"Byudjet hisobi" fanining asosiy maqsadi talabalarda moliya organlari

Tovar – moddiy zahiralar hisobini tashkil etishda buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi 
vazifalar qo‘yiladi: 
1. Moddiy aktivlarni qonunchilikda belgilangan tartibda tovar-moddiy zahiralar tarkibida 
aks ettirish;
2. Tovar-moddiy zahiralarni kelib tushishi, ularni tashkilot hisobidan chiqarilishi 
shuningdek, saqlanishi va maqsadli sarflanishi ustidan nazorat qilish; 
3. Zahiralar va xarajatlarning belgilangan me’yorlarini kuzatib borish; 
4. Belgilangan tartibda realizatsiya qilinishi lozim bo‘lgan, foydalanilmaydigan 
materiallarni o‘z vaqtida aniqlash; 
5. Tovar-moddiy zahiralar xarakatini hujjatlarda to‘g‘ri rasmiylashtirilish hamda hisob 
registrlarida 
o‘z 
vaqtida 
aks 
ettirilishini 
ta’minlash; 
6. Tovar-moddiy zahiralarni buxgalteriya hisobvaraqlarda holati va xarakatini aks ettirish;
7. Tovar-moddiy zahiralar bo‘yicha o‘z vaqtida to‘liq hamda aniq buxgalteriya axborotlarini 
shakllantirib berish. 
Byudjet tashkilotlarida materiallar bo‘yicha moliya yili oxiriga bo‘lgan qoldiqlar aniqlangan 
me’yorlar asosida taxlil qilinadi. Agar byudjet tashkilotini moliya yili oxirida bo‘lgan materiallar 
bo‘yicha qoldiq qiymati belgilangan me’yor(limit)dan ortiqcha bo‘lsa keyingi moliya yilida 
byudjet mablag‘lari bo‘yicha xarajat smetasida materiallar sotib olish uchun kiritilgan summa 
me’yordan ortiq summaga kamaytiriladi. Tovar moddiy zaxiralar o‘rnatilgan me’yorini aniqlash 
uchun belgilangan ko‘rsatkichlar “O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetini tuzish va ijro etish 

---

qoidalari” (O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2002 yil 14 martda 1111-son bilan 
ro‘yxatga olingan)da keltirilgan . 
1-jadval
Tovar moddiy zaxiralar o‘rnatilgan me’yorini aniqlash uchun belgilangan 
ko‘rsatkichlar 
№ 
Tovar –moddiy zaxiralari nomi 
Belgilangan kun 
me’yorlari 
1 Oziq-ovqat maxsulotlari (mavsumiy tayyorlashdan tashqari) 
15 kun 
2 Mavsumda tayyorlanadigan oziq-ovqat maxsulotlari 
150 kun 
3 Dori-darmonlar, reaktivlar, bog‘lash materiallari va dorixona 
anjomlari 
60 kun 
4 Barcha Byudjet tashkilotlari uchun yoqilg‘i (bolalar va davolash 
tashkilotlaridan tashqari) 
75 kun 
5 Bolalar va davolash tashkilotlari uchun yoqilg‘i 
90 kun 
6 Xo‘jalik va kontselyariya materiallari 
45 kun 
7 O‘quv ilmiy va boshqa maxsus maqsadlar uchun materiallar 
120 kun 
8 Ozuqa va em xashak 
120 kun 
9 Qurilish ta’mirlash materiallari 
45 kun 
06 “Boshqa tovar-moddiy zahiralar” schyotida qurilish materiallari, oziq-ovqat mahsulotlari, 
dori-darmonlar va yarani bog‘lash vositalari, yonilg‘i, yoqilg‘i-moylash materiallari, xo‘jalik 
shartnomalari asosida ilmiy-tekshirish ishlarini amalga oshirish uchun ajratilgan mablag‘lar 
hisobiga sotib olingan, ilmiy-tekshirish ishlarida uzoq vaqt foydalaniladigan materiallar va 
boshqa tovar-moddiy zahiralar hisobga olinadi.
Materiallar bo‘yicha yil oxiridagi qoldiqni me’yorlarini aniqlash uchun “Nomoliyaviy aktivlar 
xarakati to‘g‘risida” hisobotning 060-069 subschyotlar bo‘yicha yil davomida tashkilot extiyojlari 
uchun sarflangan materiallar qiymati olinib yoqilg‘i va moylash materiallari bo‘yicha isitish 
mavsumidagi kunlar soni (asosan 5 oylik isitish mavsumi – 150 kun olinadi), tibbiyot muassasalari 
bo‘yicha oziq-ovqat maxsulotlarining har bir guruxi bo‘yicha ko‘rsatilgan summa 360 ga , boshqa 
byudjet tashkilotlari bo‘yicha tashkilot ehtiyojlari uchun sarflangan materiallar va oziq ovqat 
mahsulotlari har bir guruhi bo‘yicha 305 ga bo‘linadi va chiqqan natija materiallar bo‘yicha 
belgilangan kun me’yorlariga ko‘paytiriladi. Chiqqan natija me’yor hisoblanib balansning 060-
069 subschyotlari qoldig‘i bilan solishtiriladi. Agar materiallar qoldig‘i chiqqan me’yordan ortiq 
bo‘lsa o‘sha summaga keyingi yil xarajatlar smetasida materiallar xarajat moddasi summasini 
moliyalashtirish kaytiriladi.
Shartli misol tariqasida quyidagini keltiramiz. 
Toshkent Bank kollejida 2010 yil yillik hisobotiga asosan materiallarni o‘rnatilgan 
me’yorlar bo‘yicha hisob kitob qilinganda xo‘jalik va kanselyariya mollari, yoqilg‘i moylash 
materiallari bo‘yicha me’yordan ortiqcha qoldig‘i mavjudligi aniqlandi. Hisob-kitobni amalga 
oshirish uchun 5-son shakldagi Nomoliyaviy aktivlar xarakati to‘g‘risida hisobotdan 
foydalanamiz. 
A) Xisobotga ko‘ra xo‘jalik va kanselyariya mollari qoldig‘i yil oxiriga 78000 ming so‘mni 
tashkil etgan. Yil davomida 190000 ming so‘mlik xo‘jalik va kanselyariya mollari sarfi amalga 
oshirilgan. Me’yordan ortiqcha qoldig‘i mavjudligi aniqlash uchun quyidagi amallar bajarildi:1) 
190000 ming so‘m / 305 =623 ming so‘m 
2) 623 ming so‘m * 45 = 28032.8 ming so‘m 
3) 28032.8 ming so‘m – 78000 ming so‘m = - 49967.2 ming so‘m 
Demak me’yordan ortiqcha 49967.2 ming so‘mlik xo‘jalik va kanselyariya mollari qoldig‘i 
mavjudligi aniqlandi. 
B) Xisobotga ko‘ra yoqilg‘i va moylash materiallari qoldig‘i yil oxiriga 54000 ming so‘mni 
tashkil etgan. Yil davomida 205000 ming so‘mlik yoqilg‘i va moylash materiallari sarfi amalga 
oshirilgan. Me’yordan ortiqcha qoldig‘i mavjudligi aniqlash uchun quyidagi amallar bajarildi: 

---

1) 205000 ming so‘m / 305 = 672.1 ming so‘m 
2) 672.1 ming so‘m * 75 = 50409.8 ming so‘m 
3) 50409.8 ming so‘m – 54000 ming so‘m = - 3590.2 ming so‘m 
Demak me’yordan ortiqcha 3590.2 ming so‘mlik yoqilg‘i va moylash materiallari qoldig‘i 
mavjudligi aniqlandi.