Buxoro davlat tibbiyot instituti tibbiy kimyo. Biologik kimyo kafedrasi

Oksidlanish-qaytarilish potensiali
Ko‘pincha eritmalarda bir vaqtning o`zida bitta moddaning ham oksidlangan, ham qaytarilgan shaklllarining aralashmasi masalan, Fe<sup>3+</sup> bilan Fe<sup>2+</sup>, Cu<sup>2+</sup> bilan Cu<sup>+</sup> va hokazolar bo‘ladi. Ikkala shakl biridan ikkinchisiga o‘tishi mumkin:
Moddaning bir vaqtning o‘zida oksidlangan va qaytarilgan shakllarini tutadigan eritma oksidlanish-qaytarilish sistema (redoks sistema) sini hosil qiladi.
Har qanday redoks sistemaga indifferent elektrod — platina yoki oltin plastinka tushirilsa elektrod yuzasida oksidlanish-qaytarilish potensiali vujudga keladi. Potensial paydo bo‘lishining sababi shundaki, tenglamasiga binoan bu sistemaga elektron qo‘shilsa muvozanat o`ng tomonga, elektron olinsa chap tomonga siljiydi. Metall elektrod redoks sistemaga o‘zining erkin elektronlarini berishi yoki, aksincha, undan elektron qabul qilishi mumkin. Agar oksidlangan shakl, masalan, Fe³⁺ ko‘p bo‘lsa, u temir Fe²⁺ gacha qaytariladi, elektrod esa elektron yo‘qotib, musbat zarYadga ega bo‘ladi. Aksincha qaytarilgan shakl (Fe²⁺) ko‘p bo‘lsa, uning oksidlanishi yuz berib, elektrod manfiy zarYadlanadi. Bu jarayon muvozanat qaror topguncha davom etadi.
Ayni vaqtda elektrod redoks potensialga ega bo‘ladi. Uning qiymati quyidagi Nernst tenglamasi bilan aniqlanadi:

bu erda E₀ – standart redoks potensial (298 K da); R – universal gaz doimiysi; n-qaytarilgan shaklning bir molekulasi yoki ioni oksidlangan shaklga o‘tishida yo‘qotgan elektronlar soni; F - Faradey soni (96500 kl); [oksid] va [qayt] — eritmadagi tegishli shakllarning konsentratsiYasi. Fe³⁺/Fe²⁺ sistemasi uchun bu tenglama Peters tenglamasi deb ataladi.
Berilgan qiymatlar hisobga olinib, natural logarifm o`nli logarifmga o`tkazilganda formula quyidagi ko`rinishga kiradi:

Redoks sistemadagi potensial eritmadagi moddaning ikki shakli o‘rtasida yuz beradigan oksidlanish-qaytarilish reaksiYasi natijasida paydo bo‘ladi. Redoks sistemaga tushirilgan indifferent elektrodlar reaksiYada qatnashmasdan, elektron tashuvchisi vazifasini o‘taydi, xolos.
Turli xil redoks sistemalarni solishtirish uchun standart redoks potensial E₀ tushunchasi kiritilgan. Bu potensial moddaning oksidlangan va qaytarilgan shakllarini teng konsentratsiYada tutadigan sistemaga joylashtirilgan elektrodda paydo bo‘ladi (6.1-jadval).