Бухоро давлат университети

 
 
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 
1.  Arablarning O’rta Osiyoga bostirib kelishi va islom dinini mahalliy xalq ongiga 
singdirilishi haqida gapirib bering? 

2.  Arablar davrida mahalliy va markaziy hokimiyatning roli qanday edi? 
3.  Aynan bu davrda soliq siyosatining mohiyati nimalardan iborat bo’lgan?  
4.  Musulmon  huquqining  vujudga  kelishi  va  uni  amalda  qanday  darajada  tadbiq 
etilganligini gapirib bering? 
5.  Arablar davrida ijtimoiy sohada qanday yangiliklar qilinganligini aytib o’ting? 
 
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
1.  Mahbuba  Xamidova  O’zbekiston  davlati  va  huquqi  tarixi  (o’quv  qo’llanma). 
Toskent., “Sharq”, 2005-yil. 
2.  Shamsuddinov  R,  Karimov  Sh  Vatan  tarixi.-  T.,  “O’zbekiston  Respulikasi 
Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilish akademiyasi”, 2009-yil. 
3.  Hasanov A. Makka va Madina tarixi T., “Mehnat”, 1992-yil. 
4.  Muhammedov  H  Xorijiy  mamlakatlar  davlati  va  huquqi.  II  qism.-  T., 
“Toshkent Davlat yuridik istituti”, 2005-yil.  
5.  Abdirahimova  N.A,  Isakova  M.S,  Suleymonova  Z.M  Davlat  muassasalari 
tarixi. –T.,  “Sharq”, 2007-yil. 
6. 
Azamat Ziyo. O‘zbek davlatchiligi tarixi. – T., SHarq, 2000-yil. 
7. 
Eshov  B  O’zbekiston  davlatchiligi va boshqaruv  tarixi.-T.,  “O’zbekiston 
Milliy Universitet”, 2012-yil, 
8. 
Sagdullaev  A.  va  boshqalar.  O‘zbekiston  tarixi:  davlat  va  jamiyat 
taraqqiyoti. – T., Akademiya, 2000-yil. 
9. 
Alimova D.A, Rtveladze E.V O‘zbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari.- 
T., “Sharq”, 2001-yil. 
10.  Sagdullayev A.S, Eshov B O‘zbekiston tarixi. II-nashr.-T., “Universitet”, 
1999-yil.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Xulosa 
     Hozirgi  vaqtada  tarixchi  olimlar  tomonidan  o’lka  tarixi  uning  boy  madaniyati 
aholining  turmush  kechirish  tarzi,  azaliy  qadryat  va  an’analarini  bilishga 
shuningdek,  davlatning  siyosiy  hokimiyatining  tashkil  topishi  va  faoliyatini 
chururroq  o’rganishda  ilmiy  tahlillar  orqali  yoritishga  dav’at  etmoqdalar.  Shu 
nuqtai nazardan  ham  “O’rta  Osiyo  va  O’zbekistonning davlat  muasasalari tarixi” 
nomli  o’quv-uslubiy  qo’llanmada  ham  ilmiy  tahlillar,  manbalarga  e’tibor 
qaratilgan holda yozilganligi bilan ahamiyatlidir.  
     Davlat  va  davlat  muasasalari  tarixini,  O’rta  Osiyodagi  turli  qabilalarni  ilk 
davlatchilik  an’analarini  biz  zardushtiylikning  muqaddas  kitobi  “Avesto”  orqali 
bilib  olamiz.  “Avesto”da  ijtimoiy-iqtisodiy  hayotni,  hokimiyatni  boshqarishning 
axloqiy,  hukmdorlarning xislatlarini, siyosiy huquqiy muammolariga oid ko’plab 
masalalarni keng yoritilganligini ko’rishimiz mumkin.  
    Bu  ta’limotdagi  siyosiy  huquqiy  qadryatlarning  g’oyat  muhim  xususiyatlaridan 
biri  insoniyatga  qirg’in  keltiruvchi  urush  va  mojoralarning  qoralanganligi  tinch-
totuv  yashash,  sulhparvarlik  kabi  g’oyalarni  ilgari  surganligini  ko’ramiz. 
“Avestoda”  xalq  faravonligini  ta’minlash  diniy  odatlarni  ado  qilish  shuningdek, 
hukmdor,  qabila  va  qabilalar  ittifoqining  vazifa  vakolatlari  ularning  xislatlariga 
ham  urg’u  berib  o’tilgan.  Masalan:  Yerni  odil  hukmdor  pokiza  qalb  egasi,  ezgu 
niyatlar  bilan  boshqarilishi  kerakligi  uqtiriladi.  Umuman  Zardushtiylik  ilgari 
surgan  ijtimoiy-siyosiy,  axloqiy-huquqiy  fikrlar  harbiy  demokratik  tipidagi 
qabilalar  birlashmasi  emas,  balki  boshqaruvning  markazlashgan  tizimi  va  uning 
faoliyatiga asos bo’lgan qonunlar, qat’iy tartib - intizomga tayanadigan davlatlarga 
asoslanishi  kerakligi  ko’rsatiladi.  Qo’llanmada  “Avesto”ni  yaratilishi  va  undagi 
odatlar,  davlat  hokimiyati  amaldorlarning  vazifa  va  vakolatlari  ham  o’z  aksini 
topgan.  
     Ahamoniylar  va  yunonlarni  O’rta  Osiyoga  qilgan  bosqinchilik  yurishlari, 
mahalliy  qabila  rahnamolarining  ularga  qarshi  harbiy  harakatlari  natijalarini 
bilishga  imkon  beradi.  Bunda  tashqari,  ushbu  qo’llanmada  ahamoniylar, 
yunonlarning  davlat  boshqaruv  odatlarining  kirib  kelishi  satrapliklar  faoliyati, 
ularning majburiyatlari, soliq yer egaligi sud-jazo organlari faoliyati hamda harbiy 
qo’shin tuzulishi ta’minoti bo’yicha ma’lumot berilgan.  
      Shuningdek 
uslubiy-qo’llanmada 
Qang’,  Eftaliylar,  Turk  xoqonligi 
davlatlarining  tashkil  topishi  ularning  boshqaruv  apparati, davlat  amaldorlarining 
vazifalari  va  nomlanishini  hamda  o’zbek  xalqining  etnik  shakllanishida  bu 
xalqlarning jamiyatda tutgan o’rniga baho berilib o’tilgan. Qolaversa arablar davri 
tarixi,  davlat  tuzimining  ham  yoritilib  o’tilganligi,  undagi  boshqaruv  tizimlari, 
huquqiy  munosabatlarga  ham  urg’u  berib  o’tilgan.  Ushbu  o’quv-uslubiy 
qo’llanmani keng kitobxonlar hukmiga havola etamiz. 

Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro’yxati: 
1.  Karimov  I.A  O’zbekiston  XXI  asr  bo’sag’asida:  xafsizlikka  tahdid, 
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.- T., O’zbekiston, 1997-yil. 
2.   Karimov I.A Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q.-T.: “O’zbekiston”, 1998-yil. 
3.  Karimov.I.A “Adolatli jamiyat sari”.- T., 1998-yil. 
4.  Karimov I. A  Asarlar, 7-tom, T., “O’zbekiston” 1999-yil. 
5.  Abdirahimova  N.A,  Isakova.M.S,  Sulaymonova.Z.M  Davlat  muassasalari 
tarixi.T., “Sharq”. 2007-yil. 
6.   Alimova D.A, Rtveladze E.V O‘zbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari.- 
T., “Sharq”, 2001-yil. 
7.  Asqarov A.A O’zbekiston tarixi.- T., ”O’qituvchi”,1994-yil. 
8. Azamat Ziyo. O’zbek davlatchlik tarixi. T.: “Sharq”. 2000-yil. 
9.  Abulg‘ozi. SHajarai Turk. -T., Cho‘lpon, 1990-yil. 
10.  Boynazorov F Qadimgi  dunyo  tarixi.- T., “Iqtisod-Moliya”, 2006-yil. 
11. Boynazorov F Qadimgi davr tarixi.- Jizzax., “Sangzor”, 2002-yil . 
12. Бичурин.  Н.  Я.  Собрание  сведений  о  народах  обитавших  в  Средней 
Азии и древние времена. T. II. М-Л, 1950. 
13. Eshov  B  O’zbekiston  davlatchiligi  va  boshqaruv  tarixi.-T.,  “O’zbekiston 
Milliy Universitet”, 2012-yil. 
14. Eshov B. O‘zbekistonda davlat va mahalliy boshqaruv tarixi.- T., “Yangi asr 
avlodi”, 2012-yil. 
15. Eshov B. O’zbekiston tarixi.- T., “Yangi asr avlodi”, 2014-yil. 
16. Gumilyov L.N. Qadimgi turklar. - Toshkent: Fan, 2007-yil. 
17. Hasanov A. Makka va Madina tarixi T., “Mehnat”, 1992-yil. 
18. Istoriya  gosudarstvennosti  Uzbekistana  tom  I.-  Toshkent.:  “O’zbekiston”, 
2009-yil. 
19. Jo’rayev U , Usmonov Q, Norqulov A Tarixdan  hikoyalar.- T.: “Cho’lpon”, 
2011-yil. 
20. Karimov Sh, Shamsiddinov R Vatan tarixi.- T.: 1997-yil. 
21. Lunin.I.V ’’ История’’ T.: “Fan’’, 1978. 
22. Muhammedov  H  Xorijiy  mamlakatlar  davlati  va  huquqi.  II  qism.-  T.: 
“Toshkent Davlat yuridik istituti”, 2005-yil.  
23. Murtazayeva  R.H  umumiy  tahriri  ostida  O’zbekiston  tarixi.  T.:  “Yangi  asr 
avlodi”, 2003-yil. 
24. Muhammadjonov A. O’zbekiston tarixi. T.: G’afur G’ulom, 2004-yil. 
25. Mahbuba  Xamidova  O’zbekiston  davlati  va  huquqi  tarixi  (o’quv 
qo’llanma). Toskent.: “Sharq”, 2005-yil. 
26. Nasimxon Raxmon. Turk xoqonligi. - Toshkent, 1990-yil. 

27.  Qudratov.S.S.  O’rta  Osiyoning  ilk  shahar  va  davlatlarining  paydo  bo’lishi.-
Termiz., 1998-yil. 
28.  Qadimgi  O‘zbekistonda  buddaviylik  va  buddaviy  meros.-  T.:“O‘zbekiston”, 
2011-yil. 
29. Sagdullayev  A,  Aminov  B,  Mavlonov  O’,  Norqulov  N  O`zbekiston  tarixi: 
davlat va jamiyat taraqqiyoti.- T.:   
30. Sagdullayev S O’zbekiston tarixi.- T.:“Universitet”, 1997-yil.   
31. Sadullayev A, Kostetiskiy V, Norqulov N O’zbekiston tarixi. T.: “O’qituvchi”, 
1999-yil. 
32. Sagdullaev  A.  va  boshqalar.  O‘zbekiston  tarixi:  davlat  va  jamiyat 
taraqqiyoti. – T., Akademiya, 2000-yil. 
33. Sagdullayev  A.S,  Eshov B  O‘zbekiston tarixi. II-nashr.-T.,  “Universitet”, 
1999-yil. 
 
34. Tojiboyeva  X    Farobiy  buyuk  jamiyatshunos  olim.  T.:  “Turon  Zamin  Ziyo”, 
2016-yil. 
35. Usmonov.Q,  Sodiqov.M,  Burxonov.S  O’zbekiston  tarixi.  T.:  “Iqtisod-
Moliya”. 2006-yil. 
36.  Usmonov  Q,  Sodiqov  M,  Oblomurodov  N  O’zbekiston  tarixi.-  T.:  “Abdulla 
Qodiriy “, 2002-yil. 
37.  Usmon Turon Turkiy xalqlar mafkurasi. T., “Cho’lpon”, 1995-yil. 
38.  Xamidova  M . O’zbekiston davlati va huquqi tarixi.- T.: “Sharq”, 2005-yil. 
39. Xodjaniyozov  G‘  Qadimgi  Xorazm  mudofaa  inshoatlari.-  T.:  “O‘zbekiston”, 
2007-yil. 
40. Ziyokor  gazetasining  2000-yil  mart,  aprel,  may  sonlaridagi  maqolalarga 
qarang: Tilab Mahmudov. Avesto haqida.-Toshkent .: 2000- yil. 
41. Shoniyozov K. Qang’ davlati va qang’lilar. T.: “Fan”, 1990-yil.   
42. Shamsuddinov  R,  Karimov  Sh  Vatan  tarixi  I.-  T.:  “O’zbekiston  Respulikasi 
Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilish akademiyasi”, 2009-yil. 
43. Shamsuddinov R, Karimov Sh Vatan tarixi  II.- T.: “O’zbekiston Respulikasi 
Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilish akademiyasi”, 2009-yil. 
44. O’zbekiston Milliy ensiklopediyasi. 3-tom. Toshkent.: 2002-yil. 
45. O’zbekiston xalqlari tarixi. 1-jild.- T.: “Fan”, 1992-yil. 
 
 
 
 
 
 
 

MUNDARIJA 
Kirish…………………………………………………………………………..........3
1-mavzu. O’rta Osiyo va O’zbekistonda davlat muassasalari tarixi fanining 
predmeti, obe’kti, maqsadi va vazifalari ………………………………………..4-11 
2-mavzu.  O’zbekiston  hududida  qadimgi  davlatlar  va  muassasalarining  vujudga 
kelishi………………………………………………………………………….11-22 
3-mavzu.O’rta Osiyoda Ahamoniylar davri davlat boshqaruvi……………….22-32  
4-mavzu.Qadimgi Qang’ va Davon davlatlarida davlat muassasalari tizimi..…32-45 
5-Mavzu: Yunon Makedonlar va Salavkiylar davrida boshqaruv va davlat…...45-55 
6-mavzu.  Kushon  davlatida  davlat  muassasalari  tizimi….…………….……..55-70 
7-mavzu. Eftalitlar davlatida davlat  boshqaruv……………………………......70-80 
8-mavzu. Turk xoqonligida  davlat boshqaruvi tizimi……………...………….81-93 
9-mavzu. O’rta Osiyoda arab xalifaligi davlat boshqaruvi...............................93-106 
Xulosa.....................................................................................................................107 
Tavsiya etiladigan  adabiyotlar ro’yxati..........................................................108-109