Buxoro Davlat Universiteti q ayd raqami Tasdiqlayman O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor М. I. Daminov

Иш ўрнини таркиби
7-жадвал

vazifalar vositalar

majburiyatlar huquq

masuliyat hokimlik

Хар бир мажбурият ва хуқуқ бир-бири билан мувозанатли бўлиши керак, яни хар бир мажбурият хуқуқ асосида таминланган бўлиши лозим. Ишлаб чиқаришда махсулотлар етарли бўлмаса зиддиятлар келиб чиқиши мумкин. Иш тўҳтаб қолганда хам низолар келиб чиқади. Рахбар буни олдини олиш учун харакат қилиши керак. Гурух бўлиб ишланадиган жойларда бир ишчининг ишга келмаслиги бутун жамоага салбий тасир етиши мумкин. Келмаган ишчининг ўрнига бошқа ишчи ишлагиси келмайди, ”нимага мен уни ўрнига ишлашим керак?” “бу менинг мажбуриятимга кирмайди” каби талабларни қўйиши мумкин. Бундай холатда рахбар билан ишчи ўртасида зиддият келиб чиқиши мумкин. Хар бир рахбар ходимларнинг бажарган ишини сифатига қараб мукофотга тавсия қилиши керак. Рағбатлантириш масаласини ўринбосарлари билан келишган холда белгилаши лозим. Акс холда зиддият, низолар келиб чиқиши мумкин. қорҳонада ташкилий масулият энг мухим стимўл (қўзғатувчи) бўлиб ҳизмат қилади.

8 – мавзу: КАДРЛАР СТРАТЕГИЯСИ (2 соат)
Режа:

1. 
   Бошқаришнинг кадрлар тизими. Замонавий бошқарувда инсон омилининг роли.
   
2. 
   Режалаштириш кадрлар резервларини бошқаришнинг биринчи босқичи сифатида. Режалаштириш мақсадлари. Иш ва иш ўрни. Иш табиати меҳнат фаолияти сифатида. Иш оқими тўғрисида тушунча. Иш ўрни «инсон-иш» тузилмасининг акси сифатида. Иш ўрнининг умумий хусусиятлари.
   
3. 
   Бошқарувда вақтни ва мақсадларни режалаштириш. Мақсадаларнинг қўйилиши. Ҳаёти, мазмуни ва мақсад қўйиш.
   
4. 
   В.Франкл логотерапиясида ҳаётий мазмуннинг аҳамияти. Мақсадларни амалга оширишнинг ташқи ва ички омиллари.
   
5. 
   Вақтни режалаштириш мақсадларни амалга оширишнинг асоси сифатида.
   

Tayanch tushunchalar: Xizmatchilar, Хулқ, erishuv, liderlik, hokimlik, shaxslilik, konsepchiya, rahbar, менеджер этикаси.

Бошқарув қарорлари бажарилишини таъминлашда кўникмаларни шакллантириш механизмининг ўрни ва роли муҳим аҳамиятга эга. Айниқса стратегик режалаштириш -бошқаруви қарорларини амалга ошириш учун ёрдам берувчи қуролдир. Уни тадқиқ этиш орқали ташкилотнинг мақадга йўналтирилган ҳаракатларнинг датури яратилади.

Ижтимоий психологияда стратегик режалаштириш - бу бош мақсадга эришиш учун йўллар, шарт-шароитлар ҳамда воситаларни амалга ошириш ҳисобга олиш ва уларни ўзаро мувофиқлаштиршдир.
Ҳар қандай фаолиятнинг мақсади-кутилган натижага эришмоқдир.
Бош мақсадга қаратилган фаолиятда оралиқ мақсадларга етиш орқалигина якуний натижага эришишни таъминлаш мумкин леган нуқтаи назарни ривожлантириши керак.
Оралиқ мақсадлар ҳам ўта аниқ шакллантирилганлиги туфайли уларга эришиш учун воситалар танлови осонлашади.
Мақсадни аниқлаш - бу унга мос стратегия ишлаб чиқиш учун қарор қабул қилишнинг аниқ даражасидир. Унга мутаносиб тарзда стратегия танлаб олинади. Стратегияни танлаш - бу фаолиятнинг узоқ итиқболига мўлжалланган концепцияни ишлаб чиқишдир. Уни ишлаб чиқиш жараёнида одатда сифат ва миқдор кўраткичларидан фойдаланилади. Яъни мўлжаллар ва уларга биноан топшириқларнинг кўлами белгилаб олинади.
Мазкур концепцияда юқори амарадорлик, фаолият барқаролиги, янги йўналишларда ривожланишнинг мезон кўрсаткичлари ҳам ўз акини топади.
Демак, стратегияни танлаш-бу мақадга етиш учун фаолиятни ресурслар билан таъминлашни, мавжуд имкониятларни баҳолаш орқали унинг яқин ва узоқ истиқболига кўра ривожланишни ўзида ифодалайди.
Стратегик танловни амалга оширилишида турли омиллар таъсири муҳим роль ўйнайди. Бундай омиллар туркумига: таваккалчилик, олдинги стратегия таъсирида бўлиш, вақт омили ва шу кабилар киради.
- Ташкилот учун стратегик режалатириш босқичлари ва уларни амалга ошириш алоҳида аҳамият касб этади. Стратегик режалаштириш жараёни қуйидагиларда мужассамлашади:

Мақадлар ва вазифалар

Ташқива ички муҳит таҳлили

Кучли ва кучсиз томонлар таҳлили

Стратегик режани амалга ошириш

Муқобиллик таҳлили ва стратегияни танлаш

Стратегияни баҳолаш

Ижтимоий фаолият ва ҳулқни стратегик режалаштириш босқичлари-стратегик режалаштириш жараёнида ўз аксини топади.

Стратегик режалаштириш жараёни бир қарашда содда кўринишга эга бўлса-да, аслида у ўта мураккаб эканлигини таъкидлаб ўтиш жоиз, чунончи мақсадга биноан стратегик режалаштириш ўзида:
а) аниқ ва лўнда мақадларни шакллантириш;
б) уларга эришиш учун реал ҳаракатлар режасини ишлаб чиқиш;
в) ишлар ва натижаларни назорат қилиш, аниқлаш ва уларни баҳолаш;
г) кўзланган натижага эришиш учун мувофиқлаштириш чора-тадбирларини қўллаш, ҳар қайси ўзига хос бўлган жараёнлар мажмуасини акс эттиради.
Стратегик режани амалга ошириш жараёнини таҳлил қилишнинг кўрсатилишича, у кўп босқичли қиёфага эгадир: тактика, сиёат, бажариладиган иш тартиблари, қоидалар ва ҳоказо.
Стратегик режалаштиришнинг самарадорликка хизмат этишини таъминлаш учун меъёрий андозага қатъий риоя қилиш лозим. Стратегияни амалга ошириш жараёнида бажарилиши шарт бўлган фаолият таркибининг ҳар бирига қуйидаги чизмадан фойдаланган ҳолда изоҳ бериш айни муддаодир.
Стратегияни аниқлаш

Ташкилий тизилмани баҳолаш, агар керак бўлса таркибий ўзгаришлар қилиш

Камчиликларни аниқлаш, натижаларни баҳолаш ва қайта алоқаларни таъминлаш

Ташкилотнинг иш услубига ва қадриятга мос менежерларни ўқитиш ва тарбиялаш

Бўлимлар ва бўлинмалар бўйича ресурларни тақсимлаш

Адектив ва ўз вақтида бизнени баҳолашни таъминлаш учун ахборотлар тизимини яратиш

Талаб даражасидаги ёндашувни таъминловчи, рағбатлантирувчи тизимини шакллантириш

Бошқарувнинг асосий вазифаларини аниқлаш

Таркибий ўзгаришлар қилиш ёки айрим бўлинмаларга вазифалар белгилаш

Фаолият натижаларини ўлшач усуллари ва мезонларини аниқлаш

Мувофиқлаштириш усулини шарт этиш ва ваколатларни бериш

Ҳаракат учун йўналиш сифатида аниқлаш

Айрим раҳбарларнинг мақсадларини аниқлаштириш.

Стратегияни амалга ошириш жараёнида стратегия баҳоланади ва унга қуйидагича таъриф бериш мумкин: стратегияни баҳолаш-бу фаолият натижасини қўйилган мақсадга солиштириш жараёнидир.

Стратегияни баҳолаш учун асосан бешта саволга жаоб бериш мақсадга мувофиқ.
1. Стратегия ташкилотнинг имкониятлари билан мос келадими?
2. Стратегияда меъёрий таваккалчилик даражасининг кўлами мавжудми?
3. Стратегияни амалга ошириш учун ташкилот етарли ресурсларга эгами?
4. Стратегияда ташқи хавф ва имкониятлар ҳисобига олинганми?
5. Бу стратегия ташкилотнинг ресурларини ишлатишнинг энг яхши усулми?
Юқоридаги талабларга жавоб бера оладиган даражадаги стратегияни танлаш ва уни амалга ошириш ҳар қандай фаолиятнинг самарали бўлишига, пировард натижада эса қуйилган бош мақсадга эришувига хизмат қилади.
Бошқарув жараёнини мувофиқлаштириш ва унинг бошқа функциялари билан ўзаро алоқадорлиги ташкилот учун муҳим жабҳадир. Мувофиқлаштириш - бошқарувлик жараёнининг энг марказий функциясидир. Мувофиқлаштиришнинг бошқа бошқарув функциялари билан ўзаро алоқадорлиги қуйидагича менежмнент намоён бўлади:

Ташкилий фаолият

Режалаштириш

Мувофиқлаштириш

Мотивация

Назорат

Мувофиқлаштиришнинг асосий вазифаси - ташкилот бўлинмаларнинг ўзаро негизида киришувчанлик алоқаларни таъминлашга қаратилганлигидир. Мазкур алоқалар мувофиқлаштирув жараёнига кўра хилма-хил бўлиши мумкин: ҳисоботлар, йиғилишлар, мулоқот-суҳбатлар, телекс-телефакс, товарлар картотекаси, компьютер алоқалари, ахоротлар банкини яратиш орқали тагтизилмалар ўртасида ўзаро биргаликдаги фаолиятни мувофиқлаштириш амалга оширилади.
Маълумотлар билан алмашинув жараёнининг энг оддий модели қуйидаги кўринишга эга.

Шакллантиради ва танлайди

Кодлаштиради ва канал танлайди

канал орқали беради

Маълумотни жўнатувчи

ғояларни

хабарни

Маълумот олувчи

кодни очади

/оя қабул қилинади

Маълумотни олувчи кодни очади

Мазкур жараёндаги навбатдаги яна икки йўналишни аниқ ўзлаштириш ўта муҳимдир. Бунда юқоридага моделни янада мукаммаллаштирилиши кузатилади. Маълумотлар алмашинуви жараёни эса қуйидагича акс эттириш мумкин.

Маълумот йиғилган тажрибани жўнатувчи ғояни тарғиботчиси сифатида

Маълумот хабарни оғзаки ёки ёзма кодлаштиради

Маълумотни юбориш каналини танлайди. Нутқ хат электрон почта орқали

Маълумотни танлаган канал орқали олувчига жўнатади

Маълумотни жўнатувчига ўз фикрини юбориш каналини тайёрлайди

Унга кўра маълумотни қайта кодлаштиради

У қайта билдирган фикрни билиш учун кодини очади

Маълумотни жўнатувчига қайта юборади

Мазкур йўсиндаги алоқалар алмашинувини йўлга қўйиш бошқарувликда ишончли, сифатли ва фойдали маълумотларга эга бўлиш имконияти яратилди. Ишлаб чиқаришда оддий маълумотлар алмашинувидан мураккаб тизим сари ўтиш босқичма-босқич амалга ошади. Маълумотлар алмашинувининг мураккаб тизими: қайта ишлаш, таҳлил этиш, олинган ҳисоботларни яна қайта ишлаш жараёнидир.

Менежернинг ташкилий фаолияти бир томондан, маълумотларни қандай сақланаётганлигига, фойдаланаётганлигига, иккинчи томондан, улар билан ишланшни автоматлаштиришнинг даражасига боғлиқ. Бунда ахборотлар тартиби йўриқномаси (ахборотлар банки) яратилади. Замонавий компьютерларни ишлата олиш бораида менежер билимининг юқори бўлиши маълумотлардан тўла ва самарали фойдаланишга ёрдам беради.
Бошқарувликда ахборотлар (маълумотлар) тизими объект-субъект ўртасидаги алоқаларга дахлдор бўлиб, улар:
а) ташкилий фаолиятни мувоўиқлаштириш;
б) ишлаб чиқариш жараёнини мукаммаллаштириш;
в) режалаштиришни такомиллаштириш;
г) тадбирлар ижросини назоратқилиш жараёнларида кенг фойдаланилади.
Менежменликни мувофиқлаштириш ва тартибга солишнинг ташкилотчилик аҳамияти.
Режалаштириш бошқарувнинг стратегияси ҳиобланса, мувофиқлаштиришнинг тактик масалаларини ҳал қилиб беради.
Бу функциянинг асосий вазифаси оқилона алоқалар ўрнатиш йўли билан бошқариладиган тизимнинг турли қисмлари ўртасида келишиб иш олиб боришни таъминлашдир.
Мувофиқлаштириш маблағлари тежаш бошқарудаги параллелизм ва бир-бирини такрорлашни бартараф қилиш имконини беради. Турли тармоқлар ўртасида ресурларни тақимот йўли билан ишлаб чиқариш жараёнларини амалга оширишни мақсад қилиб қўяди.Унинг ёрдами билан вужудга келиш эҳтимоли-айрим оғишларнинг олдини олинади.
Моделлаштириш орқали ташкилот фаолиятини мувофиқлаштириш ташкилий фаолиятга кутилмаган ҳолларнинг таъсирини ўзида акс эттирган моделни ишлаб чиқиш мумкин. Бундай модел менежерга айнан ташкилот фаолиятига таъсир этувчи омилларни муваффақиятли ҳал эитш чора-тадбирларни ишлаб чиқиш имконитини беради.
Бошқарув жараёни-доимий ижод жараёнидир. У мунтазам янги ғояларни яратиш ва амалга ошириш, эскизини такомиллаштириб боришни талаб қилади. Шунга биноан шароитга қараб иш тутиш, яъни вазиятни моделлаштириш орқали ташкилот муваффақиятга эриша олади.