Buxoro Davlat Universiteti 9-2 uzb guruhi talabasi Primova Taxminaning Filologlar uchun Matematika fanidan yozgan Mustaqil ishi

Xulosa chiqarishda ham yuqoridagiga oxshash’ hollarni kozatish’ mumkin. Masalan,


Daraxt - osimlik’ Terak –daraxt Terak - osimlik’ va


Har bir ximyaviy element oz’ atom ogirli’giga ega


Mis - ximiyaviy element Mis oz’ atom ogirli’giga ega

xulosa chiqarish korinishlari’ mazmuni boyicha’ turlicha

bolishiga’ qaramasdan, bir xil mantiqiy strugturaga ega. Har ikkalasida xulosani tashkil etuvchi tushunchalar xulosa chiqarish uchun asos bolib’ xizmat qilayotgan hukmlarda uchinchi bir tushuncha (birinchi misolda-«daraxt», ikkinchi misolda –«ximiyaviy element» tushunchasi) orqali boglangan’.


Yuqoridagi keltirilgan misollardan tafakkur shaklining fikrning konkret mazmunidan nisbatan mustaqil holda mavjud bolishi’ va, demak, oziga’ xos qonuniyatlarga egaligi malum’ boldi’. Shuning uchun ham mantiqda uni alohida organish’ predmeti sifatida olib qarash mumkin.


Tushuncha, hukm (mulohaza) va xulosa chiqarish tafakkurning universal shakllari, uning asosiy strugturaviy elementlari hisoblanadi. Muhokama yuritish ana shular va ularning ozaro’ aloqalarga kirishishi natijasida vujudga keladigan boshqa mantiqiy strugturalar (masalan, muammo, gipoteza, nazariya, goya,’ argumentlash va shu kabilar) da amalga oshadi.


Muhokama yuritishda ishonchli natijalarga erishishning zaruriy shartlari qatoriga fikrning chin bolishi’ va formal jihatdan togri’’ qurilishi kiradi. Chin fikr deb, ozi’ ifoda qilayotgan predmetga muvofiq keluvchi fikr hisoblanadi (Masalan, «Temir-metall»). Xato fikr predmetga mos
kelmaydigan fikrdir (masalan, «Temir-metall emas»). Fikrning chin yoki xato bolishi’ uning mazmuniga tegishli xususiyatlaridir. Fikrning chin bolishi’ mantiqiy fikr yuritishning zaruriy sharti


bolsada,’ oz ’holicha yetarli emas. Fikr muhokama yuritish jarayonida formal jihatdan togri’’qurilgan ham bolishi’ kerak. Bu xususiyat fikrning shakliga taalluqli bolib,’ tafakkurda hosil


boladigan’ turli xil mantiqiy strugturalarda, sodir boladigan’ har xil mantiqiy amallarda oz’ aksini topadi.


Fikrni togri’’qurishga tafaqqur qonunlari talablariga rioya qilgandagina erishish mumkin. Tafakkur qonuni muhokama yuritish jarayonida fikrlar (fikrlash elementlari) ortasidagi’ mavjud zaruriy aloqalardan iborat. Tafakkur qonunlari mazmunidan kelib chiqadigan, muhogamani togri’’qurish uchun zarur bolgan’ talablar fikrning aniq, izchil, yetarli darajada


asoslangan bolishidan’ iborat.


Muhokamani togri’’ qurish bilan bogliq ’talablar haqida gapirganda, birinchi navbatda, ularning muayyan prinsiplar, qoidalar tarzida, yani’ togri’ tafa’kkur prinsiplari sifatida amal qilishiga etibor’ berish zarur. Mazkur qoidalarning bozilishi’ muhokamaning notogri’’ qurilishiga sabab boladi’. Bunda, xususan, chin fikrlardan xato xulosa chiqishi (masalan, «Qonun – rioya qilish zarur bolgan’ huquqiy hujjat», «Buyruq qonun emas», demak, «Buyruq rioya qilish zarur bolgan’ huquqiy hujjat
emas») yoki xato qurilgan muhokamadan chin xulosa chiqishi (masalan, «Barcha moddiy jismlar – kimyoviy elementlar», «Temir-moddiy jism», demak, «Temir-kimyoviy element») mumkin.

3. 
   Tafakkur kop’ qirrali jarayon bolib,’ uni turli xil tomonidan, xususan, mazmuni va shakli (strukturasi) boyicha,’ tayyor holida