Buxgalteriya hisobining me’yoriy-huquqiy va tashkiliy asoslari

I I -moddada ziIa'ivfzir vn majburiyatlarni inventarizatsiya qilish
to g‘risida so‘z yuritiladi. Barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar


OS3
buxgalteriya hisobi va hisoboti ma’lumotlarining to‘g‘ri va aniqligini tasdiqlash uchun aktivlar va majburiyatlarini vaqti-vaqti biJan inventarizatsiya qilib turishlari lozim.

Inventarizatsiya o'tkazish tartibi va muddatlari ›Ys I 9-«fnventa-

rizatsiyani tashkil etish va o‘tkazish» nomli buxgalteriya hisobi milliy standiiiti (BHMS) bilan aniqlanadi.
Qonunga muvofiq ishlab chiqarish zaxiralari va korxonaga tegish I i bo‘lmagan, amnio buxgalteriya hisobida turgan (mas’ul saqlash uchun olingan, ijaraga olingan, qayta ishlash uchun olingan) mulklarning boshqa turlari, shuningdek, qandaydir sabablarga ko‘ra hisobga olinmagan mulklar hani inventarizatsiya qilinishi lozim.
Qonunning I 2-moddasida aktivlar ve majburiyatlarni baholash
masalasi bayon qilingan bo‘lib, ularning ishlab chiqarish tannarxi yok i sof realizatsiya qiymati bo‘yicha baholanishi ta’kidlangan. Shu o‘rinda ishlab chiqarishni tannarxi mazkur mahsulot (ish, xizmat) turini ishlab chiqarish (bajarish) bilan bog‘liq xarajatlar ekanligini, sof realizatsiya qiymati esa mahsulot (ish, xizmat)laming realizatsiya qilinishi mumkin bo‘lgan bahosidan realizatsiya qilish bilan bog‘liq xarajatlarni chegirib tashlangandan so‘nggi qolgan summa ekiinligini eslatish zamr.
Uzoq muddatli aktivlarni baholash. Uzoq vaqt ishIati1a‹ligan asosiy vositalar va nomaterial aktivlar ularning to‘liq dastlab.ki qiymati bo‘yicha hisobga ohm.shi lozim.
Uzoq vaqt ishlatiladigan asosiy vositalar va nomaterial akti vlar
qiymatini hisobdan o‘chirish, ular qiymati to‘la qoplangunga qadar amortizatsiya hisoblash u yoki bu obyektni hisobdan chiqarish yo‘Ii bilan amalga oshiriladi. Amomzatsiya ajratmalari obyekt qabul qilinib, foydalana boshlanganidan keyingi oydan hisoblanishi lozim.
Keyinchalik sotib olinish sharti bilan uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy vositalar qiymati ijarachi korxonalarda har oyda bir xil amortizatsiya ajratmalari hisoblash yo‘li bilan qoplanadi. Nomoddiy' aktivlaming eskirish normalari ulami sotib olish bilan bog‘liq be‘ lgan haqiqiy xarajatlar va xizriiat muddatlaridan kelib chiqib korxonada mustaqil aniqlanadi va tasdiqlanadi.
Agar nomoddiy aktivlaming foydali xizmat muddatini aniq lash imkoni bo‘lmasa, amortizatsiya muddah 5 yildan ko‘p bo‘lmagan, korxonaning ta’sis hujjatlarida belgilangan faoliyat muddati doirasida aniqlanadi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar, budjet muassasalaridan tashqari. buxgalteriya hisobi standartlariga muvofiq amonizatsiya ajratmalarini


354
ko'paytirish )'o‘li bilan jadallashtirilgan amortizatsiya hisoblash huquqlariga egadirlar.

Budjet tashkilotlari esa davlat organlari tomonidan o‘rnatilgan ainonizatsiya normalarini qo‘llaydilar.

Xo‘Ja1ik yurituvchi subyekt qo‘llanilayotgan amortizatsiya hisoblash metodiga doimo annal qilishi lozim. Amortizatsiya hisoblash tiietodi uning o‘zgarishi uchun asosli sabablari mavjud bo‘lgandagina o'zgartirilishi mumkin.
Qo‘llanilayotgan amortizatsiya hisoblash metodi xo‘jalik vui ituvc-hi subyektning moliyaviy hisobotiga yoziladigan tushuntirishda aks etiirilishi lozim.
Jorij' aktivlarni baholash. Xo’)at“i1‹: yur’ituvchi subyektning joriy uktii'lari quyidagi ikkita baholash turining bittasi bo‘yicha baholanishi lozim: haqiqiy' tannarxi (sotib olish bahosi yoki ishlab chiqarish taiuiarxi) bo‘yicha yoki (balans tuzilgan sanadagi) bozor bahosi (sof realizatsiya bahosi) bo‘yic•ha. Farq zarar sifatida moliyaviy natijalar schotida aks ettiriladi.
Moliyaviy go ’yilmalarni baholash. Xo‘jalik yurituvchi subyektning
moliy aviy qo‘yilnialari — bu uning boshqa korxonalar aksiyalari, cibligatsiyalari va boshqa turdagi qimmatli qog‘ozlariga qilgan investitsiyalari, boshqa korxonalar ustav kajiitaliga qo‘shgan ulushlari, shuningdek, boshqa korxonalarga berilgan qarzlaridir. Moliyaviy go‘yilmalar investor korxona buxgalteriyasida buxgalteriya hisobi standartlariga muvofiq hisobga olinadi.
Qisqa muddatli investitsiyalar va qimmatli qog‘ozlar hisobot yili
oxiridagi tannarx yoki bozor bahosi bo‘yicha baholanadi. Agar sotib olish bahosi bozor bahosidan past bo‘lsa, farq summa zarar sifatida foyda va zararlar schotiga olib boriladi. Bunda qimmatli qog‘ozlaming o’zlari ham bozor bahosi bo‘yicha hisobga olinadi.
To‘liq to’lanmagan aksiyalar va paylur investor dividend olish liticjuqiga ega va ushbu qo‘yilmalar bo‘yicha to‘fig javobgar bo‘lgan hollarda to‘1iq qiym‹iti bo‘yicha moliyaviy qo‘yilmalar .schotlarida aks ettin ladi. Boshqa hollarda ular qiymati to‘liq to‘lanib, dividend olish huquqiga ega bo‘lganidan so‘ng moliyaviy qo‘yilmalar schotida aks ettiriladi.
Kotirovkasi buxgalteriya balansi hisobotlarida e’lon qilinadigan
aksiy'alar, obligatsiyalur va boshqa qimmatli qog‘ozlarga qilingan go‘y ilmalaming bozor bahosi hisobdagi bahosidan past bo‘lsa, ular
bozor bahosida aks ettirilib, farqi korxona xo‘jalik faol iyatiniiig

natijalariga olib boriladi.