Buddaviylik dini

5. Buddaviylik manbalari. Buddaviylik ta’limoti bir qator devon shakliga keltirilgan to‘plamlarda bayon qilingan. Ulardan eng asosiysi Tripitaka (yoki Tipitaka) - uch savat ma’nosini anglatadi. U uch qismdan iborat bo‘lganligi uchun shunday nom bilan atalgan. buddaviylikning bu yozma manbasi hozirgi davrda Shri-Lankada saqlanib qolgan. U eramizning boshlarida shakllangan. Ular - budda targ‘ibotining haqiqiy bayoni hisoblangan sutra matnlari (sutta-pitaka), rahboniylik axloqi va xonaqohlar nizomlariga bag‘ishlangan vinaya matnlari (vinaya-pitaka), buddaviylikning falsafiy va psixologik muammolarini bayon qilib berishga bag‘ishlangan abxidxarma matnlari(abxidxarma-pitaka)dan iborat. Keyinchalik shakllangan sanskrit, xitoy, tibet, kxmer va yapon tillaridagi buddaviylikka oid adabiyotlar ancha keng tarqalgan, ammo ularning tarixiy qiymati kamroq. Budda hayotiga tegishli rivoyatlarning barchasi Tripitakada jamlangan.

BUDDAVIYLIK DINI HAQIDA. Buddaviylik dini paydo bo'lishi tarixiy davriga ko'ra, birinchi jahon dinidir. Buddaviylik dini bundan salkam 2600 yil avval shimoli-sharqiy Hindistonda vujudga kelgan. Uning asoschisi shahzoda SIDDXARTXA GAUTAMAdir. Siddxartxa vafotidan so'ng Budda ("Nurlangan", "Oliy haqiqatga erishgan", "Haqiqat najotkori") deb atalgan. Buddaviylik dinining nomi ana shundan olingan. Binobarin, buddaviylik - najot dinidir. Siddxartxa Gautama mil. avv. 563 yilda Hindistonning shimoli-sharqiy qismida podsho xonadonida tug'ilgan. Podsho Ashoka hukumronligi (mil. avv 269-232 yillar) davrida Hindistonda davlat diniga aylangan. Buddaviylik dining muqaddas kitobi - "TRIPITAKA" ("UCH SAVAT DONOLIK") deb ataladi. Buddaviylik dini ikki oqimga ajragan holda yashamoqda. Bu ikki oqimning biri XINAYNA (najot topishning tor yo'li), ikkinchisi esa MAXAYANA (najot topishning keng yo'li) deb ataladi. Budda - "Nurlangan" degan ma'noni anglatadi.