Buxoro davlat universiteti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish mintaqaviy markazi

Chol bilan kampir...



Yashashar ekan.



Bir kuni chol...



Sholg‘oni ekibdi.



So’ngra bolalar sekin-asta savollar yordamida qayta hikoya qilishga o‘rgana boshlaydilar. Savollar voqealar ketma-ketligini belgilashga, ishtirok etuvchilarning nomini aytishga qaratilgan bo’ladi:



Bo‘g‘irsoq kimni uchratdi?



Quyonni.



Agar boia ertakning boshlanishini yaxshi eslab qolgan bo’lsa, u holda uni mustaqil hikoya qilib bera oladi. So'ngra qayta hikoya qilish jarayonida bola qiynalsa, tarbiyachi yordamlashadi, ya'ni matnni esiga tushirishdan foydalaniladi, bu ertak mazmunini oson takrorlashga yordam beradi.Qisqa xalq ertaklarini qayta hikoya qilishdan so‘ng kichik hajmdagi hikoyalarni qayta hikoya qilishga o‘tishi mumkin (Mirmuhsin. „Olxo'ri“ , „Tosh“). Mashg‘ulotda asarga ishlangan illustratsiyalar ko’rsatiladi. Ko'rsatish savollar, ko’rsatmalar berish bilan birga qo'shib olib boriladi. Illustratsiyalarni asarni o‘qib berishdan avval yoki o‘qib bergandan keyin ko‘rsatgan ma'qul. Tarbiyachi shunday deydi: „Hozir men sizlarga rasmlami ko‘rsataman, so’ngra hikoya o’qib beraman“ yoki „Hozir hikoyani o‘qib beraman , so‘ng rasmlarni ko’rsataman“.
O‘rta guruhda bolalarni qayta hikoya qilishga o'rgatishda ancha murakkab bo’lgan vazifalar hal etiladi: bolalarni kichik hajmli va tanish bo’lgan ertak va hikoyalarni hikoya qilib berishga o'rgatib qolmasdan, balki asar qahramonlarining gaplarini ifodali qilib bayon etishga, boshqa bolalarning qayta hikoya qilishlarini diqqat bilan tinglashga va matnga taalluqli bo‘lmagan jumlalarni topishga o‘rgatadi. Ushbu guruhda bolalar butun yil davomida 8— 10 ta adabiy matnni (o'zbek ertaklaridan „Tulki bilan Turna “, „Maqtanchoq quyon“ , „Fil va xo’roz“ , „ lkki o ‘rtoq“ , A.Oripovning „Bobo va nabira“ she’rining mazmunini qayta hikoya qiladilar.
O'rta guruh bolalariga qayta hikoya qilishlari uchun tavsiya etilgan asarlar mavzusi, mazmuni va shakli jihatdan katta farq qiladi. Shuning uchun olrta guruh bolalarini qayta hikoya qilishga o'rgatishdagi muhim vazifa — bu ularga asarning mantiqiy bog'lanishini, uning mazmunini tushunib olishga yordam berishdir. Bunga asarni dastlabki o lqishdan sokng o‘tkaziladigan suhbat orqali erishish mumkin. Bunday suhbatda tarbiyachining savollari asosiy metodik usul bo'lib hisoblanadi.
Badiiy asarlar yuzasidan ikki guruhdagi savollar berilishi mumkin:




asar mazmunini tushunib olishga yordam beruvchi;



voqeaning ketma-ketligini esga tushirishga yordam beruvchi.



Shuningdek, asar o'q ib berilgandan keyingi suhbat bola nutqidagi lug’at boyligini aniqlash va faollashtirish, qahramonlarning ovozlarini ifodali bayon etishga ta ’sir etish kabilarni amalga oshirishga yordam beradi. Adabiy matn o’qib berilgandan so‘ng, bolalar asar mazmunini tushunib olganlarini aniqlash maqsadida matn yuzasidan qisqa suhbat o‘tkaziladi.Tarbiyachi bolalarga shunday savollar beradi: „Ertak nima haqida ekan? Bu ertakdagi quyon qanday? (qo'rqoq, yolg'onchi, tarbiya ko‘rmagan.) Quyon sheriklariga nima deb maqtanibdi va u bilan qanday voqea ro‘y beribdi? Agar siz maqtanchoq quyonchani uchratib qolsangiz, unga nima degan bo’lar edingiz?
(Uyalmaysanmi, maqtanchoqlik qilishga. Yolg‘onchi, qo’qoq sanku. Bundaylarni biz o’zimizga sherik, o’rtoq qilib olmaymiz, u bilan birga o‘ynamaymiz.) Asar matni yuzasidan suhbat o’kazilgach, u ikkinchi marta o’qib yoki hikoya qilib beriladi va bolalar tomonid an qayta hikoya qildiriladi. Tarbiyachi bolalarga shunday deydi: „Endi diqqat bilan tinglanglar. Hozir men bu ertakni yana bir marta o‘qib (hikoya qilib) beraman. So‘ngra sizlar menga qayta hikoya qilib berasizlar“. O‘rta guruhda tarbiyachi va bolaning birgalikda (hamkorlikda) qayta hikoya qilishlaridan keng foydalaniladi. Bola qayta hikoya qilayotganda tarbiyachi jumlalarni uning esiga tushirib turadi, esidan chiqargan so'zlarni aytib turadi. Bu qayta hikoya qilislining ravonligini ta'minlaydi, jumlalar uzilib qolishining oldini oladi. Sekin-astalik bilan bolaning qayta hikoya qilishiga talab orta boradi. Endi tarbiyachi boladan hikoyaning to ‘liq bo'lishini („Sen nima haqida hikoya qilib berishni esingdan chiqarding?“), asarni qayta hikoya qilib berayotganda bola diqqatini asardagi personajlarning so‘zlarini ifodali qilib aytib berishga jalb qilish kerak. Masalan: „Tulki xo'rozdan derazadan qarashini qanday so ‘raydi?“ — „Samimiy,
ayyorona— ; „Maqtanchoq quyon o’rtoqlariga nima deb maqtandi?“ — „Ve-e. Yem bo‘lib bo‘pman. Boshiga chiqib bir tepdim, til tortmay o'lib qoldi“ — (Maqtanib, gerdayib.) Ushbu guruhda savollar bo‘yicha qayta hikoya qilishdan ham foydalanish mumkin. Ba’zi hollarda bolalar asar mazm unini o ‘z so‘zlari bilan bayon etadilar. Bunday holda bola tomonidan tanlangan so'zlarni muallifning fikrini aniq va to‘g’ri ifodalashini nazorat qilib borishi kerak. Bolalarning qayta hikoya qilishlarini baholash muhim uslubiy (metodik) usullardan hisoblanadi. 0 ‘rta guruhda bolalarning hikoyasini tarbiyachi baholaydi. Bolalarning qayta hikoya qilishini baholashd a unin g yaxshi tomonlarini va kamchiliklarini, harakatchanligini aytib, qisqa tahlil qilish lozim. Bu bilan quyidagi dastur vazifasini bajarish zarur: bolalarda qayta hikoya qilishda matnga to‘g‘ri
kelmaydigan joylami seza olish qobiliyatini tarbiyalash. Tarbiyachi bolalarni qayta hikoya qilishga o ‘rgatish orqali ularning nutq faolugini, mustaqilligini rivojlantirishga ta'sir ctadi. Katta guruhlarda adabiy asarlarni qayta hikoya qilishga o’rgatishda yangi vazifalarni ha! etish nazarda tutiladi: tarbiyachining yordamchi savollarisiz ertak va hikoyalarning
mazmunini bir-biriga bog’lab, izchillik bilan, ifoda vositalaridan foydalanib, grammatik tomondan to‘g ‘ri bayon eta olishga o ‘rgatish. Endi bu guruhda ancha murakkab, hajmi kattaroq bo‘lgan asarlarni qayta hikoya qilish taklif etiladi. (Bu guruhlarda qayta hikoya qilish uchun tavsiya etilgan asarlar ro'yxati „Badiiy terma kitob“da ko'rsatilgan. Tuzuvchilar: S. G'oziyeva, D. Ochilova, L. Dolimova. T., ,,0 ‘qituvchi“ , 1993.)
Masalan:. ,,Bo‘ri bilan tulki“ (o'zbek xalq ertagi), „Chumchuq “ (o'zbek xalq ertagi), Gulxaniyning „Toshbaqa bilanchayon" masali, „Zumrad va Q im m at“ (o ‘zbek xalq ertagi ) va hokazolar.

Adabiy asarlarni qayta hikoya qilish m ashg‘ulotida tarbiyachi o‘z oldiga bolalarning boglanishli nutqini rivojlantirish. matn mazmunini bir-biriga bog'lab, kctma-ketlik bilan, nutqning ifodali vositalaridan foydalanib, aniq, grammatik jih atd an to ‘g‘ri bayon etishga o‘rgatish vazifasini q o ‘yadi. Qayta hikoya qilib berishga o‘rgatish m ashg‘u!otini o‘tkazish uslubiyoti (metodi) ushbu guruh bolalari bog’lanishli nutqining rivojlanganlik darajasiga, tarbiyachining o 'z oldiga q o ‘ygan vazifasiga, shuningdek, qayta hikoya qilib berish uchun tavsiya etilgan adabiy asar matniga bog‘liq bo'iadi.

"Sehrli sumka"

O'yin kichkintoylarga mos keladi, lekin 4 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun ham qiziqarli bo'ladi.
Kerakli materiallar: har qanday sumka, o'rdak, qurbaqa, gosling, cho'chqa go'shti, yo'lbars bolasi kabi bolalar o'yinchoqlari.
O'yinchoqlarni sumkaga soling va boladan birini olib chiqib, baland ovoz bilan chaqiring. Vazifa bolaning barcha hayvonlarni aniq va aniq nomlashini ta'minlashdir.

"Kim nima qilmoqda"
4 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun o'yin. Bu sizning so'z boyligingizni fe'llar bilan to'ldirishga yordam beradi. O'yin uchun sizga ob'ektlar tasviri tushirilgan tematik kartalar kerak. Bu erda tasavvur qilish uchun haqiqiy imkoniyat mavjud. Siz bolangizga xohlagan narsani - kundalik hayotda ishlatiladigan narsalar va narsalarni ko'rsatishingiz mumkin.
Kartani namoyish qilib, savollar bering: "Bu nima?", "Ular nima qilishyapti?" yoki "Bu nima uchun?" Keyin mimika va imo-ishoralarni qo'shib, o'yinni murakkablashtiring. Masalan, kattalar parvozni qo'llari bilan tasvirlaydilar va: "Kim nima uchadi?"
"Hisob"
O'yin 3 yoshdan 7 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun javob beradi. U m, p, b va m, p, b tovushlarini ishlashga qaratilgan. Sizga uya qo'g'irchoqlar, avtoulovlar, poezdlar, zambaraklar, barabanlar, balalaykalar, qo'g'irchoqlar, Pinokkio va Petrushka yoki ismlari yoki ismlari ustida ishlaydigan tovushlaringiz bo'lgan boshqa o'yinchoqlar kerak bo'lmaydi.
O'yinchoqlarni stolga qo'ying va bolangizni o'ynashga taklif qiling. "Men sotuvchi bo'laman" deb ayting. Keyin yana so'rang: "Men kim bo'laman?" Bola yoki bolalar javob berishadi. Qo'shish: “Va siz xaridor bo'lasiz. Siz kim bo'lasiz? " - "Xaridor" - bola javob berishi kerak. Keyinchalik, sotuvchi va xaridor nima qilayotgani to'g'risida savollar beriladi. Keyin sotmoqchi bo'lgan o'yinchoqlaringizni ko'rsating, bolalar ularni nomlashlari kerak.
Keyin do'kon do'konda o'yin boshlanadi - bolalar stolga kelib, qanday o'yinchoq sotib olmoqchi ekanliklarini aytishadi. Voyaga etgan kishi rozi bo'ladi, lekin uning ovozida "iltimos" so'zini ta'kidlab, xushmuomalalik bilan sotib olishni so'rashni taklif qiladi. U bolaga o'yinchoq beradi va nima uchun ekanligini so'raydi. Bolalar ishlayotgan tovushlarni talaffuz qilishi va so'zlarni to'g'ri talaffuz qilishi muhimdir.
"Dalil"
O'yin 5-7 yoshli maktabgacha yoshdagi bolaning nutqini rivojlantirish uchun ajoyib imkoniyatdir. Sizga mavzu kartalari kerak bo'ladi. Ushbu o'yinni kichik bolalar guruhi bilan o'tkazish maqbuldir. Rahbar tomonidan tanlangan bola hech kimga ko'rsatmasdan kartani oladi, tekshiradi. Keyin u ishtirokchilarning qolgan qismiga savollar beradi: "U qanday ko'rinishga ega?", "Bu narsa qanday rang", "U bilan nima qila olasiz?" Bolalarning har biri javob variantini taklif qiladi, shundan so'ng taqdimotchi hammaga tasvirni namoyish etadi. Bolalar o'zlarining versiyalarini "himoya qilishlari", ular uchun bahslashishlari kerak. Qarama-qarshiliklar ham o'yinni hayajonlantiradi, ham bolalarning faol nutq faoliyatini rag'batlantiradi, nuqtai nazarni himoya qilishga o'rgatadi.
Bola katta yoshdagi guruhga o'tganda, u barcha tovushlarni talaffuz qilishi kerak. Ammo ota-onalar va o'qituvchilar fonemik eshitish va artikulyatsiyani rivojlantirishlari kerak.

Nutqni rivojlantirish mashqlari
Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishning turli usullaridan foydalaning. Uyda ham, sinfda ham amalga oshirilishi mumkin bo'lgan mashqlar o'zlarini isbotladi.
"Rasmiy suhbat"
Mashq qilish 3 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolalarga mos keladi. Har qanday syujetli rasm foydali bo'ladi. Buni kitob o'qish paytida yoki jumboqni yig'ish paytida qilishingiz mumkin. Asosiysi, go'dakda dars o'tayotganini his qilmaslik.
U bilan gaplashishi uchun bolangizga turli xil savollar bering. So'zlarni ishlating: "Siz nima deb o'ylaysiz?", "Siz shunga o'xshash narsalarni uchratdingizmi?" Qiyin vaziyatda bolangizga gap tuzishda yordam bering, rasmdan qanday voqea chiqishi mumkinligini aniq ko'rsating.
"Katta kichkina"
2,5-5 yoshdagi bolalar uchun mashq. Rasmli kitoblardan yoki o'yinchoqlardan foydalaning. Farzandingiz bilan rasmlarni ko'rib chiqing va nima ko'rayotganligini so'rang:
- Qarang, bu kim?
- Bola va qiz.
- Qanday bola?
- Kichik.
- Ha, bola qizdan kichik, u esa uning singlisi. Qiz uzun bo'yli, yigit esa undan pastroq. Qizning pigtaili nima?
- Katta.
- Ha, ortiqcha oro bermay uzun. Sizningcha, nima uchun uzun sochlar chiroyli deb hisoblanadi?
Va shuning uchun rasmlar haqida biron bir savol bering. Bola leksikani sinonimlar bilan boyitishi kerak.

"Bu nimani anglatadi?"
6-7 yoshli maktabgacha yoshdagi bolalarning nutqini rivojlantirish uchun mashq, ya'ni maktabga tayyorgarlik davrida.
Ushbu yoshdagi bolalar intonatsiya, nutqni hissiy rang berish ustida ishlashlari mumkin. Frazeologik birliklardan foydalaning. Farzandingiz bilan "bosh barmog'ingizni urish", "boshingizni yuvish", "burunni osish" nimani anglatishi haqida suhbatlashing. Burilishlar bilan tanishish tasavvur va fikrlashni rivojlantiradi, nutqni yaxshilaydi.
Tavsiyalar
Nutqni rivojlantirish uchun tilni burama qilish bolani "og'izdagi bo'tqa" dan qutqarishga yordam beradi. Ota-onalar avval tilning burilishini asta-sekin o'qib, har bir bo'g'inni talaffuz qilishlari kerak. Keyin bolani kattalar bilan, keyin esa mustaqil ravishda gaplashishga taklif qilishadi.
Tilni samarali tarzda burish uchun misollar:
"Jigarrang ayiqning sumkasida katta zarbalar bor."
- Derazada kulrang mushuk o'tiribdi.
Agar u muvaffaqiyatsiz bo'lsa, bolangizni tanqid qilmang. Uning uchun bu jiddiy jarayon emas, o'yin. Tilni qiyinlashtiradigan narsalarni o'rganmang, qisqa, ovozli va soddagilarini tanlang. Nutqni rivojlantirish, she'r o'qish, topishmoqlar qilish, beshiklarni kuylash, bolalar bog'chalarini o'rganish. U dunyoqarashni, fikrlashni, e'tiborni va xotirani rivojlantiradi. Gimnastikaning har xil turlari foydalidir.
Nutqni rivojlantirish uchun gimnastika
Nutq chiroyli va to'g'ri, agar odam erkin artikulyatsiyaga ega bo'lsa, ekshalasyon uzoq va silliq bo'ladi. Va nutq nuqsonlari bo'lgan bolalarda nafas olish chalkash va sayoz bo'ladi. Farzandingiz bilan nafas olish mashqlarini bajaring, bu uzoq muddatli ekshalatsiyani shakllantirishga va shu sababli nutqning rivojlanishiga yordam beradi.
To'g'ri nafas olishni rivojlantirish mashqlari
"Qor yog'ishi". Kichkintoylarni paxtadan yuring, chaqaloqning kaftiga qo'ying. Ularni qor parchalari singari uchirishni taklif qiling. Keyin paxta to'pini bolangizning burni ostiga qo'ying va uni portlatishini so'rang.
"Stakandagi bo'ron". Bir stakan suv bilan to'ldiring, u erda kokteyl naychasini cho'mdiring va bolani ichiga puflang. Bolangizning lablari harakatsiz va yonoqlari puflamasligiga ishonch hosil qiling.
Artikulyatsion gimnastika
To'g'ri tovush talaffuzini shakllantirish uchun muhim bo'lgan tilning mushaklarini rivojlantirishga qaratilgan. Nutqni rivojlantirish uchun artikulyatsion gimnastika oyna oldida bajariladi - bola tilni ko'rishi kerak. Muddati kuniga 10 daqiqadan oshmasligi kerak. Mashhur mashqlar:
Tilni yuqoriga va pastga - yuqori va pastki lablarga, shuningdek chap va o'ngga - og'iz burchaklarigacha.
"Rassom". Til tishlarning devorini tashqi va ichki tomondan "bo'yaydi".
"Ot". Til osmon bo'ylab qarsak chaladi.
Barmoqlar gimnastikasi
Nozik vosita mahoratini rivojlantirish nutqni rag'batlantiradi. Nutqni rivojlantirish uchun gimnastikaning mohiyati shundaki, bola ota-onasi bilan kichik qofiyalarni o'qiydi va ularni barmoq harakatlari bilan birga olib boradi.
Yaxshi "Kun" mashqlari mavjud. Voyaga etgan bola qofiyani o'qiydi: «Ertalab, tushdan keyin, kechqurun, kechasi, ular kechayu kunduz qochib ketishdi. Kundan afsuslanmaslik uchun vaqtni saqlashimiz kerak ". Bunday holda, har bir so'zda bir barmog'ingizni egishingiz kerak, oxirigacha - birma-bir egil.
Shunday qilib, agar siz chaqaloq nutqini rivojlantirmoqchi bo'lsangiz, unda foydali maslahatlar, nutq terapevtlari va defektologlarining usullaridan foydalaning. Farzandingiz bilan o'ynang, uni noto'g'ri javoblar va qo'llab-quvvatlash uchun tanqid qilishni to'xtating.















Xulosa


Xulosa qilib aytganda, Nutq va uni o‘stirish tushunchasi. Nutq-kishi faoliyatining turi, titl vositalari (so‘z, so‘z birikmasi, gap) asosida tafakkurni ishga solishdir. Nutq o‘zaro aloqa va xabar funktsiyasini, o‘zaro fikrni his-hayajon bilan ifodalash va boshqalarga ta’sir etish vazifasini bajaradi.Yaxshi rivojlangan nutq jamiyatda kishining aktiv faoliyatining muhim vositalaridan biri sifatida xizmat qiladi. O‘quvchi uchun esa nutq maktabda muvafaqqiyatli ta’limolish qurolidir.Nutq –ustirish nima?Agar o‘quvchi va uning tildan bajargan ishlari ko‘zda tutilsa, nutq o‘stirish deganda tilni har tomonlama (talaffuzi, lug‘ati, sintaktik qurilishi, bog‘lanishli nutqni) aktiv amaliy o‘zlashtirish tushuniladi. Agar o‘qituvchi ko‘zda tutilsa, nutq o‘stirish deganda, o‘quvchilar tilning talaffuzi, lug‘ati, sintaktik qurilishi va bog‘lanishli nutqni aktiv egallashlariga yordam beradigan metod va priyomlarni qo‘llash tushuniladi.Nutq faoliyati uchun, shuningdek, o‘quvchilar nutqini o‘stirish uchun bir necha shartga rioya qilish zarur:, Kishi nutqining yuzaga chiqishi uchun talab bo‘lishi kerak. O‘quvchilar nutqini o‘stirishning metodik talabi o‘quvchi o‘z fikrini, nimanidir og‘zaki va yozma bayon xohishi va zaruriyatni yuzaga keltiradigan vaziyat yaratish hisoblanadi.Har qanday nutqning mazmuni, materiali bo‘lishi lozim. Bu material qanchalik to‘liq, boy, qimmatli bo‘lsa, uning bayoni shunchalik mazmunli bo‘ladi.Fikr tinglovchi tushunadigan so‘z, so‘z birikmasi, gap, nutq oborotlari yordamida ifodalasagina tushunarli bo‘ladi. Shuning uchun nutqni muvaffaqiyatli o‘stirishning uchinchi sharti –nutqni til vositalari bilan qurollantirish hisoblanadi.Nutqni egallashning qator aspektlari mavjud. Bular:Adabiy til normalarini o‘zlashtirish.Jamiyatimizning har bir a’zosi uchun zarur bo‘lgan muhim nutq malakalarini, ya’ni o‘qish va yozish malakalarini o‘zlashtirishO‘quvchilar nutq madaniyatini takomillashtirish.Nutq o‘stirishda uch yunalish aniq ajraladi: 1) so‘z ustida ishlash; 2)so‘z birikmasi va gap ustida ishlash; 3) bog‘lanishli nutq ustida ishlash.So‘z, so‘z birikmasi va gap ustida ishlash uchun lingvistik baza bo‘lib leksikalogiya (frazealogiya va stilistika bilan birgalikda), morfologiya, sintaksis xizmat qiladi; bog‘lanishli nutq esa mantiqqa, adabiyotshunoslik va murakkab sintaktik butunlik lingvistikaga asoslanadi.Nutq o‘stirishda izchyaillik to‘rt shartni, ya’ni mashqlarning izchilligi, istiqboli, xilma-xilligi, xilma-xil mashq turlarini umumiy maqsadga bo‘ysundirish ko‘nikmasini amalga oshirish bilan ta’minlanadi.Nutq turlari. Kishilar tildan fikr bayon qilish quroli sifatida foydalanadilar. Ular o‘z fikrlarini ovoz bilan eshittirib bayon qilishdan oldin u haqda o‘ylab oladilar. Bu ichki nutq hisoblanadi. Ichki nutq eshittirilmagan va yozilmagan “o‘ylangan” (fikrlangan) nutqdir. Tashqi nutq tovushlar yordamida eshittirilib yoki grafik belgilar bilan yozilib, boshqalarga qaratilgan nutqdir.Ichki nutq materialni tushunish va yodda saqlashga yordam beradi.Fikrni ifodalash usuliga ko‘ra nutq og‘zaki va yozma bo‘ladi.Og‘zaki nutq ko‘pincha dialog tarzida, yozma nutq esa monolog tarzida bo‘ladi.O‘quvchilar nutqiga qo‘yilgan talablar. O‘quvchilar nutqini o‘stirishda aniq belgilangan bir qator talablarga rioya qilinadi.
O‘quvchilar nutqi mazmundor bo‘lsin.
Nutqda mantiqiylik bo‘lsin.
Nutq aniq bo‘lsin.
Nutq til vositalariga boy bo‘lsin.
Nutq tushunarli bo‘lsin.
Nutq ifodali bo‘lsin.
Nutq to‘g‘ri bo‘lsin.
Nutq o‘quvchilar tafakkurini o‘stirishda muhim vositadir. Nutq fikrini bayon etish vositasigina bo‘libgina qolmay, uni shakllantirish quroli hamdir. Fikr nutqning psixologik asosi vazifasini bajaradi, uni o‘stirish sharti esa fikrni boyitish hisoblanadi. Aqliy faoliyat sistemasini egallash asosidagina nutqni muvafaqqiyatli o‘stirish mumkin. Shuning uchun o‘quvchilar nutqini o‘stirishda materialni tayyorlash, takomillashtirish, mavzuga oidini tanlash, joylashtirish, mantiqiy operatsiyalarga katta ahamiyat beriladi.Tafakur til materiali yordamida nutqiy shakllantirilsa va bayon etilsagina muvafaqqiyatli o‘sadi. Tushuncha so‘zlar yoki so‘z birikmalari bilan ifodalanadi, shunday ekan, tushuncha til vositasi bo‘lgan so‘zda muhim aloqa materialiga aylanadi. Kishi tushuncha ifodalaydigan so‘z (so‘z birikmasi)ni bilsagina, shu tushunchaga asoslangan holda, tashqi nutqda fikrlash imkoniga ega bo‘ladi.