mag'lubiyatga uchratib, qirollikka chuqur kirib borishdi. Urartu Sarduri monarxi qochib ketdi va tez orada vafot etdi, davlat ayanchli ahvolda edi. Uning o'rnini egallagan Rusa I Ossuriya bilan vaqtinchalik sulh tuzishga muvaffaq bo'ldi, uni Ossuriya shohi Sargon II tez orada buzdi.

Urartu kimmeriya qabilalaridan olingan mag'lubiyat tufayli zaiflashganidan foydalanib, miloddan avvalgi 714 yilda Sargon II. e. Urartiya qo'shinini yo'q qildi va shu bilan Urartu va unga qaram bo'lgan podshohliklar Ossuriya hukmronligi ostida edi. Ushbu voqealardan so'ng Urartu jahon arenasidagi ahamiyatini yo'qotdi.

Oxirgi Ossuriya podshohlarining siyosati

Tiglathpalasar III merosxo'ri o'z qo'lida salafiy asos solgan imperiyani ushlab tura olmadi va vaqt o'tishi bilan Bobil o'z mustaqilligini e'lon qildi. Keyingi shoh Sargon II o'zining tashqi siyosatida faqat Urartu qirolligini egallash bilan cheklanib qolmadi, u Ossuriya nazorati ostida Bobilni qaytarishga muvaffaq bo'ldi va Bobil shohi sifatida toj kiydirildi, shuningdek, imperiya hududida yuzaga kelgan barcha qo'zg'olonlarni bostirishga muvaffaq bo'ldi.

Sinaxerib hukmronligi (miloddan avvalgi 705-680 yillar) podshoh bilan ruhoniylar va shahar aholisi o'rtasida doimiy to'qnashuvlar bo'lgan. Bobilning sobiq podshosi uning hukmronligi davrida yana o'z kuchini tiklashga harakat qildi, bu esa Sinaxeribning bobilliklarni shafqatsizlarcha bostirishi va Bobilni butunlay yo'q qilishiga olib keldi. Qirol siyosatidan norozilik davlatning zaiflashishiga va natijada qo'zg'olonlarning boshlanishiga olib keldi, ba'zi davlatlar o'z mustaqilligini tikladilar va Urartu bir qator hududlarni qaytarib oldi. Ushbu siyosat qirolning o'ldirilishiga olib keldi.

Qudratga ega bo'lgach, o'ldirilgan shohning merosxo'ri Esarxaddon birinchi navbatda Bobilni tiklash va ruhoniylar bilan aloqalarni o'rnatishni boshladi. Tashqi siyosatga kelsak, qirol kimmeriyaliklarning bosqinini bostirishga, Finikiyadagi Ossuriyaga qarshi qo'zg'olonlarni bostirishga va Misrda muvaffaqiyatli kampaniya olib borishga muvaffaq bo'ldi, natijada Memfis qo'lga kiritildi va Misr taxtiga ko'tarildi, ammo shoh kutilmagan o'lim tufayli bu g'alabani saqlab qololmadi.

Ossuriyaning oxirgi shohi

Ossuriyaning so'nggi kuchli shohi Ashurbanipal bo'lib, u Ossuriya davlatining eng savodli hukmdori sifatida tanilgan. Aynan u o'zining saroyida noyob gil lavhalar kutubxonasini to'plagan. Uning hukmronligi davri o'z mustaqilligini tiklashni istagan vassal davlatlar bilan doimiy kurash bilan ajralib turardi. Ossuriya bu davrda Elam shohligi bilan kurash olib bordi, bu esa oxirgisi to'liq mag'lub bo'lishiga olib keldi. Misr va Bobil o'z mustaqilliklarini qayta tiklashni xohladilar, ammo ko'plab to'qnashuvlar natijasida ular muvaffaqiyatsiz tugadi. Ashurbanipal Lidiya, Midiya, Frigiya ustidan o'z ta'sirini yoyishga va Fivani mag'lub etishga muvaffaq bo'ldi.

Ossuriya qirolligining o'limi

Ashurbanipalning o'limi tartibsizliklarning boshlanishini ko'rsatdi. Ossuriya Midiya podsholigi tomonidan mag'lubiyatga uchradi va Bobil mustaqillikka erishdi. Miloddan avvalgi 612 yilda Midiya va ularning ittifoqchilarining birlashgan kuchlari. e. Ossuriya qirolligining asosiy shahri Nineviya vayron bo'ldi. Miloddan avvalgi 605 yilda. e. Karkemish davrida Bobil merosxo'ri Navuxadnazar Ossuriyaning so'nggi harbiy qismlarini mag'lubiyatga uchratdi, shu bilan Ossuriya imperiyasi yo'q qilindi.

Ossuriyaning tarixiy ahamiyati

Qadimgi Ossuriya podsholigi orqada ko'plab madaniy va tarixiy yodgorliklarni qoldirgan. Podshohlar va zodagonlar hayoti manzaralari aks etgan ko'plab barelyeflar, olti metrli qanotli xudolarning haykallari, ko'plab keramika va zargarlik buyumlari bizning davrimizgacha etib kelgan.

Qadimgi dunyo haqidagi bilimlarning rivojlanishiga katta hissa qo'shgan kashf etilgan kutubxona Ashurbanipalning o'ttiz ming gil lavhasi bilan tibbiyot, astronomiya, muhandislik bilimlari to'plangan va hatto Buyuk To'fon haqida ham so'z yuritilgan.

Muhandislik yuqori darajada rivojlangan edi - Ossuriyaliklar kanal-suv ta'minoti va kengligi 13 metr va uzunligi 3 ming metr bo'lgan suv o'tkazgichini qurishga muvaffaq bo'lishdi.

Ossuriyaliklar o'z zamonasining eng kuchli qo'shinlaridan birini yarata oldilar, ular jang aravalari, qo'chqorlar, nayzalar bilan qurollangan edilar, janglarda askarlar o'rgatilgan itlardan foydalanar edilar va armiya yaxshi jihozlangan edi.

Ossuriya davlati qulaganidan so'ng, Bobil ko'p asrlik yutuqlarning merosxo'riga aylandi.

Qisqa hikoya. Katta Ossuriya Shimoldagi Ashurning kichik nomidan (ma'muriy tumanlaridan) o'sib chiqdi. Uzoq vaqt davomida "Ashur mamlakati" Mesopotamiya taqdirida muhim rol o'ynamaydi va janubiy qo'shnilaridan rivojlanishda orqada qolmoqda. Ossuriyaning ko'tarilishixIII-XII asrlarga to'g'ri keladi. Miloddan avvalgi va Aramiyaliklarning bosqini natijasida to'satdan tugaydi. Bir yarim asr davomida "Ashur mamlakati" aholisi chet el hukmronligining mashaqqatlariga duch keldi, vayron bo'ldi va ochlikdan aziyat chekmoqda.

Ammo IX asrda. Miloddan avvalgi e. Ossuriya kuchini tiklamoqda. Keng ko'lamli fathlar davri boshlanadi. Ossuriya shohlari mukammal urush mashinasini yaratadilar va o'z davlatlarini dunyodagi eng qudratli kuchga aylantiradilar. G'arbiy Osiyoning bepoyon kengliklari ossuriyaliklarga itoat eting... Faqat 7-asrning boshlarida. Miloddan avvalgi e. ularning kuchi va kuchi tugaydi. Midiya qabilalari bilan ittifoq tuzgan fath qilingan Bobilliklarning qo'zg'oloni ulkan Ossuriya imperiyasining o'limiga olib keladi. Uning og'irligini yelkasida ushlab turgan savdogarlar va askarlar odamlari bir necha yil qahramonlik bilan qarshilik ko'rsatdilar. Miloddan avvalgi 609 yilda. e. "Ashur yurti" ning so'nggi qal'asi bo'lgan Harran shahri qulaydi.

Qadimgi Ossuriya qirolligining tarixi

Vaqt o'tdi va allaqachon XIV asrdan boshlab. Miloddan avvalgi e. Ashur hujjatlarida hukmdor Bobil, Mitanni yoki Xet davlati hukmdorlari singari qirol deb nomlana boshladi va Misr fir'avni uning ukasi edi. O'sha paytdan boshlab Ossuriya hududi yoki g'arbiy va sharqiy tomon kengayib, keyin yana tarixiy hajmgacha qisqargan qadimgi Ossuriya - Dajla qirg'og'ining yuqori qismida joylashgan tor chiziq. XIII asrning o'rtalarida. Miloddan avvalgi e. ossuriya qo'shinlari hatto Xet davlatiga bostirib kirdi - o'sha paytdagi eng kuchli davlatlardan biri, muntazam ravishda yurishlarni olib bordi - shunchaki hududni ko'paytirish uchun emas, balki talon-taroj qilish uchun - shimolga, Nairi qabilalarining erlariga; janubga, Bobil ko'chalaridan bir necha bor o'tib; g'arbda - Suriyaning gullab-yashnayotgan shaharlariga va.

Ossuriya tsivilizatsiyasining gullab-yashnagan keyingi davri XI asrning boshlariga to'g'ri keldi. Miloddan avvalgi e. Tiglathpalasar I davrida (taxminan 1114 - miloddan avvalgi 1076). Uning qo'shinlari g'arbga 30 dan ortiq yurish qildilar, Shimoliy Suriya, Finikiya va Kichik Osiyoning ba'zi viloyatlarini egalladilar. G'arbni sharq bilan bog'laydigan savdo yo'llarining aksariyati yana Ossuriya savdogarlari qo'liga o'tdi. Finikiyani zabt etganidan keyin g'alaba qozonish sharafiga Tiglathpalasar I Finikiyaning harbiy kemalarida O'rta dengizga namoyishiy chiqishni amalga oshirdi va aslida buyuk kuch bo'lgan hali ham dahshatli raqibini ko'rsatdi.

Qadimgi Ossuriya xaritasi
Ossuriya hujumining yangi, uchinchi bosqichi 9-7 asrlarga to'g'ri keladi. Miloddan avvalgi e. Ikki yuz yillik tanaffusdan so'ng, bu davlat tanazzulga yuz tutgan va janubdan, shimoldan va sharqdan kelgan ko'chmanchilar guruhiga qarshi majburiy mudofaa davri bo'lgan Ossuriya qirolligi yana o'zini qudratli imperiya deb e'lon qildi. U birinchi yirik hujumni janubga - Bobil tomon mag'lubiyatga uchratdi. Keyin g'arbga qilingan bir necha yurishlar natijasida butun Mesopotamiya mintaqasi qadimgi Ossuriya hukmronligi ostiga o'tdi. Suriyaga yanada ko'tarilish uchun yo'l ochildi. Keyingi bir necha o'n yilliklarda qadimgi Ossuriya mag'lubiyatlarni deyarli bilmagan va o'z maqsadiga qarab barqaror harakat qilgan: Fors ko'rfazidan Arman tog'lariga va Erondan O'rta er dengizi va Kichik Osiyoga boradigan asosiy xom ashyo manbalarini, ishlab chiqarish markazlarini va savdo yo'llarini o'z nazorati ostiga olish.

Bir necha muvaffaqiyatli yurishlar davomida Ossuriya qo'shinlari shimoliy qo'shnilarini mag'lubiyatga uchratdilar, shafqatsiz va shafqatsiz kurashdan so'ng ular Suriya va Falastinni davlatning bo'ysunishiga olib kelishdi va nihoyat miloddan avvalgi 710 yilda qirol Sargon II boshchiligida. e. Nihoyat Bobil zabt etildi. Sargon Bobil shohi sifatida taxtga o'tirdi. Uning vorisi Sinaxerib uzoq vaqt bobilliklar va ularning ittifoqchilarining isyonkorligi bilan kurashgan, ammo shu vaqtgacha Ossuriya eng kuchli kuch.

Biroq, Ossuriya tsivilizatsiyasining g'alabasi uzoq davom etmadi. Fath qilingan xalqlarning qo'zg'olonlari imperiyaning turli sohalarini - janubiy Mesopotamiyadan Suriyaga qadar silkitdi.

Nihoyat, miloddan avvalgi 626 yilda. e. janubiy Mesopotamiyadan Xaldey qabilasining etakchisi Nabopalasar Bobilda qirollik taxtini egallab oldi. Hatto ilgari, Ossuriya qirolligining sharqida Midiya shohligi tarqalib ketgan Midiya podsholigi tarkibiga kirgan. Madaniyat vaqti Ossuriya o'tdi. Miloddan avvalgi 615 yilda. e. Midiya shtati poytaxti - Nineviya devorlarida paydo bo'ldi. Xuddi shu yili Nabopalasar mamlakatning qadimiy markazi - Ashurni qamal qildi. Miloddan avvalgi 614 yilda. e. Midiya yana Ossuriyaga bostirib kirdi va Ashurga ham yaqinlashdi. Nabopalasar darhol o'z qo'shinlarini ularga qo'shilish uchun ko'chirdi. Ashur bobilliklar kelguniga qadar qulab tushdi va uning xarobalarida Midiya va Bobil shohlari sulola nikohi bilan muhrlangan ittifoqqa kirishdilar. Miloddan avvalgi 612 yilda. e. Ittifoqdosh kuchlar Ninevani qamal qilishdi va atigi uch oydan keyin uni olishdi. Shahar vayron qilingan va talon-taroj qilingan, midiyaliklar o'ljalarining ulushi bilan o'z erlariga qaytib kelishgan va bobilliklar Ossuriya merosini egallashni davom ettirgan. Miloddan avvalgi 610 yilda. e. Misr qo'shinlari bilan kuchaytirilgan Ossuriya qo'shinining qoldiqlari mag'lubiyatga uchradi va Furot bo'ylab orqaga surildi. Besh yildan so'ng, oxirgi Ossuriya qo'shinlari mag'lubiyatga uchradi. Shunday qilib, uning mavjudligi tugadi insoniyat tarixidagi birinchi "dunyo" kuchi. Shu bilan birga, etnik jihatdan jiddiy o'zgarishlar ro'y bermadi: faqat Ossuriya jamiyatining "tepasi" halok bo'ldi. Ossuriya qirolligining ko'p asrlik merosi Bobilga o'tdi.

© 2020, oimurschool.ru, Hayot. O'sish. Harakat

oimurschool.ru

Biznes
Sog'liqni saqlash
Muvaffaqiyat hikoyalari
Bizning bolalarimiz
Munosabatlar
O'z-o'zini rivojlantirish
loyiha haqida
qayta aloqa
Sayt haqida
Kontaktlar

MENYUBEPUL

BIZNES SOG'LIQNI SAQLASH MUVAFFAQIYAT HIKOYALARI BIZNING BOLALARIMIZ MUNOSABATLAR O'Z-O'ZINI RIVOJLANTIRISH
Hayot. O'sish. Harakat
Qidiruv matnini kiriting ...

Kirish
belgilanish

uy / Sog'liqni saqlash / Ossuriya qaysi shaharlarni bosib oldi? Ossuriya davlati paydo bo'lgan mamlakat shimolida
Ossuriya qaysi shaharlarni bosib oldi? Ossuriya davlati paydo bo'lgan mamlakat shimolida
Davr (miloddan avvalgi XX-XVI asrlar)

Qadimgi Ossuriya davrida davlat kichik bir hududni egallab oldi, uning markazi Ashur edi. Aholisi dehqonchilik bilan shug'ullangan: ular tabiiy sug'orish (yomg'ir va qor yog'inlari), quduqlardan va ozgina miqdorda sug'orish inshootlaridan foydalangan holda Dajla suvidan foydalangan holda arpa va spelling etishtirdilar, uzum etishtirdilar. Mamlakatning sharqiy mintaqalarida yozgi boqish uchun tog 'o'tloqlaridan foydalangan holda chorvachilik katta ta'sir ko'rsatdi. Ammo savdo dastlabki Ossuriya jamiyati hayotida katta rol o'ynagan.

Ossuriya orqali eng muhim savdo yo'llari o'tgan: O'rta er dengizi va Kichik Osiyodan Dajla bo'ylab Markaziy va Janubiy Mesopotamiya mintaqalariga va undan keyin Elamga. Ashur ushbu asosiy yo'nalishlarda o'rnashib olish uchun o'z savdo koloniyalarini yaratishga intildi. Miloddan avvalgi 3-2 ming yillar oralig'ida. u sobiq shumer-akkad koloniyasi Gasurni (Dajla sharqida) o'ziga bo'ysundiradi. Kichik Osiyoning sharqiy qismi, ayniqsa, faol ravishda mustamlakaga aylantirildi, u erdan Ossuriya uchun muhim xom ashyo eksport qilindi: metallar (mis, qo'rg'oshin, kumush), qoramol, jun, teri, yog'och - va don, matolar, tayyor kiyim va hunarmandchilik buyumlari olib kelindi.

Qadimgi Ossuriya jamiyati qul egasi bo'lgan, ammo klanlar tizimining kuchli qoldiqlarini saqlab qolgan. Qirollik (yoki saroy) va ma'bad xo'jaliklari mavjud bo'lib, ularning erlari jamoat a'zolari va qullar tomonidan ishlangan. Erlarning katta qismi jamoatchilikka tegishli edi. Er uchastkalari bir necha avlod yaqin qarindoshlarini o'z ichiga olgan katta oilaviy bitum jamoalariga tegishli edi. Er muntazam ravishda qayta taqsimlanishi kerak edi, lekin u ham xususiy mulk bo'lishi mumkin edi. Bu davrda xalqaro savdo bilan boyitilgan savdo zodagonlari paydo bo'ldi. Qullik allaqachon keng tarqalgan edi. Qullar qarz qulligi, boshqa qabilalardan sotib olish va shuningdek, muvaffaqiyatli harbiy yurishlar natijasida sotib olingan.

O'sha davrda Ossuriya davlati alum Ashur deb nomlangan bo'lib, Ashur shahri yoki jamoasini anglatadi. Hali ham saqlanib qolgan xalq yig'ilishlari va oqsoqollar kengashlari, ular shtat sudi va ma'muriy ishlari uchun mas'ul bo'lgan ukullumni sayladilar. Hukmdorning merosxo'r mavqei ham bo'lgan - isshakkum, u diniy funktsiyalarni bajargan, ma'bad qurilishi va boshqa jamoat ishlariga rahbarlik qilgan va urush paytida harbiy rahbarga aylangan. Ba'zan bu ikki pozitsiya bir kishining qo'lida birlashtirildi.

Miloddan avvalgi 20-asr boshlarida. Ossuriya uchun xalqaro vaziyat achinarli: Evfrat mintaqasida Mari davlatining ko'tarilishi Ashurning g'arbiy savdosi uchun jiddiy to'siq bo'ldi va Xet podshohligining shakllanishi tez orada Kichik Osiyodagi Ossuriya savdogarlari faoliyatini bekor qildi. Mesopotamiyadagi amorit qabilalarining taraqqiyoti ham savdo-sotiqqa to'sqinlik qildi. Ko'rinishidan, uni qayta tiklash uchun Ilushuma hukmronligi ostidagi Ashur g'arbiy, Furot va janubda Dajla bo'ylab birinchi yurishlarni olib boradi. Ossuriya g'arbiy yo'nalish ustun bo'lgan, ayniqsa, Shamshi-Adad 1 (miloddan avvalgi 1813-1781) tashqi siyosatiga ega. Uning qo'shinlari shimoliy Mesopotamiya shaharlarini egallaydi, Mariga bo'ysundiradi va Suriyaning Katnoy shahrini egallaydi. G'arb bilan vositachilik savdosi Ashurga o'tadi. Ossuriya janubiy qo'shnilari - Bobil va Eshnunna bilan tinchlik aloqalarini olib boradi, ammo sharqda hurrilar bilan doimiy urush olib borishi kerak. Shunday qilib, miloddan avvalgi 19-asr oxiri - 18-asr boshlarida. Ossuriya katta davlatga aylandi va Shamshi-Adad 1 "olomon shohi" unvoniga ega bo'ldi.

Ossuriya davlati qayta tashkil qilindi. Podshoh katta ma'muriy apparatni boshqargan, oliy qo'mondon va sudyaga aylangan va podshoh iqtisodiyotiga rahbarlik qilgan. Ossuriya davlatining butun hududi qirol tomonidan tayinlangan gubernatorlar boshchiligidagi tumanlarga yoki viloyatlarga (xalsum) bo'lingan. Ossuriya davlatining asosiy birligi jamoa - alum edi. Shtatning butun aholisi xazinaga soliq to'lagan va turli xil mehnat majburiyatlarini bajargan. Armiya professional askarlar va umumiy militsiyadan iborat edi.

Shamshi-Adad 1 vorislari ostida Ossuriya keyinchalik Hammurapi hukmronlik qilgan Bobil davlatidan mag'lub bo'lishni boshladi. U Mari bilan ittifoq qilib, miloddan avvalgi XVI asr oxirida Ossuriyani va uni mag'lub etdi. yosh davlatning o'ljasiga aylandi - Mitanni. Xet podsholigi Ossuriya savdogarlarini Kichik Osiyodan, Misrni Suriyadan quvib chiqarishi bilan Ossuriya savdosi tanazzulga yuz tutdi va Mitanni g'arbiy yo'nalishlarni yopdi.

Ossuriya O'rta Ossuriya davrida (miloddan avvalgi 2-ming yillikning 2-yarmi).
Miloddan avvalgi XV asrda. Ossuriyaliklar o'z davlatlarining avvalgi mavqeini tiklashga urinmoqdalar. Ular miloddan avvalgi 2-ming yillikning o'rtalarida o'ynay boshlagan Misr bilan ittifoq bilan dushmanlari - Bobil, Mitanni va Xet podsholiklariga qarshi chiqishdi. Yaqin Sharqda etakchi rol. Thutmose 3 ning O'rta er dengizi sohiliga birinchi yurishidan so'ng, Ossuriya Misr bilan yaqin aloqalarni o'rnatdi. Ikki davlatning do'stona munosabatlari Misr firqalari Amenxotep 3 va Axenaten hamda Ossuriya hukmdorlari Ashur-nadin-axxe 2 va Ashuruballit 1 (miloddan avvalgi 15-14 asrlarning oxiri) davrida mustahkamlanadi. Ashur-uballit 1 Ossuriya ganchkorlari Bobil taxtida o'tirishlarini ta'minlashga intiladi. Ossuriya g'arbiy yo'nalishda ayniqsa sezilarli natijalarga erishmoqda. Adad-nerari 1 va Shalmaneser 1 ostida bir paytlar qudratli bo'lgan Mitanni nihoyat Ossuriyaliklarga bo'ysunadi. Tukulti-Ninurta 1 Suriyada muvaffaqiyatli kampaniya olib boradi va u erda 30 mingga yaqin mahbusni asirga oladi. U Bobilni bosib oladi va Bobil shohini asirga oladi. Ossuriya shohlari shimolga, Zakavkazga, Uruatri yoki Nairi mamlakati deb atagan mamlakatga yurish qila boshladilar. Miloddan avvalgi 12-asrda. Uzluksiz urushlarda o'z kuchini susaytirgan Ossuriya tanazzulga yuz tutmoqda.

Ammo miloddan avvalgi 12-11 asrlar oralig'ida. Tiglathpalasar 1 davrida (miloddan avvalgi 1115-1077), avvalgi kuchi unga qaytadi. Bunga ko'plab holatlar sabab bo'lgan. Xet podsholigi quladi, Misr siyosiy parchalanish davriga kirdi. Ossuriya deyarli raqibga ega emas edi. Asosiy zarba g'arbga qaratildi, u erda 30 ga yaqin yurishlar o'tkazildi, natijada Shimoliy Suriya va Shimoliy Finikiya qo'lga kiritildi. Shimolda g'alabalar Nairi ustidan qozonildi. Biroq, bu vaqtda Bobil ko'tarila boshlaydi va u bilan urushlar turli darajadagi muvaffaqiyatlarga ega.

O'sha davrda Ossuriya jamiyatining yuqori qismi qul egalari sinfi bo'lib, ular yirik er egalari, savdogarlar, ruhoniylar va dvoryanlar tomonidan vakili bo'lgan. Aholining asosiy qismi - mayda ishlab chiqaruvchilar sinfi erkin dehqonlar - kommunalardan iborat edi. Qishloq jamoasi yerga egalik huquqiga ega bo'lgan, sug'orish tizimini o'z qo'liga olgan va o'zini o'zi boshqargan: uni boshliq va "buyuk" ko'chmanchilar kengashi boshqargan. Bu paytda qulchilik instituti keng tarqalgan edi. Jamiyatning oddiy a'zolari ham 1-2 ta qulga ega edilar. Ossuriya dvoryanlarining tanasi - Ashuriya oqsoqollar kengashining roli asta-sekin pasayib bormoqda.

Bu davrda Ossuriyaning gullab-yashnashi kutilmagan tarzda tugadi. Miloddan avvalgi 12-11 asrlar oralig'ida. Arabistondan, G'arbiy Osiyo kengligiga semitik tilida so'zlashuvchi Aramiyaliklarning ko'chmanchi qabilalari quyildi. Ossuriya ularning yo'lida yotar edi, va u ularning og'irligini olishiga to'g'ri keldi. Oramliklar uning hududiga joylashdilar va Ossuriya aholisi bilan aralashdilar. Taxminan 150 yil davomida Ossuriya tanazzulni boshdan kechirdi, chet el hukmronligining qora kunlari. Bu davrda uning tarixi deyarli noma'lum.

Ajoyib Miloddan avvalgi 1-ming yillikda Ossuriya harbiy kuchi
Miloddan avvalgi 1-ming yillikda. qadimgi Sharqiy davlatlarning yangi metall - temirni ishlab chiqarishga tatbiq etilishi, quruqlik va dengiz savdosining jadal rivojlanishi, Yaqin Sharqning barcha yashashga yaroqli hududlarini joylashishi natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy yuksalish mavjud. Bu vaqtda Xet davlati Mitanni kabi bir qator eski davlatlar parchalanib, boshqa davlatlar tomonidan singib ketgan va tarixiy maydonni tark etgan. Boshqalari, masalan, Misr, Bobil, ichki va tashqi siyosiy tanazzulni boshdan kechirmoqda, jahon siyosatidagi etakchi rolini boshqa davlatlarga topshirmoqda, ular orasida Ossuriya ajralib turadi. Bundan tashqari, miloddan avvalgi 1-ming yillikda. siyosiy maydonga yangi davlatlar - Urartu, Kush, Lidiya, Media, Fors chiqdi.

Miloddan avvalgi 2-ming yillikda. Ossuriya eng qadimgi Sharq davlatlaridan biriga aylandi. Biroq, yarim ko'chmanchi oromiy qabilalarining istilosi uning taqdiriga og'ir ta'sir ko'rsatdi. Ossuriya qariyb ikki yuz yillik tanazzulni boshdan kechirdi va bu davr miloddan avvalgi X asrda tiklandi.O'tqazilgan Aramiyaliklar asosiy aholi bilan aralashdilar. Harbiy ishlarga temirni kiritish boshlandi. Ossuriyaning siyosiy maydonda munosib raqiblari yo'q edi. Ossuriyani zabt etish kampaniyalariga xomashyo (metal, temir) etishmasligi, shuningdek majburiy ishchi kuchi - qullarni tortib olish istagi sabab bo'ldi. Ossuriya ko'pincha butun xalqlarni joydan joyga ko'chirardi. Ossuriyaga ko'plab xalqlar katta o'lpon to'lashdi. Asta-sekin, vaqt o'tishi bilan Ossuriya davlati mohiyatan ushbu doimiy talon-taroj bilan yashay boshladi.

Kichik Osiyo boyliklarini egallash uchun Ossuriya yolg'iz emas edi. Misr, Bobil, Urartu kabi davlatlar ushbu Ossuriyada doimo qarshilik ko'rsatgan va u ular bilan uzoq urushlar olib borgan.

Miloddan avvalgi 9-asrning boshlariga kelib. Ossuriya kuchayib, Mesopotamiyaning shimoliy qismida o'z kuchini tikladi va agressiv tashqi siyosatni davom ettirdi. Ayniqsa, ikki podshoh davrida faollashdi: Ashurnatsirapala 2 (miloddan avvalgi 883-859) va Shalmaneser 3 (miloddan avvalgi 859-824). Ulardan birinchisi ostida Ossuriya shimolda Nairi qabilalari bilan muvaffaqiyatli kurash olib bordi, keyinchalik Urartu davlati vujudga keldi. Ossuriya qo'shinlari Dajla sharqida yashagan Midiyaning tog'li qabilalariga bir qator mag'lubiyatlar berishdi. Ammo Ossuriya kengayishining asosiy yo'nalishi g'arbiy tomonga, Sharqiy O'rta er dengizi sohiliga yo'naltirildi. O'rta Sharqda minerallarning (metallarning, qimmatbaho toshlarning) ko'pligi, ajoyib yog'och, tutatqi ma'lum bo'lgan. Quruqlik va dengiz savdosining asosiy yo'llari shu erdan o'tgan. Ular Tir, Sidon, Damashq, Byblos, Arvad, Karkemish kabi shaharlardan o'tdilar.

Aynan shu yo'nalishda Ashurnatsinapar 2 asosiy harbiy yurishlarni olib boradi, u Shimoliy Suriyada yashovchi oromiy qabilalarini mag'lubiyatga uchratishga, ularning bekliklaridan biri - Bit-Adinini bosib olishga muvaffaq bo'ldi. Tez orada u O'rta er dengizi qirg'og'iga etib bordi va Suriya knyazliklari va Finikiya shaharlarining bir qator hukmdorlari unga o'lpon olib kelishdi.

Uning o'g'li Shalmaneser 3 otasining tajovuzkor siyosatini davom ettirdi. Aksiyalarning aksariyati g'arbga ham yo'naltirilgan. Biroq, bu vaqtda Ossuriya boshqa yo'nalishlarda ham urush olib borgan. Shimolda Urartu davlati bilan urush bo'lgan. Dastlab, Shalmanasar 3 unga bir nechta mag'lubiyatlarni etkazishga muvaffaq bo'ldi, ammo keyin Urartu kuch yig'di va u bilan urushlar uzoq davom etdi.

Ossuriyaliklar Bobilga qarshi kurashda katta muvaffaqiyatlarga erishdilar. Ularning qo'shinlari uzoq ichkariga bostirib kirib, Fors ko'rfazi sohillariga etib borishdi. Ko'p o'tmay Bobil taxtida Ossuriya himoyachisi o'tirdi. G'arbda Shalmaneser 3 nihoyat Bit-Adini knyazligini egallab oldi. Unga o'lpon olib kelindi va Shimoliy Suriya knyazliklari va Kichik Osiyoning janubi-sharqida (Kummux, Melid, Xattina, Gurgum va boshqalar) podshohlari itoatkorlikni bildirdilar. Biroq, Damashq qirolligi tez orada Ossuriyaga qarshi kurashish uchun katta koalitsiya tuzdi. Uning tarkibiga Kue, Xamat, Arzad, Isroil Qirolligi, Ammon, Suriya-Mesopotamiya dashtidagi arablar kirgan va Misr otryadi ham janglarda qatnashgan.

Miloddan avvalgi 853 yilda Orontes daryosi bo'yidagi Karkar shahrida shiddatli jang bo'lib o'tdi, aftidan, Ossuriyaliklar koalitsiyani so'nggi mag'lubiyatga uchratolmadilar. Garchi Karkar qulagan bo'lsa-da, koalitsiyaning boshqa shaharlari - Damashq, Ammon olinmadi. Faqat 840 yilda, Evfrat uchun 16 ta yurishdan so'ng, Ossuriya qat'iy ustunlikka erishdi. Damashq shohi Xazailu mag'lub bo'ldi va boy o'lja qo'lga kiritildi. Damashq shahrining o'zi yana tortib olinmasa ham, Damashq qirolligining harbiy kuchi buzildi. Tir, Sidon va Isroil shohligi Ossuriya shohiga soliq to'lashga shoshilishdi.

Ko'pgina xazinalarni qo'lga kiritish natijasida Ossuriya shu davrda keng qurilishlarni boshladi. Qadimgi Ashur qayta qurilgan va bezatilgan. Ammo miloddan avvalgi 9-asrda. Ossuriya shohlarining alohida e'tiborlari yangi Ossuriya poytaxti - Kalxu shahriga (zamonaviy Nimrud) qaratildi. Bu erda ulug'vor ibodatxonalar, Ossuriya shohlarining saroylari, kuchli qal'a devorlari qurilgan.

Miloddan avvalgi 9-asr oxiri - 8-asr boshlarida. Ossuriya davlati yana tanazzulga yuz tutmoqda. Ossuriya aholisining katta qismi doimiy kampaniyalarda qatnashgan, natijada mamlakat iqtisodiyoti tanazzulga uchragan. Miloddan avvalgi 763 yilda. Ashurda qo'zg'olon ko'tarildi, tez orada mamlakatning boshqa viloyatlari va shaharlari ham qo'zg'alishdi: Arrafu, Guzanu. Faqat besh yil o'tgach, ushbu tartibsizliklar bostirildi. Davlatning o'zida qattiq kurash olib borildi. Savdo muassasasi dunyo savdo qilishni xohladi. Harbiy elita yangi o'ljani qo'lga kiritish uchun kampaniyalarni davom ettirmoqchi edi.

Ossuriyaning tanazzulga uchrashi miloddan avvalgi 8-asr boshlarida o'zgargan. xalqaro vaziyat. Kichik Osiyo davlatlari orasida Zakavkazda, janubi-sharqda va hatto Ossuriya hududida muvaffaqiyatli yurishlarni olib borgan kuchli armiyaga ega bo'lgan Urartu davlati.

746-745 yillarda. Miloddan avvalgi. Ossuriya Urartudan olgan mag'lubiyatidan so'ng Kalxuda qo'zg'olon ko'tarilib, natijada Ossuriyada Tiglatpalasar 3 hokimiyatga keldi va u muhim islohotlarni amalga oshirdi. Birinchidan, u haddan tashqari hokimiyat biron bir davlat xizmatchisining qo'lida to'planib qolmasligi uchun, u sobiq gubernatorliklarni taqsimlashni amalga oshirdi. Butun maydon kichik maydonlarga bo'lingan.

Tiglatpalasarning ikkinchi islohoti harbiy ishlar va armiya sohasida amalga oshirildi. Ilgari Ossuriya militsiya kuchlari bilan, shuningdek xizmatlari uchun er uchastkalarini olgan askar-kolonistlar bilan urushlar olib borgan. Kampaniyada va tinchlik davrida har bir jangchi o'zini o'zi ta'minladi. Endi doimiy armiya tuzildi, u yollanganlardan iborat bo'lib, podshohlarning to'liq ta'minotida edi. Jangovar qurollarga ko'ra bo'linish aniqlandi. Yengil piyoda askarlar soni ko'paytirildi. Otliqlar keng qo'llanila boshlandi. Ossuriya armiyasining zarba beruvchi kuchi urush aravalari edi. To'rtta ot aravada ishlatilgan. Ekipaj ikki yoki to'rt kishidan iborat edi. Armiya yaxshi qurollangan edi. Jangchilarni himoya qilish uchun snaryadlar, qalqonlar, dubulg'alardan foydalanilgan. Ba'zan otlar kigiz va teridan qilingan "zirh" bilan qoplangan. Shaharlarni qamal qilish paytida kaltaklangan qo'chqorlardan foydalanilgan, qal'a devorlariga to'siqlar o'rnatilgan va qazish ishlari olib borilgan. Ossuriyaliklar qo'shinlarni himoya qilish uchun qal'a va ariq bilan o'ralgan holda mustahkam lager qurdilar. Ossuriyaning barcha yirik shaharlari uzoq vaqt qamalga bardosh bera oladigan kuchli devorlarga ega edilar. Ossuriyaliklar tog'larda ko'priklar qurib, yo'llar o'tkazadigan sapper qo'shinlariga ega edilar. Ossuriyaliklar muhim yo'nalishlarda asfaltlangan yo'llarni yotqizishdi. Ossuriya qurolsozlari o'z ishlari bilan mashhur edilar. Qo'shin bilan birga o'ljalar va mahbuslarning hisobini yuritadigan ulamolar bor edi. Armiya ruhoniylar, folbinlar, musiqachilardan iborat edi. Ossuriya flotiga ega edi, ammo u asosiy urushlarni quruqlikda olib borganligi sababli u muhim rol o'ynamadi. Ossuriya uchun flot odatda Finikiyaliklar tomonidan qurilgan. Razvedka Ossuriya armiyasining muhim qismi edi. Ossuriya bosib olgan mamlakatlarda ulkan agentlarga ega edi, bu esa hujumlarning oldini olishga imkon berdi. Urush paytida dushmanni kutib olish uchun ko'plab josuslar yuborilib, dushman armiyasining soni, joylashgan joyi to'g'risida ma'lumot to'plashdi. Aql-idrokni odatda valiahd shahzoda boshqargan. Ossuriya deyarli yollanma qo'shinlardan foydalanmagan. Bunday harbiy postlar mavjud edi - general (qul-reshi), tsarevich polkining boshlig'i, buyuk xabarchi (qul-shaku). Armiya 10, 50, 100, 1000 kishilik qismlarga bo'lingan. Odatda oliy xudo Ashur tasvirlangan bannerlar va me'yorlar mavjud edi. Ossuriya armiyasining eng ko'p soni 120 ming kishiga yetdi.

Shunday qilib, Tiglathpalasar 3 (miloddan avvalgi 745-727) tajovuzkor faoliyatini qayta boshladi. 743-740 yillarda. Miloddan avvalgi. u Shimoliy Suriya va Kichik Osiyo hukmdorlarining koalitsiyasini mag'lubiyatga uchratdi va 18 ta qiroldan soliq oldi. Keyin 738 va 735 yillarda. Miloddan avvalgi. u Urartu hududiga ikki marta muvaffaqiyatli sayohat qildi. 734-732 yillarda. Miloddan avvalgi. Ossuriyaga qarshi yangi koalitsiya tashkil qilindi, unga Damashq va Isroil shohliklari, ko'plab qirg'oq shaharlari, arab knyazliklari va Elam kirdi. Sharqda, miloddan avvalgi 737 yilga kelib. Tiglatpalasar ommaviy axborot vositalarining bir qator sohalarida o'z o'rnini egallashga muvaffaq bo'ldi. Janubda Bobil mag'lubiyatga uchradi va Tiglatpalasarning o'zi Bobil shohining tojiga ega bo'ldi. Fath qilingan hududlar Ossuriya qiroli tomonidan tayinlangan ma'muriyat vakolatiga berilgan. Tiglatpalasar 3 ostida bosib olingan xalqlarni aralashtirish va o'zlashtirish uchun ularni muntazam ravishda ko'chirish boshlandi. Birgina Suriyadan 73 ming kishi ko'chirildi.

Tiglathpalasar 3 - Shalmaneser 5 (miloddan avvalgi 727-722) vorisi ostida keng istilo siyosati davom ettirildi. Shalmaneser 5 boy ruhoniylar va savdogarlarning huquqlarini cheklashga urindi, ammo oxir-oqibat Sargon 2 (miloddan avvalgi 722-705) tomonidan ag'darildi. Uning ostida Ossuriya isyon ko'targan Isroil shohligini mag'lub etdi. Uch yillik qamaldan so'ng, miloddan avvalgi 722 yilda. Ossuriyaliklar qirollikning poytaxti - Samariyaga bostirib kirib, keyin uni butunlay yo'q qildilar. Aholi yangi joylarga ko'chirildi. Isroil shohligi g'oyib bo'ldi. Miloddan avvalgi 714 yilda. Urartu shtatiga og'ir mag'lubiyat keltirildi. Bobil uchun qattiq kurash olib borildi, uni bir necha bor qaytarib olish kerak edi. Sargon 2 hukmronligining so'nggi yillarida kimmeriya qabilalari bilan qiyin kurash olib bordi.

Sargon 2 ning o'g'li Sinacherib (miloddan avvalgi 705-681) ham Bobil uchun qattiq kurash olib bordi. G'arbda Ossuriyaliklar miloddan avvalgi 701 yilda. Yahudo Qirolligining poytaxti - Quddusni qamal qildi. Yahudiy shohi Xizqiya Sinaxeribga o'lpon olib keldi. Ossuriyaliklar Misr chegarasiga yaqinlashdilar. Biroq, bu vaqtda Sinacherib saroy to'ntarishi natijasida o'ldirilgan va uning kenja o'g'li Esarxaddon (miloddan avvalgi 681-669) taxtga o'tirgan.

Esarxaddon shimolga yurishlar uyushtiradi, Finikiya shaharlaridagi qo'zg'olonlarni bostiradi, Kiprda o'z kuchini tasdiqlaydi va Arabiston yarim orolining shimoliy qismini egallaydi. 671 yilda u Misrni zabt etadi va Misr fir'avni unvonini oladi. U isyonkor Bobilga qarshi yurish paytida vafot etdi.

Ossuriyada Ashurbanapal hokimiyatga keldi (669 - miloddan avvalgi 635/627). U juda aqlli, o'qimishli odam edi. U bir nechta tillarni bilgan, yozishni bilgan, adabiy iste'dodga ega bo'lgan, matematik va astronomik bilimlarga ega bo'lgan. U 20000 gil lavhadan iborat eng katta kutubxonani yaratdi. Uning ostida ko'plab ibodatxonalar va saroylar qurilgan va tiklangan.

Biroq, tashqi siyosatda Ossuriya bu qadar silliq kechmadi. Misr (miloddan avvalgi 667-663), Kipr, G'arbiy Suriyaning mulklari (Yahudiya, Mo'ab, Edom, Ammon) ko'tariladi. Urartu va Manna Ossuriyaga hujum qildi, Elam Ossuriyaga qarshi chiqdi, Midiya hukmdorlari isyon ko'tarishdi. Faqat 655 yilga kelib Ossuriya bu barcha noroziliklarni bostirishga va hujumlarning oldini olishga muvaffaq bo'ldi, ammo Misr allaqachon butunlay yo'q bo'lib ketdi. 652-648 yillarda. Miloddan avvalgi. isyonkor Bobil yana isyon ko'tardi, unga Elam, arab qabilalari, Finikiya shaharlari va boshqa bosib olingan xalqlar qo'shildi. Miloddan avvalgi 639 yilga kelib. aksariyat noroziliklar bostirildi, ammo bu allaqachon Ossuriyaning so'nggi harbiy yutuqlari edi.

Voqealar jadal rivojlandi. Miloddan avvalgi 627 yilda. Bobil yo'q bo'lib ketdi. Miloddan avvalgi 625 yilda. - Midiya. Ushbu ikki davlat Ossuriyaga qarshi ittifoq tuzmoqda. Miloddan avvalgi 614 yilda. Ashur yiqildi, 612 yilda - Nineviya. Oxirgi Ossuriya qo'shinlari Harran (miloddan avvalgi 609) va Karkemish (miloddan avvalgi 605) janglarida mag'lubiyatga uchragan. Ossuriya zodagonlari yo'q qilindi, Ossuriya shaharlari yo'q qilindi, oddiy Ossuriya aholisi boshqa xalqlar bilan aralashdi.

Manba: noma'lum.

Ossuriya - Dajla va Evfratning o'rta oqimida joylashgan mamlakat. Bu daryolar dag'al va juda chuqur to'shakka ega. Ossuriyada ularning to'kilishi juda kam sezilgan, shuning uchun mamlakat hududining katta qismi unga umuman ta'sir ko'rsatmagan. Daryo vodiysining ko'p qismi qurg'oqchil. O'rim-yig'im ko'p jihatdan Bobilga qaraganda ko'proq tushgan yog'ingarchiliklarga bog'liq edi. Sun'iy sug'orish katta rol o'ynamadi. Bundan tashqari, Ossuriya tog'li erlari bilan ajralib turardi. Sharqdan, shimoldan va g'arbdan mamlakat bilan chegaradosh tog'lar qisman o'rmon bilan qoplangan. Ossuriya tekisliklarida sherlar, fillar, qoplonlar, yovvoyi eshaklar va otlar, yovvoyi cho'chqalar, tog'larda - ayiqlar va kiyiklar bo'lgan. Sherlar va qoplonlar uchun ov qilish Ossuriya shohlarining sevimli mashg'ulotlari edi. Tog'li hududlarda toshning har xil turlari, shu jumladan marmar, metall rudalari (mis, qo'rg'oshin, kumush, temir) qazib olingan. Iqtisodiyotda qishloq xo'jaligidan tashqari ovchilik va chorvachilik muhim o'rin tutgan. Karvon yo'llari chorrahasida joylashgan qulay geografik holat savdo-sotiqning dastlabki rivojlanishiga yordam berdi.

Miloddan avvalgi III ming yillikning boshlarida. e. shimoliy-sharqiy Mesopotamiyaning asosiy aholisi bo'lgan subareas, janubiy-g'arbiy Osiyodagi eng qadimgi xalqlardan biri Hurri tomonidan bog'langan bo'lib, ularning asosiy joylashuvi Mesopotamiyaning shimoliy-g'arbiy qismi bo'lgan. Bu erdan hurrilar keyinchalik Suriyaga, Falastinga va Kichik Osiyoga tarqaldilar. Miloddan avvalgi 3 ming yillikning ikkinchi yarmida. e. Shimoliy Mesopotamiyaning kuchaygan semitizatsiyasi mavjud. Etnos shakllanmoqda ossuriyaliklar, ularning akkad tilidagi lahjasida gapirganlar. Shunga qaramay, Hurri urf-odatlari Ossuriyaning sharqiy chekkasida, Dajla tashqarisida uzoq vaqt saqlanib qoldi.

Ossuriya tarixiga oid manbalar haqida gapirganda, ular orasida eng yirik shaharlarning qazishmalaridagi moddiy madaniyat yodgorliklarini ajratib ko'rsatish kerak. Ossuriya qadimiy yodgorliklarini o'rganishda burilish nuqtasi ingliz diplomati tomonidan kashf etilgan narsa edi G.O. Layardyilda 1847 ossuriya poytaxti Mosuldan (hozirgi Iroq) shimoli-sharqda, Kuyundjik tepaligini qazish paytida Nineviya.Unda Layard yong'inda vafot etgan shoh Ashurbanapal xarobalarini loydan yasalgan plitalarga yozilgan ulkan kitoblar bilan topdi. Buyuk Britaniya muzeyining Ossuriya qadimiy asarlarining eng boy kollektsiyasiga asos soluvchi Layard topilmalari edi. Botta frantsuz diplomati 1843 u Xorsobod qishlog'i hududida Sargon tomonidan qurilgan Dur-Sharrukin qal'asi va podshoh qarorgohini topdi. II.Ushbu topilmalar yangi fanga asos yaratdi - assiriologiya.

Yozma manbalarning asosiy guruhi Ashurbanipal kutubxonasi va boshqa saroy majmualaridan mixlangan matnlardan iborat. Bular diplomatik hujjatlar, ruhoniylar va harbiy rahbarlarning xatlari va hisobotlari, ma'muriy va iqtisodiy hujjatlar va boshqalar. O'rta Ossuriya qonunlari (o'rta IImiloddan avvalgi ming yil Miloddan avvalgi): Ashurda qazish ishlari paytida topilgan 14 ta lavha va parchalar. Ossuriyada haqiqiy tarixiy adabiyot bo'lmagan, ammo "qirollar ro'yxati" va alohida qirollarning xronikalari tuzilgan bo'lib, ular o'zlarining jasoratlarini maqtashgan.

Ossuriya haqidagi ma'lumotlar boshqa mamlakatlardan kelib chiqqan manbalar tomonidan ham saqlanadi (masalan, Injilning Eski Ahdida). Qadimgi mualliflar (Gerodot, Ksenofon, Strabon) Ossuriya haqida ham yozadilar, ammo ular uning tarixi haqida kam ma'lumotga ega va ular xabar bergan ma'lumotlar ko'pincha yarim afsonaviydir.

Qadimgi Ossuriya tarixini davrlashtirish

1. Eski Ossuriya davri (miloddan avvalgi XX-XVI asrlar).

2. O'rta Ossuriya davri (miloddan avvalgi XV-XI asrlar).
3. Yangi Ossuriya davri (miloddan avvalgi X-VII asrlar).
Qadimgi Ossuriya

Ossuriya Dajla yuqori qismida, janubda Zabning quyi oqimidan sharqda Zagra tog'lariga va shimoli-g'arbda Masios tog'lariga qadar cho'zilgan kichik maydonni egallagan. G'arbda shimoliy qismida Sinjar tog'lari kesib o'tgan ulkan Suriya-Mesopotamiya dashti ochildi. Ossuriya, Ashur, Nineviya, Arbela, Kalax va Dur-Sharrukin kabi shaharlar ushbu kichik hududda turli vaqtlarda paydo bo'lgan.

XXII asrning oxirida. Miloddan avvalgi e. Janubiy Mesopotamiya Urning uchinchi sulolasidan Shumer podshohlari homiyligida birlashadi. Keyingi asrda ular Shimoliy Mesopotamiyada o'z nazoratlarini o'rnatdilar.

Shunday qilib, miloddan avvalgi III va II ming yilliklarning boshlarida. e. Ossuriyaning qudratli kuchga aylanishini oldindan bilish qiyin edi. Faqat 19-asrda. Miloddan avvalgi e. Ossuriyaliklar birinchi harbiy yutuqlarini qo'lga kiritadilar va egallab turgan hududlaridan tashqariga shoshilishadi, bu esa Ossuriyaning harbiy qudrati o'sishi bilan asta-sekin kengayib boradi. Shunday qilib, eng katta rivojlanish davrida Ossuriya uzunligi 350 mil, eni (Dajla va Evfrat o'rtasida) 170 dan 300 milgacha cho'zilgan. Ingliz tadqiqotchisi G.Ravlinsonning so'zlariga ko'ra, Ossuriya egallagan butun maydon

"7500 kvadrat mildan kam bo'lmasligi kerak, ya'ni bu Avstriya yoki Prussiya egallagan maydondan kattaroq, Portugaliyadan ikki baravar katta va Buyuk Britaniyadan sal kamroq".

Jahon tarixi kitobidan: 6 jildda. 1-jild: Qadimgi dunyo muallif Mualliflar jamoasi

Sharq tarixi kitobidan. 1-jild muallif Vasilev Leonid Sergeevich
Ossuriya Xet davlatidan bir oz janubda va undan sharqda, Dajla o'rta oqimida, miloddan avvalgi 2-ming yillikning boshlarida. O'rta Sharq antik davrining eng yirik kuchlaridan biri - Ossuriyani tashkil etdi. Bu erdan muhim savdo yo'llari uzoq o'tdi va tranzit

Bosqin kitobidan. Qattiq qonunlar muallif Maksimov Albert Vasilevich

ASSIRIA Endi noma'lum Internet-sayt sahifalariga qaytamiz. Men uning mualliflarining gaplaridan birini keltiraman: «Zamonaviy tarixchilar erta o'rta asrlarda juda rivojlangan arab tsivilizatsiyasini arab dunyosini ifodalaydigan ayanchli ko'rinish bilan bog'lay olmaydilar.

Rus va Rim kitobidan. Injil sahifalarida Rossiya-O'rda imperiyasi. muallif

1. Ossuriya va Rossiya Ossuriya Injil sahifalarida. Injil ensiklopediyasida quyidagilarni o'qiymiz: "Ossuriya (Assurdan) ... Osiyodagi eng qudratli imperiya ... Ehtimol, Ossuriya Naynavo va boshqa shaharlarni qurgan Ossuriya tomonidan tashkil etilgan va boshqalarning so'zlariga ko'ra [ manbalar] -

Qadimgi Sharq tarixi kitobidan muallif Avdiev Vsevolod Igorevich

XIV bob. Ossuriya tabiati Ashurbanipal gazeboda ziyofat qilmoqda. Kuyundjik Ossuriyadan qutulish Dajla yuqori qismida, janubda Zabning quyi oqimidan sharqda Zagra tog'lariga va shimoli-g'arbda Masios tog'lariga qadar cho'zilgan kichik maydonni egallagan. TO

Shumer kitobidan. Bobil. Ossuriya: 5000 yillik tarix muallif Gulyaev Valeriy Ivanovich

Ossuriya va Bobil XIII asrdan. Miloddan avvalgi e. Bobil va Ossuriyaning tobora kuchayib borayotgan kuchlari o'rtasidagi uzoq to'qnashuvni boshlaydi. Ushbu ikki davlatning cheksiz urushlari va to'qnashuvlari Ossuriya va saroy arxivlarida saqlangan mixxat yozilgan gil lavhalarning eng sevimli mavzusi.

Qadimgi tsivilizatsiyalar kitobidan muallif Bongard-Levin Grigoriy Maksimovich

Miloddan avvalgi III va II ming yilliklarda ASSURIYA Miloddan avvalgi III ming yillikning birinchi yarmida ham. e. Shimoliy Mesopotamiyada, Dajla o'ng tomonida, Ashur shahriga asos solindi. Ushbu shahar nomi bilan Dajla (Yunoncha tarjimada - Ossuriya) ning o'rta oqimida joylashgan butun mamlakat nomlana boshladi. Allaqachon

Qadimgi Ossuriya kitobidan muallif Mochalov Mixail Yurevich

Ossuriya - Elam Elamiylar Ossuriyaning Tukulti-Ninurta hayoti davomida boshlangan ichki muammolaridan foydalanishda ikkilanmasdan. Xronikalarga ko'ra, Elam hukmdori Kidin-Xutran II Kassit taxtidagi uchinchi Ossuriya himoyachisi - Adad-Shuma-Iddinga,

Qadimgi dunyo san'ati kitobidan muallif Lyubimov Lev Dmitrievich

Ossuriya. Ossuriyaliklar o'zlarining janubiy qo'shnilari - Bobilliklarga, xuddi keyinroq rimliklar yunonlarga nisbatan qanday munosabatda bo'lishgan bo'lsa, Ossuriya poytaxti Nineviya ham Bobil uchun Rim Afinaga aylanishi kerak bo'lgan narsa bo'lganligi bir necha bor ta'kidlangan. Darhaqiqat, Ossuriyaliklar dinni qarzga oldilar,

Qadimgi Ossuriya tarixi kitobidan muallif Sadaev David Chelyabovich

Qadimgi Ossuriya Ossuriya Dajla yuqori qismida, janubda Zabning quyi oqimidan sharqda Zagra tog'lariga va shimoli-g'arbda Masios tog'lariga qadar cho'zilgan kichik maydonni egallagan. G'arbda keng Suriya-Mesopotamiya dashti ochildi,

Kitobdan 1. Bibliyadagi Rossiya. [XIV-XVII asrlarning buyuk imperiyasi Injil sahifalarida. Rossiya-O'rda va Usmoniya-Atamaniya - yagona imperiyaning ikki qanoti. Bibliyadagi FSU muallif Nosovskiy Gleb Vladimirovich

1. Ossuriya va Rossiya 1.1. Ossuriya-Rossiya Injil sahifalarida, Bibliya Entsiklopediyasida shunday deyilgan: "ASSURIYA (Assurdan) ... - Osiyodagi eng qudratli imperiya ... Ehtimol, Ossuriya NINEVIYA va boshqa shaharlarni qurgan ASSUR tomonidan asos solingan va boshqa manbalarga ko'ra -

Urush va jamiyat kitobidan. Tarixiy jarayonning omil tahlili. Sharq tarixi muallif Sergey Nefedov

3.3. XV - XI asrlarda ASSURIYA. Miloddan avvalgi Ossuriya, Dajla yuqori qismida joylashgan hudud, miloddan avvalgi III ming yillikdayoq semitlar va hurrilar yashagan. e. Shumer madaniyatini egallab olgan. Ossuriyaning asosiy shahri bo'lgan Ashur ilgari "Shumer va Akkad qirolligi" tarkibiga kirgan. Barbar to'lqinlar davrida

muallif Badak Aleksandr Nikolaevich

1. X-VIII asrlarda Ossuriya. Miloddan avvalgi 2-ming yillikning oxirlarida Ossuriya oromiy bosqini tufayli avvalgi hududlariga qaytarildi. e. Ossuriyada istilo urushlarini olib borish imkoniyati bo'lmagan. O'z navbatida, bu turli xil bo'lishiga olib keldi

Jahon tarixi kitobidan. 3-jild "Temir asri" muallif Badak Aleksandr Nikolaevich

Ashurbanapal boshchiligidagi Ossuriya Uning hukmronligi oxirida Ossuriya taxtini o'g'li Ashurbanapalga topshirishga va boshqa o'g'li Shamashshumukinni Bobil shohi qilishga qaror qildi. Esarxaddon hayoti davomida Ossuriya aholisi shu maqsadda qasamyod qilgan.

Bysttvor kitobidan: rus va oriylarning mavjudligi va yaratilishi. 1-kitob muallif Svetozar

Piskolan va Ossuriya XII asrda S.L.dan oldin. Ossuriya va Yangi Bobil ta'siri ostida Eronda imperiya mafkurasi ildiz otdi. Ruslar va oriylar (Kiseylar) Erondan ko'chib o'tgandan so'ng, Parsis va Midiya-Yezdlar 500 yildan ko'proq vaqt oldin egallab olgan joylariga qaytishdi. Biroq, yaqin orada

Dunyo dinlarining umumiy tarixi kitobidan muallif Karamazov Voldemar Danilovich

Bobil va Ossuriya Qadimgi shumerlar dini Misr bilan bir qatorda ikkita katta daryoning quyi oqimi - Dajla va Evfrat yana bir qadimiy tsivilizatsiya vataniga aylandi. Ushbu hudud Mesopotamiya (yunoncha Mesopotamiya) yoki Mesopotamiya deb nomlangan. Xalqlarning tarixiy rivojlanish shartlari

Ossuriya qadimgi dunyoning birinchi imperiyasi edi. Ushbu davlat dunyo xaritasida deyarli 2000 yil - miloddan avvalgi 24-asrdan 7-asrgacha va taxminan 609 yilgacha mavjud bo'lgan. e. mavjudligini to'xtatdi. Ossuriya haqida birinchi eslatmalarni Gerodot, Aristotel va boshqalar kabi qadimiy mualliflar topdilar. Ossuriya shohligi Muqaddas Kitobning ba'zi kitoblarida keltirilgan.

Geografiya
Ossuriya podsholigi yuqori oqimda bo'lgan va janubda Kichik Zabning quyi oqimidan sharqda Zagras tog'lariga va shimoli-g'arbda Masios tog'lariga qadar cho'zilgan. O'zining turli davrlarida u Eron, Iroq, Iordaniya, Isroil, Falastin, Turkiya, Suriya, Kipr va Misr kabi zamonaviy davlatlarning yerlarida joylashgan.

Ko'p asrlik tarix davomida Ossuriya qirolligining birdan ortiq poytaxti ma'lum bo'lgan:

Ashur (birinchi poytaxt, zamonaviy Bag'doddan 250 km uzoqlikda joylashgan).
Ekallatum (yuqori Mesopotamiya poytaxti, Dajla o'rta qismida joylashgan).
Nineviya (zamonaviy Iroq hududida joylashgan).
Rivojlanishning tarixiy davrlari
Ossuriya qirolligining tarixi juda uzoq vaqtni talab qilganligi sababli, uning mavjudligi davri shartli ravishda uch davrga bo'linadi:

Eski Ossuriya davri - miloddan avvalgi XX-XVI asrlar.

O'rta Ossuriya davri - miloddan avvalgi XV-XI asrlar.
Yangi Ossuriya podsholigi - miloddan avvalgi X-VII asrlar.
Davrlarning har biri davlatning o'ziga xos ichki va tashqi siyosati bilan ajralib turardi, turli sulolalardan bo'lgan monarxlar hokimiyat tepasida edilar, har bir keyingi davr Ossuriya davlatchiligining ko'tarilishi va gullashi, qirollik geografiyasining o'zgarishi va tashqi siyosat ko'rsatmalarining o'zgarishi bilan boshlandi.

Eski Ossuriya davri

Ossuriyaliklar 20-asrning o'rtalarida Furot daryosi hududiga kelishdi. Miloddan avvalgi e., bu qabilalar ular qurgan birinchi shaharda Ashur bo'lib, uning oliy xudosi nomi bilan atalgan.

Ushbu davrda birlashgan Ossuriya davlati hali mavjud emas edi, shuning uchun eng katta suveren noma Ashur edi, u Mitaniya va Kassit Bobil shohligining vassali edi. Nom aholi punktlarining ichki ishlarida biroz mustaqillikni saqlab qoldi. Oqsoqollar boshchiligidagi bir nechta kichik qishloq aholi punktlari Ashurskiy nomiga tegishli edi. Shahar o'zining qulay geografik joylashuvi tufayli juda tez rivojlandi: aynan shu orqali savdo yo'llari janubdan, g'arbdan va sharqdan o'tdi.

Ushbu davrda hukmronlik qilgan monarxlar haqida gapirish odat emas, chunki hukmdorlar bunday maqom egalariga xos bo'lgan barcha siyosiy huquqlarga ega emas edilar. Ossuriya tarixidagi ushbu davr tarixchilar tomonidan qulaylik uchun Ossuriya shohligining oldingi tarixi sifatida aniqlangan. Miloddan avvalgi XXII asrda Akkad qulashidan oldin. Ashur uning bir qismi bo'lgan va yo'q bo'lib ketganidan keyin qisqa vaqt ichida mustaqil bo'lib, faqat miloddan avvalgi 21-asrda. e. Ur tomonidan ushlangan. Faqat 200 yil o'tgach, hokimiyat hukmdorlar - Ashuriyaliklarga o'tadi, shu paytdan boshlab savdo va tovar ishlab chiqarishning jadal o'sishi boshlanadi. Biroq, davlat ichidagi bunday holat uzoq davom etmadi va 100 yildan so'ng Ashur markaziy shahar sifatida ahamiyatini yo'qotadi va hukmdor Shamsht-Adadning o'g'illaridan biri unda hokim bo'ladi. Yaqinda shahar Bobil shohi Xammurapi hukmronligi ostida va miloddan avvalgi 1720 yilga kelib. e. mustaqil Ossuriya davlatining bosqichma-bosqich gullab-yashnashi boshlanadi.

Ikkinchi davr

Miloddan avvalgi XIV asrdan boshlab Ossuriya hukmdorlari rasmiy hujjatlarda allaqachon shoh deb nomlangan. Bundan tashqari, Misr fir'avniga murojaat qilishganda, ular "Bizning birodarimiz" deyishadi. Bu davrda erlarning faol harbiy mustamlakasi bo'lgan: Xet davlati hududiga bosqinlar, Bobil qirolligiga, Finikiya va Suriya shaharlarida bosqinlar va 1290-1260 yillarda. Miloddan avvalgi e. Ossuriya imperiyasining hududiy ro'yxatga olinishi tugaydi.

Ossuriyaliklarni bosib olish urushlarida yangi yuksalish Shimoliy Suriya, Finikiya va Kichik Osiyoning bir qismini egallab olishga qodir bo'lgan Tiglatxpalasar podshosi davrida boshlandi, bundan tashqari, qirol Misrdan ustunligini ko'rsatish uchun bir necha bor O'rta dengizga kemalarda bordi. Fath etuvchi monarx o'limidan so'ng, davlat tanazzulga uchraydi va keyingi barcha shohlar endi ilgari bosib olingan erlarni saqlab qololmaydilar. Ossuriya qirolligi o'z vataniga majburlangan. Miloddan avvalgi XI-X asrlarga oid hujjatlar e. omon qolmadi, bu pasayishni ko'rsatadi.

Yangi Ossuriya qirolligi
Ossuriya o'z hududiga kelgan oromiy qabilalarini yo'q qilishga muvaffaq bo'lgandan keyin Ossuriya rivojlanishining yangi bosqichi boshlandi. Aynan shu davrda yaratilgan davlat insoniyat tarixidagi birinchi imperiya deb hisoblanadi. Ossuriya qirolligining davom etayotgan inqirozi shohlar Adad-Nirari II va Adid-Nirari III ni tugatishga muvaffaq bo'ldi (dunyoning 7 mo''jizasidan biri - osilgan bog'larning mavjudligi uning onasi Semiramis bilan bog'liq). Afsuski, keyingi uchta podshoh tashqi dushman - Urartu qirolligining zarbalariga dosh berolmadi va savodsiz ichki siyosat olib bordi, bu esa davlatni sezilarli darajada zaiflashtirdi.

Tiglapalasar III boshchiligidagi Ossuriya

Qirollikning haqiqiy yuksalishi qirol Tiglapalasar III davrida boshlangan. 745-727 yillarda hokimiyatda bo'lganida. Miloddan avvalgi e., u Finikiya, Falastin, Suriya, Damashq qirolligini egallab olishga muvaffaq bo'ldi, aynan uning hukmronligi davrida Urartu davlati bilan uzoq muddatli harbiy mojaro hal qilindi.

Tashqi siyosatdagi muvaffaqiyat ichki siyosiy islohotlarni amalga oshirish bilan bog'liq. Shunday qilib, qirol okkupatsiya qilingan davlatlardan aholini oilalari va mol-mulklari bilan birgalikda o'z erlariga majburan ko'chirishni boshladi, bu esa Ossuriya bo'ylab oromiy tilining tarqalishiga olib keldi. Chor mamlakat ichidagi bo'lginchilik muammosini yirik viloyatlarni gubernatorlar boshchiligidagi ko'plab mayda hududlarga bo'lish orqali hal qildi va shu bilan yangi sulolalar paydo bo'lishining oldini oldi. Shuningdek, podshoh militsiya va harbiy kolonistlardan iborat islohotni o'z zimmasiga oldi, u xazinadan maosh oladigan professional muntazam armiyaga aylantirildi, yangi qo'shin turlari - muntazam otliqlar va sapyorlar joriy qilindi, razvedka va aloqa xizmatini tashkil etishga alohida e'tibor berildi.

Muvaffaqiyatli harbiy yurishlar Tiglathpalasarga Fors ko'rfazidan O'rta dengizgacha cho'zilgan imperiya yaratishga va hatto Bobil shohi - Pula taxtiga o'tirishga imkon berdi.

Urartu - Ossuriya hukmdorlari bosib olgan qirollik (Zakavkaziya)

Urartu qirolligi baland tog'larda joylashgan bo'lib, zamonaviy Armaniston, Sharqiy Turkiya, Eronning shimoli-g'arbiy qismi va Ozarbayjonning Naxichevan avtonom respublikasini egallab olgan. Davlatning gullab-yashnashi miloddan avvalgi 9-asr oxiri - VIII asrning o'rtalariga to'g'ri keldi, Urartuning tanazzulga uchrashiga Ossuriya podsholigi bilan bo'lgan urushlar katta yordam berdi.

Otasi vafotidan keyin taxtni olgan shoh Tiglatpalasar III Kichik Osiyo savdo yo'llari ustidan o'z davlat nazoratiga qaytishga intildi. Miloddan avvalgi 735 yilda. e. Furotning g'arbiy qirg'og'idagi hal qiluvchi jangda Ossuriyaliklar Urartu qo'shinini mag'lubiyatga uchratib, qirollikka chuqur kirib borishdi. Urartu Sarduri monarxi qochib ketdi va tez orada vafot etdi, davlat ayanchli ahvolda edi. Uning o'rnini egallagan Rusa I Ossuriya bilan vaqtinchalik sulh tuzishga muvaffaq bo'ldi, uni Ossuriya shohi Sargon II tez orada buzdi.

Urartu kimmeriya qabilalaridan olingan mag'lubiyat tufayli zaiflashganidan foydalanib, miloddan avvalgi 714 yilda Sargon II. e. Urartiya qo'shinini yo'q qildi va shu bilan Urartu va unga qaram bo'lgan podshohliklar Ossuriya hukmronligi ostida edi. Ushbu voqealardan so'ng Urartu jahon arenasidagi ahamiyatini yo'qotdi.

Oxirgi Ossuriya podshohlarining siyosati

Tiglathpalasar III merosxo'ri o'z qo'lida salafiy asos solgan imperiyani ushlab tura olmadi va vaqt o'tishi bilan Bobil o'z mustaqilligini e'lon qildi. Keyingi shoh Sargon II o'zining tashqi siyosatida faqat Urartu qirolligini egallash bilan cheklanib qolmadi, u Ossuriya nazorati ostida Bobilni qaytarishga muvaffaq bo'ldi va Bobil shohi sifatida toj kiydirildi, shuningdek, imperiya hududida yuzaga kelgan barcha qo'zg'olonlarni bostirishga muvaffaq bo'ldi.

Sinaxerib hukmronligi (miloddan avvalgi 705-680 yillar) podshoh bilan ruhoniylar va shahar aholisi o'rtasida doimiy to'qnashuvlar bo'lgan. Bobilning sobiq podshosi uning hukmronligi davrida yana o'z kuchini tiklashga harakat qildi, bu esa Sinaxeribning bobilliklarni shafqatsizlarcha bostirishi va Bobilni butunlay yo'q qilishiga olib keldi. Qirol siyosatidan norozilik davlatning zaiflashishiga va natijada qo'zg'olonlarning boshlanishiga olib keldi, ba'zi davlatlar o'z mustaqilligini tikladilar va Urartu bir qator hududlarni qaytarib oldi. Ushbu siyosat qirolning o'ldirilishiga olib keldi.

Qudratga ega bo'lgach, o'ldirilgan shohning merosxo'ri Esarxaddon birinchi navbatda Bobilni tiklash va ruhoniylar bilan aloqalarni o'rnatishni boshladi. Tashqi siyosatga kelsak, qirol kimmeriyaliklarning bosqinini bostirishga, Finikiyadagi Ossuriyaga qarshi qo'zg'olonlarni bostirishga va Misrda muvaffaqiyatli kampaniya olib borishga muvaffaq bo'ldi, natijada Memfis qo'lga kiritildi va Misr taxtiga ko'tarildi, ammo shoh kutilmagan o'lim tufayli bu g'alabani saqlab qololmadi.

Ossuriyaning oxirgi shohi

Ossuriyaning so'nggi kuchli shohi Ashurbanipal bo'lib, u Ossuriya davlatining eng savodli hukmdori sifatida tanilgan. Aynan u o'zining saroyida noyob gil lavhalar kutubxonasini to'plagan. Uning hukmronligi davri o'z mustaqilligini tiklashni istagan vassal davlatlar bilan doimiy kurash bilan ajralib turardi. Ossuriya bu davrda Elam shohligi bilan kurash olib bordi, bu esa oxirgisi to'liq mag'lub bo'lishiga olib keldi. Misr va Bobil o'z mustaqilliklarini qayta tiklashni xohladilar, ammo ko'plab to'qnashuvlar natijasida ular muvaffaqiyatsiz tugadi. Ashurbanipal Lidiya, Midiya, Frigiya ustidan o'z ta'sirini yoyishga va Fivani mag'lub etishga muvaffaq bo'ldi.

Ossuriya qirolligining o'limi

Ashurbanipalning o'limi tartibsizliklarning boshlanishini ko'rsatdi. Ossuriya Midiya podsholigi tomonidan mag'lubiyatga uchradi va Bobil mustaqillikka erishdi. Miloddan avvalgi 612 yilda Midiya va ularning ittifoqchilarining birlashgan kuchlari. e. Ossuriya qirolligining asosiy shahri Nineviya vayron bo'ldi. Miloddan avvalgi 605 yilda. e. Karkemish davrida Bobil merosxo'ri Navuxadnazar Ossuriyaning so'nggi harbiy qismlarini mag'lubiyatga uchratdi, shu bilan Ossuriya imperiyasi yo'q qilindi.

Ossuriyaning tarixiy ahamiyati

Qadimgi Ossuriya podsholigi orqada ko'plab madaniy va tarixiy yodgorliklarni qoldirgan. Podshohlar va zodagonlar hayoti manzaralari aks etgan ko'plab barelyeflar, olti metrli qanotli xudolarning haykallari, ko'plab keramika va zargarlik buyumlari bizning davrimizgacha etib kelgan.

Qadimgi dunyo haqidagi bilimlarning rivojlanishiga katta hissa qo'shgan kashf etilgan kutubxona Ashurbanipalning o'ttiz ming gil lavhasi bilan tibbiyot, astronomiya, muhandislik bilimlari to'plangan va hatto Buyuk To'fon haqida ham so'z yuritilgan.

Muhandislik yuqori darajada rivojlangan edi - Ossuriyaliklar kanal-suv ta'minoti va kengligi 13 metr va uzunligi 3 ming metr bo'lgan suv o'tkazgichini qurishga muvaffaq bo'lishdi.

Ossuriyaliklar o'z zamonasining eng kuchli qo'shinlaridan birini yarata oldilar, ular jang aravalari, qo'chqorlar, nayzalar bilan qurollangan edilar, janglarda askarlar o'rgatilgan itlardan foydalanar edilar va armiya yaxshi jihozlangan edi.

Ossuriya davlati qulaganidan so'ng, Bobil ko'p asrlik yutuqlarning merosxo'riga aylandi.

Qisqa hikoya. Katta Ossuriya Shimoldagi Ashurning kichik nomidan (ma'muriy tumanlaridan) o'sib chiqdi. Uzoq vaqt davomida "Ashur mamlakati" Mesopotamiya taqdirida muhim rol o'ynamaydi va janubiy qo'shnilaridan rivojlanishda orqada qolmoqda. Ossuriyaning ko'tarilishixIII-XII asrlarga to'g'ri keladi. Miloddan avvalgi va Aramiyaliklarning bosqini natijasida to'satdan tugaydi. Bir yarim asr davomida "Ashur mamlakati" aholisi chet el hukmronligining mashaqqatlariga duch keldi, vayron bo'ldi va ochlikdan aziyat chekmoqda.

Ammo IX asrda. Miloddan avvalgi e. Ossuriya kuchini tiklamoqda. Keng ko'lamli fathlar davri boshlanadi. Ossuriya shohlari mukammal urush mashinasini yaratadilar va o'z davlatlarini dunyodagi eng qudratli kuchga aylantiradilar. G'arbiy Osiyoning bepoyon kengliklari ossuriyaliklarga itoat eting... Faqat 7-asrning boshlarida. Miloddan avvalgi e. ularning kuchi va kuchi tugaydi. Midiya qabilalari bilan ittifoq tuzgan fath qilingan Bobilliklarning qo'zg'oloni ulkan Ossuriya imperiyasining o'limiga olib keladi. Uning og'irligini yelkasida ushlab turgan savdogarlar va askarlar odamlari bir necha yil qahramonlik bilan qarshilik ko'rsatdilar. Miloddan avvalgi 609 yilda. e. "Ashur yurti" ning so'nggi qal'asi bo'lgan Harran shahri qulaydi.

Qadimgi Ossuriya qirolligining tarixi

Vaqt o'tdi va allaqachon XIV asrdan boshlab. Miloddan avvalgi e. Ashur hujjatlarida hukmdor Bobil, Mitanni yoki Xet davlati hukmdorlari singari qirol deb nomlana boshladi va Misr fir'avni uning ukasi edi. O'sha paytdan boshlab Ossuriya hududi yoki g'arbiy va sharqiy tomon kengayib, keyin yana tarixiy hajmgacha qisqargan qadimgi Ossuriya - Dajla qirg'og'ining yuqori qismida joylashgan tor chiziq. XIII asrning o'rtalarida. Miloddan avvalgi e. ossuriya qo'shinlari hatto Xet davlatiga bostirib kirdi - o'sha paytdagi eng kuchli davlatlardan biri, muntazam ravishda yurishlarni olib bordi - shunchaki hududni ko'paytirish uchun emas, balki talon-taroj qilish uchun - shimolga, Nairi qabilalarining erlariga; janubga, Bobil ko'chalaridan bir necha bor o'tib; g'arbda - Suriyaning gullab-yashnayotgan shaharlariga va.

Ossuriya tsivilizatsiyasining gullab-yashnagan keyingi davri XI asrning boshlariga to'g'ri keldi. Miloddan avvalgi e. Tiglathpalasar I davrida (taxminan 1114 - miloddan avvalgi 1076). Uning qo'shinlari g'arbga 30 dan ortiq yurish qildilar, Shimoliy Suriya, Finikiya va Kichik Osiyoning ba'zi viloyatlarini egalladilar. G'arbni sharq bilan bog'laydigan savdo yo'llarining aksariyati yana Ossuriya savdogarlari qo'liga o'tdi. Finikiyani zabt etganidan keyin g'alaba qozonish sharafiga Tiglathpalasar I Finikiyaning harbiy kemalarida O'rta dengizga namoyishiy chiqishni amalga oshirdi va aslida buyuk kuch bo'lgan hali ham dahshatli raqibini ko'rsatdi.

Qadimgi Ossuriya xaritasi
Ossuriya hujumining yangi, uchinchi bosqichi 9-7 asrlarga to'g'ri keladi. Miloddan avvalgi e. Ikki yuz yillik tanaffusdan so'ng, bu davlat tanazzulga yuz tutgan va janubdan, shimoldan va sharqdan kelgan ko'chmanchilar guruhiga qarshi majburiy mudofaa davri bo'lgan Ossuriya qirolligi yana o'zini qudratli imperiya deb e'lon qildi. U birinchi yirik hujumni janubga - Bobil tomon mag'lubiyatga uchratdi. Keyin g'arbga qilingan bir necha yurishlar natijasida butun Mesopotamiya mintaqasi qadimgi Ossuriya hukmronligi ostiga o'tdi. Suriyaga yanada ko'tarilish uchun yo'l ochildi. Keyingi bir necha o'n yilliklarda qadimgi Ossuriya mag'lubiyatlarni deyarli bilmagan va o'z maqsadiga qarab barqaror harakat qilgan: Fors ko'rfazidan Arman tog'lariga va Erondan O'rta er dengizi va Kichik Osiyoga boradigan asosiy xom ashyo manbalarini, ishlab chiqarish markazlarini va savdo yo'llarini o'z nazorati ostiga olish.

Bir necha muvaffaqiyatli yurishlar davomida Ossuriya qo'shinlari shimoliy qo'shnilarini mag'lubiyatga uchratdilar, shafqatsiz va shafqatsiz kurashdan so'ng ular Suriya va Falastinni davlatning bo'ysunishiga olib kelishdi va nihoyat miloddan avvalgi 710 yilda qirol Sargon II boshchiligida. e. Nihoyat Bobil zabt etildi. Sargon Bobil shohi sifatida taxtga o'tirdi. Uning vorisi Sinaxerib uzoq vaqt bobilliklar va ularning ittifoqchilarining isyonkorligi bilan kurashgan, ammo shu vaqtgacha Ossuriya eng kuchli kuch.

Biroq, Ossuriya tsivilizatsiyasining g'alabasi uzoq davom etmadi. Fath qilingan xalqlarning qo'zg'olonlari imperiyaning turli sohalarini - janubiy Mesopotamiyadan Suriyaga qadar silkitdi.

Nihoyat, miloddan avvalgi 626 yilda. e. janubiy Mesopotamiyadan Xaldey qabilasining etakchisi Nabopalasar Bobilda qirollik taxtini egallab oldi. Hatto ilgari, Ossuriya qirolligining sharqida Midiya shohligi tarqalib ketgan Midiya podsholigi tarkibiga kirgan. Madaniyat vaqti Ossuriya o'tdi. Miloddan avvalgi 615 yilda. e. Midiya shtati poytaxti - Nineviya devorlarida paydo bo'ldi. Xuddi shu yili Nabopalasar mamlakatning qadimiy markazi - Ashurni qamal qildi. Miloddan avvalgi 614 yilda. e. Midiya yana Ossuriyaga bostirib kirdi va Ashurga ham yaqinlashdi. Nabopalasar darhol o'z qo'shinlarini ularga qo'shilish uchun ko'chirdi. Ashur bobilliklar kelguniga qadar qulab tushdi va uning xarobalarida Midiya va Bobil shohlari sulola nikohi bilan muhrlangan ittifoqqa kirishdilar. Miloddan avvalgi 612 yilda. e. Ittifoqdosh kuchlar Ninevani qamal qilishdi va atigi uch oydan keyin uni olishdi. Shahar vayron qilingan va talon-taroj qilingan, midiyaliklar o'ljalarining ulushi bilan o'z erlariga qaytib kelishgan va bobilliklar Ossuriya merosini egallashni davom ettirgan. Miloddan avvalgi 610 yilda. e. Misr qo'shinlari bilan kuchaytirilgan Ossuriya qo'shinining qoldiqlari mag'lubiyatga uchradi va Furot bo'ylab orqaga surildi. Besh yildan so'ng, oxirgi Ossuriya qo'shinlari mag'lubiyatga uchradi. Shunday qilib, uning mavjudligi tugadi insoniyat tarixidagi birinchi "dunyo" kuchi. Shu bilan birga, etnik jihatdan jiddiy o'zgarishlar ro'y bermadi: faqat Ossuriya jamiyatining "tepasi" halok bo'ldi. Ossuriya qirolligining ko'p asrlik merosi Bobilga o'tdi.

© 2020, oimurschool.ru, Hayot. O'sish. Harakat

oimurschool.ru

Biznes
Sog'liqni saqlash
Muvaffaqiyat hikoyalari
Bizning bolalarimiz
Munosabatlar
O'z-o'zini rivojlantirish
loyiha haqida
qayta aloqa
Sayt haqida
Kontaktlar