Бухоро юқори технологиялар муҳандислик-техника институти

Operatsion tizimlar
Operatsion tizim bajaradigan asosiy funktsiyalar quyidagilar:

• 
  Foydalanuvchidan direktiva (buyruq) operatori yoki mos monepulyator yordamida ko’rsatkichlar ko’rinishida mos tilda shakllantirilgan buyruq yoki vazifalarni qabul qilish va qayta ishlash;
  
• 
  Dasturiy so’rovlarni bajarish, to’xtatib qo’yish, boshqa dasturlarni to’xtatish kabi vazifalarni qabul qilish;
  
• 
  Bajarilish zarur bo’lgan dasturlarni operativ xotiraga yuklash;
  
• 
  Dasturlarni initsializatsiyalash(boshqaruvni unga berish, natijada protsessor dasturnibajaradi);
  
• 
  Barcha dastur va berilganlarni identifikatsiyalash;
  
• 
  FBT yoki ma`lumotlar bazasini boshqarish tizimini (MBBT) ishini ta`minlash, bu esa butun dasturiy ta`minot effektivligini oshiradi;
  
• 
  Multidasturlash rejimini ta`minlash, ya`ni bir protsessorda ikki yoki undan ko’p dasturlarni bajarish bo’lib, birgalikda bajarilish qo’rinishini yaratadi;
  
• 
  Kiritish-chiqarish barcha operatsiyalari boshqaruvi va tashkillashtirish masalasini funktsiyalarini ta`minlash;
  
• 
  Xotira taqsimoti hamda zamonaviy tizimlarda virtual xotirani tashkil etish;
  
• 
  Bajariluvchi dasturlar orasida berilganlar va xabarlar almashinish mexanizmlarini tashkil etish;
  
• 
  Bir dasturni boshqa dastur ta`siridan himoyalash, berilganlar yaxlitligini ta`minlash;
  
• 
  Tizimning qisman talofotiga xizmatlar ko’rsatish;
  
• 
  Dasturlash tizimlari ishini ta`minlash bo’lib ular yordamida foydalanuvchilar o’z dasturlarini yaratadilar.
  

2. 
   Fayllarni boshqarish tizimining maqsadi – fayllar ko’rinishida tashkil etilgan ma`lumotlarga murojjatning qulay usulini tashkil etish. Fayllarni boshqarish tizimlari tufayli kerakli yozuvni konkret fizik adreslarni ko’rsatish orqali ma`lumotlarga quyi darajadagi murojaat o’rniga fayllarni nomini ko’rsatish orqali mantiqiy murojaat ishlatiladi. Qoida bo’yicha barcha zamonaviy OT lar mos fayllarni boshqarish tizimiga ega. Lekin tizimli dasturiy ta`minotning bu ko’rinishini alohida kategoriyaga ifodalash maqsadga muvofiq, chunki bir qator OT lar bir necha fayllarni boshqarish tizimlari bilan ishlashga imkon beradi. Yana shuni ham aytish kerakki, ixtiyoriy FBT o’zi mustaqil mavjud emas. U konkret OT da ishlash uchun ishlab chiqilgan bo’ladi.
   
3. 
   OT bilan o’zaro ta`sirni qulaylashtirish uchun qo’shimcha qobiq interfeyslar ishlatilishi mumkin. Ularning asosiy maqsadi – OT boshqarish bo’yicha imkoniyatlarni oshirish yoki tizimga kiritilgan imkoniyatlarni o’zgartirish.
   
4. 
   Dasturlash tizimlari 1-rasmda mos til translyatori, quyi dasturlar kutubxonasi, redaktorlar, komponovshiklar va otladchiklar singari komponentlar sifatida aks etilgan. Mustaqil dasturlash tizimlari bo’lmaydi (OT ajralgan). Ixtiyoriy dasturlash tizimi qaysi OT da u yaratilgan bo’lsa, shu OT da ishlashi mumkmin, ammo bunda u boshqa OT uchun dasturiy ta`minotni yaratishga imkon beradi.
   
5. 
   Utilita deganda maxsus tizimli dasturlar tushuniladiki, ular yordamida OT o’ziga xizmat ko’rsatish mumkin hamda informatsiya jamlagichlarni ish uchun ta`minlash, ma`lumotlarni qayta kodlatirishni bajarish, jamlagichda ma`lumotlarni joylashtirishni optimallashtirishni amalga oshirish va hisoblash tizimiga xizmat ko’rsatish bilan bog’liq boshqa ishlarni amalga oshirish.
   

Amaliy qism
program leks;
label 10,20,30,40;
const
tts:array[1..17] of string[7]=
('program','input','output','var','end','begin','while','do','char',
':' ,',' , '_' , ':=' ,'.' ,'<>', '(','"' );
r:set of char=[':','<','>', ';', ',' ,'.','=','(',')',' ','"','+','-'];
c:set of char=['0','1','2','3','4','5','6','7','8','9'];
type ms=array[1..100]of string[10];
str=string[15];
var
f,ff:text;
tl ,tsi:ms; kod:array[1..100,1..2]of integer;
i,nm,k,l,t:integer;
sl,name:str;st:string[100];
PROCEDURE poisk(s:str;lim,nt:integer;var nom:integer);
var z:integer;
begin nom:=0;
if nt=1 then
for z:=1 to lim do if tts[z]=s then nom:=z;
if nt=2 then for z:=1 to lim do if tsi[z]=s then nom:=z;
if nt=3 then for z:=1 to lim do if tl[z]=s then nom:=z;
end;
PROCEDURE zapis(nt,nom:integer);
begin
kod[k,1]:=nt;kod[k,2]:=nom;
inc(k);sl:='';
end;
PROCEDURE output(tabl:ms;lim:integer);
var z:integer;
begin for z:=1 to lim do begin
if z<>lim then write(ff,'<',z,',',tabl[z],'> ;')
else begin write(ff,'<',z,',',tabl[z],'>');writeln(ff) end end;
end;
BEGIN
writeln('o’o’. Yo¬p d ©« ');
readln(name);
assign(f,name);
reset(f);
writeln('o’o’Ґ¤YovҐ Yo¬p d ©« ¤«p aҐ§g«mv v®o’');
readln(name);
assign(ff,name);rewrite(ff);
l:=0;k:=1;t:=0;sl:='';
while not eof(f) do BEGIN
readln(f,st);
i:=1;
sl:='';
20: while (i<=length(st))and (not (st[i] in r)) do begin
sl:=sl+st[i];inc(i);end;
if st[i]='"' then begin
if sl<>'' then begin
poisk(sl,17,1,nm);if nm<>0 then zapis(1,nm)
else begin poisk(sl,t,2,nm);
if nm<>0 then zapis(2,nm)
else begin inc(i);tsi[i]:=sl;zapis(2,t);
end;end;end;
poisk('"',17,1,nm);zapis(1,nm);inc(i);
while st[i]<>'"' do begin
sl:=sl+st[i];inc(i) end;
if length(sl)>10 then begin
writeln(ff,'Ћ˜€ЃЉЂ: ‚ ®O’a O’ vlo’ Ґ¬®¬ d ©«Ґ ¤«Yo­ bYo¬o’®«m­®© Є®­bv ­vl');
writeln(ff,sl,' O’®«miҐ 10');close(ff);goto 40;end;
poisk(sl,l,3,nm);
if nm<>0 then zapis(3,nm)
else begin inc(l);tl[l]:=sl;zapis(3,l);end;
poisk('"',17,1,nm);zapis(1,nm);inc(i);goto 30;
end;
if (st[i] in r) and (sl='') then goto 30;
if sl[1] in c then begin poisk(sl,l,3,nm);if nm<>0 then zapis(3,nm)
else begin inc(l);tl[l]:=sl;zapis(3,l);end;goto 30;end;
poisk(sl,17,1,nm);
if nm<>0 then zapis(1,nm)
else begin poisk(sl,t,2,nm);
if nm<>0 then zapis(2,nm)
else begin inc(t);tsi[t]:=sl;zapis(2,t);end;end;
30: if i>length(st) then goto 10;
if st[i] in r then begin
if (st[i]=':') and (st[i+1]='=')then begin sl:=':=';i:=i+2;end;
if (st[i]='<') and (st[i+1]='>')then begin sl:='<>';i:=i+2; end
else begin if (st[i]<>' ')and(st[i]<>'')then begin sl:=st[i];inc(i);end
else begin inc(i);sl:='';goto 20; end;end;
poisk(sl,17,1,nm);if nm<>0 then zapis(1,nm)
else begin poisk(sl,t,2,nm);
if nm<>0 then zapis(2,nm)
else begin inc(t);tsi[t]:=sl;zapis(2,t);end;end;
if i>length(st) then goto 10 else goto 20;end;
10:END;
close(f);
writeln(ff,'v O’«.’’‘ :');
writeln(ff,'');
for i:= 1 to 17 do begin
if i mod 5=0 then writeln(ff);
write(ff,'< ',i,',',tts[i],'>');
if i<>17 then write (ff,' ; ')end;
writeln(ff);
writeln(ff,'v O’«.’‘€:');
writeln(ff,'');
output(tsi,t);
writeln(ff);
writeln(ff,'v O’«.’‹');
writeln(ff,'');
output(tl,l);
writeln(ff);
writeln(ff,'ЉЋ„› ‹…Љ‘…Њ :');
for i:=1 to k-1 do begin
if i mod 5=0 then writeln(ff);
if i<>k-1 then
write(ff,'<',kod[i,1],',',kod[i,2],'> ; ')
else write(ff,'<',kod[i,1],',',kod[i,2],'>');
end;
close(ff);
40:END.
Xulosa
Ushbu “ mavzu” kurs ishini bajarib Tizimli dasturiy ta`minoti fanidan katta ta`surotlarga va natijalarga erishdim.
Adabiyotlar:

1. 
   Molchanov A.Yu. Sistemnoe programmnoe obespechenie: Uchebnik dlya vuzov. -SPb: Piter, 2003.-396 s.
   
2. 
   Afanasev A.N. Formalnыe yazыki i grammatiki.: Uchebnaya shkola: UlGTU. 1997.- 84 s.
   
3. 
   Axo A.. Ulman Dj. Teoriya sintaksicheskogo analiza, perevoda i kompilyatsii -.: Mir, 1979.-487s.
   
4. 
   Braun S. Operatsionnaya sistema UNIX - M.: Mir. 1986.-463 s.
   
5. 
   Vendrov A.M. Case - texnologiya. Sovremennыe metodы i sredstva proektirovaniya informatsionnыx sistem. -M: Finansы i statistika, 1998 -361s
   
6. 
   Virt I. Algoritmы i strukturы dannыx - M.; MIR. 1989. - 360 s.
   
7. 
   Gordeev A.Z., Molchanov A.D. Sistemnoe programmnoe obespechenie. -Spb-Peter. 2002.-734s.
   
8. 
   Dvorogin A.I. Osnovы translyatsii. Uchebnoe posobie. — Volgograd. VolGTUL 999.80g.