Buxoro davlat pedagogika instituti n. A. Baxriyeva umumiy psixologiya

Mustaqil ishlash uchun tavsiya etilayotgan mavzular 
1. 
Muloqot turlari va vazifalari. 
2. 
Muloqotning verbal va noverbal vositalari. 
3. 
Muloqot shaxslararo o‘zaro tasir etish. 
4. 
Muloqot insonlarning bir-birini tushunishi. 
5. 
Muloqot texnikasi va usullar. 
6. 
Pedagogik faoliyatda muloqot. 
7. 
Til va nutq tushunchalarining mazmuni. 
8. 
Identifikasiya tushunchalarining mazmuni. 
9. 
Refleksiya tushunchalarining mazmuni. 
10. 
Sterotipizasiya tushunchalarining mazmuni. 
11. 
Noverbal vositalar muloqotda qanday ahamiyatga ega. 
 
Nazorat savollari 
1. 
Muloqot tushunchasining mohiyatini izohlang? 
2. 
Muloqot turlarining ta’rif bering? 
3. 
Muloqot vazifalari nimalardan iboratligining ko‘rsating? 
4. 
Muloqotning verbal vositalariga nimalar kiradi? 
5. 
Muloqotning noverbal vositalariga nimalar kiradi? 
6. 
Muloqot shaxslararo o‘zaro tasir etish asosiy funksiyalari 
nimalardan iborat? 

---

53 
FAOLIYAT VA MOTIVATSIYA. DIQQAT 
Faoliyat haqida tushuncha.
Faoliyat turlari.
Motiv va motivatsiya. Motivlarning turlari. 
Diqqat 
haqida 
tushuncha. 
Diqqatning 
nerv-fiziologik 
mexanizmlari.
Diqqat turlari.
Diqqatning xususiyatlari. 
Tayanch tushunchalar: faoliyat, faollik, harakat, o‘yin, o‘qish, 
mehnat, muloqot, motiv, motivatsiya, diqqat, ixtiyoriy diqqat, 
ixtiyorsiz diqqat, nerv-fiziologik mexanizmlar, diqqatning ko‘lami, 
diqqatning taqsimlanishi, diqqatning ko‘chishi, diqqatning kuchi va 
barqarorligi. 
Faoliyat haqida tushuncha.
Odam tabiati jihatidan faol mavjudotdir. U ma’lum faoliyatda 
bo‘lmasdan yashay olmaydi. A.V.Petrovskiy tahriri ostida chiqqan 
«Umumiy psixologiya» darsligida: «Faoliyat - kishining anglangan 
maqsad bilan boshqarilib turiladigan ichki (psixik) va tashqi 
(jismoniy) faolligidir» - deb ta’riflanadi. M.G.Davletshin muallifligida 
chop etilgan «Psixologiya» qisqacha izohli lug‘atida: «Faollik - tirik 
materiyaning umumiy xususiyati, tevarak-atrofdagi muhit bilan o‘zaro 
ta’sirida namoyon bo‘ladi. Psixik faollik bu o‘zaro ta’sir shu asosda 
faollik ko‘rsatish bilan tavsiflanadi»- deya ta’riflangan. 
Faoliyat — kishilarning tashqi olamga faol munosabati shakli, 
insonning oʻzini-oʻzi maqsadga muvofiq tarzda oʻzgartirish usuli, 
inson borligʻining muhim xususiyatlaridan biridir. Faqat faoliyat 
zamiridagina inson mohiyati namoyon boʻlishi, jamiyatning, har 
qanday ijtimoiy tuzilmaning mavjudligi taʼminlanishi mumkin. 
Inson faoliyati ma’lum aniq motivlar asosida yuzaga keladi. 
Faoliyatni yuzaga keltiruvchi motivlar odamning turli-tuman 
ehtiyojlari, qiziqishlari va maqsadlaridir. Lekin ehtiyojlar hamma vaqt 
ham faoliyatning motivi bo‘la olmaydi. Inson faoliyati ko‘pchilik 
hollarda anglangan maqsad, ijtimoiy burch, ijtimoiy talablar taqozosi 
bilan yuzaga keladi. Odam ko‘pchilik hollarda jamiyat talablarini o‘z 
oldidagi ijtimoiy burchini bajarish maqsadida biron faoliyat bilan 
shug‘ullanadi, faollik ko‘rsatadi va mehnat qiladi. 

---

54 
Faollik (lotincha “actus” - harakat, “activus” - faol so‘zlaridan 
kelib chiqqan tushuncha) shaxsning hayotdagi barcha hatti - 
harakatlarini namoyon etishini tushuntiruvchi kategoriyadir. Faollik 
negizida paydo bo‘luvchi o‘zgacha sifatni, o‘ziga xoslikni egallagan 
hatti-harakatning yuksak ko‘rinishi, faqat insongagina taalluqliligi 
orqali u psixologiya fanida faoliyat deb nomlana boshlandi. Faoliyat 
faollikning shaxsga xos turi sifatida vujudga kelib, o‘zining psixologik 
alomatlari bilan hatti-harakatdan tafovutlanadi. 
Harakat - maqsadga muvofiq yo‘naltirilib, ongli ravishda amalga 
oshiriladigan harakatlar yig‘indisi. Harakat ongli faoliyatlarning 
tarkibiy qismlari va motivlaridan biridir. 
Jadval. Faoliyatning tuzilishi
5
Adabiyotlarda faollik va harakat tushunchalari o‘zaro bir-biriga 
bog‘liq bo‘lgani bilan ular o‘rtasidagi ayrim farqli belgilar kuzatiladi. 
Jumladan, faoliyatning mazmuni to‘la-to‘kis uni yuzaga keltirgan 
tabiiy-biologik va ma’naviy ehtiyojlar bilan shartlashmaganligi tufayli 
uning psixologik mexanizmi ham o‘zgacha negizda qurilishi mumkin. 
Ikkinchidan, faoliyat muvaffaqiyatini ta’minlash uchun psixik 
narsa va hodisalarning xususiyati obyektiv xossalarni aks ettirishi, 
qo‘yilgan maqsadga erishish yo‘l-yo‘riqlarini aniqlab berish lozim. 
5
Ефимова Н.С. Основы общей психологии: учебник. - М.: ИД «ФОРУМ»: ИНФРА-М, 2013.-288 с. 

---

55 
Uchinchidan, 
faoliyat 
shaxsning 
xulq-atvorini 
maqsadga 
qaratilgan harakatlarni ro‘yobga chiqarish, yuzaga kelgan ehtiyojlarni 
va yordamga muhtojligi, faollikning imkonini beradigan boshqarishni 
uddalash lozim. Shuning uchun faoliyatni bilish jarayonlarisiz, 
irodaviy zo‘r berishsiz amalga oshirish juda mushkul. Aynan ikkala 
omil o‘zaro uzviy aloqaga kirgandagina yaratuvchanlik xususiyati 
kasb etadi. 
Inson faolligining o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, 
faoliyatning mazmuni ana shu faoliyatni yuzaga keltirgan ehtiyojning 
bir o‘zi bilan belgilanmaydi. Agar ehtiyoj faoliyatga motiv sifatida 
madad berib, uni rag‘batlantirib tursa, faoliyatning shakli va mazmuni 
ijtimoiy sharoitlar, ijtimoiy talablar hamda tajribalar bilan belgilanadi. 
Faoliyatning tuzilishi: 
 Motivlar – insonni u yoki bu faoliyat turi bilan 
shug‘ullanishga undaydigan ichki qo‘zg‘atuvchi kuch; 
 Usul va yo‘llar – faoliyat maqsaiga erishish uchun insonning 
qiladigan harakati. Faoliyat natijasiga erishish usul va yo‘llari bir yoki 
bir necha operatsiyalardan iborat bo‘lishi mumkin; 
 Maqsadlar – inson uchun ahamiyatli bo‘lgan predmet, 
hodisalar, vazifalar, obyektlar va muvaffaqiyat. Maqsad inson uchun 
uchun ahamiyatlilik darajasidan va ijtimoiy hayotida qanday rol 
o‘ynashidan kelib chiqib, uzoq va yaqin, shaxsiy va ijtimoiy bo‘lishi 
mumkin. 
 Natija – bu insonning faoliyati jarayonida erishgani, 
natijalari uning maqsadlari bilan mos kelmasligi mumkin. Inson o‘z 
faoliyatining natijalari va ahamiyatini, ular orqali esa o‘zini baholaydi. 
Ijtimoiy tajribani o‘zlashtirish mexanizmi eksteriorizatsiya va